تاریخ

اهل ذمّه یا شهروندان غیر مسلمان (1)

@اهل ذمّه( شهروندان غیر مسلمان) به چه کسانی گفته می شود؟

 

ازهمان آغاز طلوع اسلام و به وجود آمدن جامعه اسلامی،گروه هایی ازپیروان ادیان مختلف(بویژه اهل کتاب ) بدون آنکه اسلام رااختیار کنند،در کنار مسلمانان در سرزمین های اسلامی باقی ماندند و زندگی با مسلمانان و تحت لوای حکومت اسلامی را بر مهاجرت یا مسلمان شدن  ترجیح دادند ، در عرف اسلامی به این شهروندان غیر مسلمان که در جامعه اسلامي سکونت دارند،اهل ذمه یا ذمیان گفته می شوند

با گسترش سریع اسلام در میان ملل مختلف و رشد فوق العاده امت اسلامی و توسعه درالاسلام ، شهروندان غیر مسلمان علي رغم آزادی ها و زندگی قابل قبولی که داشتند، چندان رشد و افزایش کمی نیافتند ،عده ای از آنها به مرور زمان مسلمان شدند و برخی دیگر نیز در کنار مسلمانان زندگی می کردند

«ذمه» به معنای عهد ، پیمان ،ضمانت و امان است ، بنابراین «اهل ذمه» یعنی غیر مسلمانانی که تحت حمایت و ضمانت مسلمانان هستند. و به تعبیری رساتر ،اهل ذمه  گروه های غیر مسلمانی هستند که با انعقاد قرار داد ذمه خواستار اقامت در سرزمین های اسلامی هستند

 

@  مقصود از تشریع ذمه

اسلام برای اینکه غیر مسلمانان بتوانند بطور رسمی درجامعه اسلامی شرکت نموده و با مسلمانان امت واحدی را تشکیل بدهند ، قانون ویژه ای  منظور نموده که درجای خود ارزنده ترین وانسانی ترین و صلح جویانه ترین قوانین بشری به شماررفته وازافتخارات دستگاه حقوقی و قانونگزاری اسلام محسوب می گردد،این نوع تابعیت که به طور قراردادی انجام می گیرد،دراصطلاح فقه اسلامی بنام «ذمه» نامیده شده است

قابل توجه است که اسلام با چنین ابتکاری درصدد پایان دادن به حالت خصمانه و ایجاد یک نوع همزیستی و اتحادو همکاری بین جامعه اسلامی و شهروندان مسلمان از یک سو و گروه های غیر مسلمان در قلمرو حکومت اسلامی(شهروندان غیر مسلمان)از سوي دیگر می باشد.

عقد قرارداد ذمه ، به منظور ایجاد محیطی آرام و توأم با تفاهم بین شهروندان جامعه اسلامی صورت می گیرد و به تعبیر استاد زنجانی «مقصود از تشریع (وعقد) این پیمان، ایجاد محیط امن و تفاهم و زندگی مشترک و همزیستی مسالمت آمیزبین فرقه های مختلف مذهبی درقلمروحکومت اسلامی است

نا گفته پیداست که سکونت افراد غیر مسلمان در قلمروحکومت اسلامی مشروط به عقد و امضای قرارداد ذمه بوده وپس ازامضای قراردادمذکور،جزئی ازجامعه بزرگ اسلامی محسوب می گردندومثل یک شهروندباآنهارفتار خواهد شد.

 

@ تعامل باشهروندان غیر مسلمان از دیدگاه قرآن و سنت

 

تعامل وارتباط مسلمانان با دگراندیشان بر پایه های دینی استوار است نه منافع سیاسی ، حزبی و دنیوی ،لذا می بینیم که درقرآن ، قانون اساسی مسلمانان ،آیات فراوانی وجود دارد که حقوق غیر مسلمانان رابه رسميت شناخته است و پیامبر اسلام نیز در طول رسالتش همواره با غیرمسلمانان وحتی دشمنان،رابطه ای منطقی و اصولی داشت.

اینک موضوع راازدو دیدگاه قرآن وسنّت بررسی می نماییم:

 

1- قرآن

در قرآن آیات متعدد و فراوانی وجود دارد مبنی بر اینکه تعامل مسلمانان باسایرانسان هابايدبراساس انسانیت باشد نه دین و نسب و رنگ . آیه زیر دستورالعمل رابطه باغیر مسلمانان به شمار می آید(لاينهاكم الله عن الّذين لم يقاتلوكم في الدين ولم يخرجوكم من دياركم أن تَبرّوهم وتُقسطواإليهم إنّ الله يحب المُقسطين إنماينهاكم الله عن الذين قاتلوكم في الدين واخرجوكم من دياركم وظاهرواعلي اخراجكم ان تَوَلَّوهم ومن يَتَوَلّهم فأولئك هم الظالمون، خداوند شما را باز نمی دارد از اینکه نیکی کنید به کسانی که به سبب دین با شما نجنگیده اند و از شهر و دیارتان شما را بیرون نرانده اند ، خداوند نیکوکاران را دوست  می دارد، بلکه خداوند شمارا باز می دارد از دوستي ورزیدن با کسانی که به خاطر دین با شما جنگیده اند و شما را از شهر و دیارتان بیرون رانده اند و برای اخراج شما پشتیبانی کرده اند و یاری داده اند ،کسانی که ایشان را به دوستی گیرند، ظالم و ستمگرند)

در دو آیه فوق متوجه مي شویم که اساس تعامل مسلمانان راعدل ودادگری تشکیل می دهد،حتی بامخالفان وغیر مسلمانان نیز باید دادگرانه رفتار نمود،اسلام درهای ارتباطی خود را فقط با کفاری که همواره بامسلمانان در حال جنگ و نبردند بسته است .

درجایی دیگر از قرآن می خوانيم که خداوندجلّ جلاله پیامبرش را به ارتباط مستقیم و رو دررو ومبتني بر منطق وحكمت بااهل کتاب فرا می خواند:{ولاتجادلواأهل الكتاب الابالّتي هي احسن… بااهل کتاب جز با روشی كه نیکوتر(و به قبول نزدیکتر) باشد،بحث و گفتگو مکن

وبالأخره چون شهروندان غیر مسلمان و اهل کتاب با قراردادمشترک ذمه به عنوان شهروند جامعه اسلامی محسوب شده و با مسلمانان در یک جامعه زندگی می کنند می بینیم که قرآن هم سفره شدن با اهل کتاب ، خوردن ذبیحه آنان و پیوند زناشوئی با زنان پاکدامن آنان را مباح اعلام کرده است ،{اليوم اُحِلّ لكم الطيّبات وطعام الذين اوتواالكتاب حلٌ وطعامكم حلٌ لهم والمحصنات من المؤمنات والمحصنات من الذين اوتواالكتاب من قبلكم اذاآتيتموهنّ اجورهنّ محصنين غيرمسافحين ولامتخذي أخدان … امروز(با نزول این آیه) برای شما همه چیزهای پاکیزه حلال گردیده(و ذبائح) و خوراک اهل کتاب و خوراک شما برای آنان حلال است و (ازدواج با) زنان پاکدامن مؤمن ، و زنان پاکدامن اهل کتاب پیش از شما،حلال است به شرط آن که مهر هايشان را بپردازید درحالي كه خودپاكدامن باشيد نه زناكارو نه آنكه زنان رادرپنهاني دوست خودبگيريد

درباره اينكه آياازدواج بااهل كتاب جايزاست ياخير؟ميان فقهاوانديشمندان مسلمان اختلاف نظروجوددارد،          كه به منظورپرهيزازحاشيه رفتن ازذكرآن خودداري مي شود.

 

2- سنّت و سیره پیامبر (ص)

در سنت پیامبر اسلام نيز مشاهده می کنیم که آن بزرگوار با اهل کتاب به نیکی رفتار نموده و خود را مدافع درجه اول ذمیان معرفی فرموده و متخلفان از قوانین عادلانه خداراباخود طرف می کند و می فرماید:هر کس بر کافرهم پیمانی ظلم روا دارد و حقش را پایمال نماید و یا اینکه بیش از توان و قدرتش از او کار بکشد و یا چیزی رااز او غصب نماید ، در حقیقت من در قیامت حق او را خواهم گرفت ،درحدیثی دیگر،کشتن شخص ذمی(و پایمال کردن حقوق او)باعث محرومیت از بهشت معرفی شده :هرکس هم پیمانی را به قتل برساند بوی بهشت به مشامش نمی رسدحال اینکه بوی بهشت از مسافت چهل سال (راهپیمایی) به مشام می رسد.

رسول رسولی کیا  کارشناس ارشد قرآن و سیره

  1. 1. یوسف قرضاوی ، غيرالمسلمين في المجتمع الاسلامي ، ص 19 .
  2. 2. عباسعلی عمید زنجانی ، فقه سیاسی و دیپلماسی در اسلام ، ص 88 .
  3. 3. يوسف قرضاوی ، غيرالمسلمين في المجتمع الاسلامي ، ص 19 .
  4. 4. عباسعلی عمید زنجانی ، فقه سیاسی و…، ص 91 .
  5. 5. عباسعلی عمید زنجانی ، بنیادهای ملیت ، ص 107 .
  6. 6. عمید زنجانی ، فقه سیاسی و…،ص 91.
  7. 7. سوره ممتحنه ، آیه 8-9.
  8. سوره عنکبوت ، آیه 46.
  9. سوره مائده ، آیه 5.
  10. البخاري،صحيح البخاري،ج3،ص1155.
  11. ابن ماجه ،سنن ، ص 896 ، حدیث شماره 2686.
نمایش بیشتر

رسول رسولی کیا

@نویسنده و مترجم @ آذزبایجان غربی - مهاباد @ شغل : دبیر آموزش و پرورش

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا