رمضان ماهى است كه بشويد، هم بسوزد. بشويد به آب توبه دل هاى مجرمان را، بسوزد به آتشى گرسنگى تن ها بندگان را، رمضان در لغت از (رمضا) به معناى شدت حرارت و يا به معناى سنگ گرم و داغى گرفته شده است و ايـــن بدين معناى است كه اگر اين سنگ داغ را به هر چه بگذارند آنرا بسوزاند. و يــــا هم رمضان از «رمض» گرفته شده است كه به معناى باران است كه بر هر چه برسد، آن را بشويد. واقعا اين كلمه از دقت و لطافت خــاصى برخـــوردار است، چون در اين ماه گناهان انسان بخشيده مـى شود، بناء بر مسلمانان است تا به ضميمه مـــاه رمضان هميشه كلمه مبارك را اضافــــه نمايد، و هميشه آنرا بنام «ماه مبارك رمضان» ياد نمايند. پيامبر اكرم ص مى فر مايد: «إنما سمى الرمضان لأنه يرمض الذنوب: ماه رمضان به اين نام مسمى شده بخاطر آنكه گناهان را مى سوزاند». پيغمبر ص در جاى ديگرى ميفرمايد: «ماه رمضان ماهی است كه آن گناهان مؤمنان پاك و شسته ميشود و خداوند ايشان را مى بخشد». ماه رمضان از جمله يكى از ماه هاى است كه نامش در قرآن ذكر يافته است. اين ماه در روايات و فرهنگ اسلامى بخشى از برنامه ريزى الهى براى تربيت بشرى تلقى مى شود، كه از بر كت آن هر سال تحولى فكرى، و فرهنگى در جامعه اسلامى پديد مى آيد. همچنان در روايات اسلامى، ماه مبارك رمضان، ماه خدا و ميهمانى امت پيامبر اكرم ص خوانده شده است و خداوند متعال در اين ماه در نهايت كرامت و مهربانى پذيرايى مى كند؛ پيامبر اسلام مى فر مايد: «ماه رجب ماه خدا، ماه شعبان ماه من و ماه رمضان ماه امت من است، هر كس كه در اين ماه روزه بگيرد بر خدا ست كه گناها ن شان را ببخشد».
ماه مبارك رمضان بهترين و بزرگترين موسم كسب خيرات و بركات است، ماهى كه آخرين برنامه عالمتاب و هدايت بشرى در آن فروفرستاده شده است. در اين ماه بنده مسلمان مهمان خداوند متعال است.
رمضان موسم پرهيزگاران و بازار تجارى صالحان است. براى هر كالايى بازارى هست كه طرفداران و علاقمندان خاصش انتظار آن را مىكشند تا سود فراوانى بدست بياورند، مسلمانان نيز منتظر فرا رسيدن رمضان هستند تا براى بدست آوردن سود ارزشمند و توشه سفر آخرت، يعنى تقوا، تلاش كنند.
ماه رمضان فرصت خوبى است كه شخص مسلمان بتواند نيكيهاى فراوانى كسب و براى زندگى ابدى ذخيره كند. درهاى بهشت در رمضان به روى مؤمنان روزهدار باز و درهاى جهنم بسته و شياطين به غل و زنجير بسته مىشوند تا به مؤمنان روزهدار و مهمانان خدا آسيبى نرسانند.
روزه روش عملى درست ربانى است، روشى كه تأثير بسيار عميقى در بازسازى دل و درون دارد و فرد مؤمن را عبد پروردگارش مىگرداند. روزه به روزهدار اخلاص و پاكدامنى مىآموزد، زيرا اين عبادت سرّى است بين خدا و بنده.
روزه جهاد با نفس است و موجب تقويت ارادهى شخص مىگردد. روزهدار نفس خود را از سركشى بازمىدارد و از تمام آرزوها و اميالش مىگذرد و بدينوسيله خويشتندارىاش را تقويت مىكند.
روزه مسلمان را به زيور حلم و بردبارى مىآرايد، قلب را از آلودگيهاى گناه، پاك مىگرداند و حجاب و پردههاى به وجود آمده از بار گناه را از ميان برمىدارد و موجب مىشود كه نور حق در دلها بتابد و جان براى ذكر و دعا و تلاوت قرآن و توبه و استغفار آماده گردد. روزه اجتماعى بودن را به روزهدار مىآموزد، چون با روزه گرفتن، نيازمنديهايى برايش پيش مىآيد و در نتيجه به فكر نيازمندان مىافتد و در حد توان به كمك آنان مىشتابد.
روزه بر شهوتها چيره مىگردد و در نتيجه نقشههاى شياطين را كه از طريق شهوت اجرا مىشوند، در هم مىشكند.
روزه فقط امتناع از خوردن و نوشيدن نيست، بلكه تمامى اعضاى بدن بايد روزه باشند و از گناه دورى كنند.
پيامبر خدا ص فرمود: «كسى كه سخنان دروغ و عمل كردن به آنها (و ساير گناهان) را ترك نكند، خداوند هيچ نيازى ندارد كه او خوردن و نوشيدنش را ترك كند». [بخارى، ابوداود، ترمذى، نسايى وابنماجه].
روزه آموزش عبادى است كه بايد تمامى اعضاى مسلمان روزه باشند.
شخص روزهدار يك ماه عبادت كردن را تمرين مىكند، تا آثار ارزشمند يك ماه در ماههاى ديگر، او را پيوسته براى انجام عبادت كمك كند و در طول زندگىاش از چشمه زلال معرفت الهى بهرهها ببرد.
روزه همچون سپرى است كه روزهدار را در دنيا از انجام گناه بازمىدارد و در روز رستاخيز او را از آتش جهنم حفظ مىكند. انسان فقط اين جسم خاكى نيست بلكه آميختهاى از جسم و روح است، روح همان حقيقت ماندگار است و جسم قالبى است براى نگهدارى از روح، سزاوار نيست كه انسان در دنيا فقط بخاطر جسم زندگى كند و رسيدگى به روح و تغذيه آن را به باد فراموشى بسپارد و عمر و زندگىاش را تباه سازد و روز قيامت از سرافكندگان باشد.
ماه رمضان، ماه پاكيزگى و صيقلى دادن تيرگيهاى درونى است كه بر اثر گناه بر لوح سفيد قلب نقش بستهاند، مىتوان در ماه رمضان با تضرع و زارى و ريختن اشك ندامت، بر زخمهاى بدست آمده از گناهان مرهم نهاد و از لحظه لحظههاى اين ماه بخصوص شبهاى آن نهايت بهره را برد، چون وقت تنگ است و مسئوليتها سنگين و فرداى روز قيامت بسيار سخت.
ما موظفيم هر كار و عبادتى را از روى علم و آگاهى انجام دهيم و هر عبادتى كه از روى بينش و آگاهى انجام گيرد بسيار ارزشمند و لذتبخش خواهد بود.
امام ابن قيم؛ گفت: از آنجا كه هدف از روزهدارى، بازداشتن نفس از پيروى از شهوتها و بريدن آن از چيزهايى است كه به آن اُنس و اُلفت گرفته و متعادل ساختن نيروهاى شهوانى آن است تا براى جستجوى چيزى كه در آن اوج سعادت و نعمتش است، آماده شود و براى پذيرفتن و انجام دادن چيزى كه با آن زندگى ابدىاش پاكيزه و پربار و نيكو مىگردد، آماده شود.
گرسنه و تشنه ماندن، سركشى و خشم نفس را مىشكند و از تندخويى آن مىكاهد و آن را به فكر و ياد شكمهاى گرسنه مستمندان مىاندازد، راههاى نفوذ و حركت شيطان را در درون بنده تنگ مىكند و اعضاى بدن را از رها شدن و حركت طبق فرمان غريزه و طبيعت به دنبال چيزهايى كه در دنيا و آخرت به آن آسيب مىرساند باز مىدارد و تمامى اعضا و سركشى تمامى نيروهاى داخلى و بيرونى را مهار مىكند و نفس را با لگام روزه مهار مىكند، چون روزه لگام متقيان و سپر جنگجويان و وسيله تهذيب اخلاق نيكوكاران و مقربان درگاه خداست. روزه در ميان ساير عبادتها مخصوص خداوند است، چون در ساير عبادتها به خاطر علنى بودن، احتمال ريا وجود دارد، اما در روزه، چون عبادت پنهانى است. اين احتمال منتفى است.
تمامى كارهاى روزهدار اعم از ترك شهوت و غذا و نوشيدنى فقط به خاطر معبود است.
روزه عبارت است از ترك خواستهها و لذتهاى نفس فقط به خاطر خدا و ترجيح خشنودى و محبت خدا بر خواستههاى خود. روزه عبادتى پنهانى بين بنده و خدا است. هيچ كس جز خدا از آن اطلاع پيدا نمىكند. گاهى بندگان از ترك باطل كنندههاى ظاهرى روزه اطلاع پيدا مىكنند، اما اين كه روزهدار غذا و نوشيدنى و شهوتش را فقط به خاطر خدا و به نيت اطاعت از او ترك كرده، امرى است كه هيچ كس از بندگان از آن اطلاع نمىيابد. آن (نيت خالصانه براى خدا) حقيقت روزه است.
روزه تأثير شگرفى در حفظ اعضاى ظاهرى و نيروهاى باطنى دارد و آنها را به طور شگفتآورى از در آميختن با چيزهايى كه اگر بر اعضا و نيروهاى باطنى چيره شوند، آنها را فاسد مىكنند، حفظ مىكند. كارهاى پست و بىارزشى را كه به سلامتى و تندرستى نيروهاى باطنى آسيب مىرسانند، از وجود او دور مىكند.
روزه سلامتى قلب و اعضاى بدن را حفظ مىكند و آنچه را كه دستان شهوت از آنها ربودهاند، دوباره به آنها باز مىگرداند. روزه بزرگترين كمككننده و يارى دهنده براى رسيدن به تقواست.
پيامبر ص به كسانى كه شهوتشان سركشى مىكند و توانايى ازدواج ندارند، براى كنترل شهوت دستور داده كه روزه بگيرند و روزه را سپرى (وجاء) براى كنترل شهوت نفس قرار داده است.
اين حديث به این اشاره دارد: «اى گروه جوانان، هر كدام از شما كه توانايى و امكانات دارد پس ازدواج كند، چون براى چشمپوشى و كنترل نفس (شهوت) بهترين (وسيله) است و كسى كه نمىتواند ازدواج كند، بر او است كه روزه بگيرد، چون سپرى است (كه او را از افتادن در دام شهوت نفس حفظ مىكند). اين حديث در صحيحين روايت شده است».
از آنجا كه مصالح روزه براى عقلهاى سالم و فطرتهاى متعادل و ميانهرو مشهود است، خداوند از روى مهرورزى به بندگان و نيكى به آنان و به عنوان وسيله نگهدارى و كنترل آنان از گناهان و شهوتهاى نفس، روزه را بر آنان فرض كرده است.
سيرت و روش پيامبر در روزه گرفتن، كاملترين سيره و بزرگترين وسيله براى دستيابى به هدف و آسانترين آن براى جسم و روح و روان است.
روزه گرفتن در ماه رمضان و قيام در شبهاى آن – به خصوص شب قدر – آن هم از روى ايمان و طلب اجر و پاداش از خداوند، بدون شك بر صداقت ايمان و اخلاص عملِ شخص دلالت مىكند. بدين سبب، به او مژده داده شده كه گناهان گذشتهاش مورد بخشش خداوند قرار مىگيرند. پيامبر ص فرمود: «كسى كه ماه رمضان را از روى ايمان و به اميد دريافت اجر و پاداش از خداوند روزه بگيرد، تمامى گناهان گذشتهاش بخشوده مىشوند». (متفق عليه، البخاري 38. مسلم 760).
همچنين فرمود: «كسى كه در ماه رمضان از روى ايمان و به اميد دريافت اجر و پاداش از خدا، قيام كند تمامى گناهان گذشتهاش بخشوده مىشوند». (متفق عليه، البخاري 37. مسلم 759).
همچنينفرمود: «كسىكه در شب قدر از روى ايمان و بهاميد دريافت اجر و پاداش از خدا قيام كند، تمامىگناهان گذشتهاش بخشوده مىشوند». (متفق عليه، البخاري 35. مسلم 760).
پاداش هيچ عمل و عبادتى از عبادتهاى انسان با روزه برابرى نمىكند؛ چون در روزه، راز و رمز اخلاص براى خدا نهفته است. به خاطر همين اجر و پاداش آن بر تمامى عبادتها غلبه كرده و برترى يافته است.
پيامبر ص فرمود: «تمامى كارها و عبادات انسان چندين برابر افزوده مىشوند. هر نيكى ده تا هفتصد برابر اجر دارد. خداوند مىفرمايد: بجزروزه، زيرا روزه مخصوص من است و من پاداش آن را مىدهم، (چون بنده) شهوت و طعامش را به خاطر (دستور) من ترك مىكند».
پيامبر ص فرمود: «وقتى كه رمضان فرا مىرسد در نخستين شب آن شياطين و جنيان سركش به غل و زنجير بسته مىشوند و درهاى جهنم بسته مىشوند و هيچ درى از آنها باز نمىماند و درهاى بهشت باز مىشوند و هيچ درى از آنها بسته نمىماند، هاتفى ندا سر مىدهد كه اى جوينده خير و نيكى به پيش! و اى جوينده شر و بدى دست نگهدار! خداوند بندگان آزاد شدهاى از آتش جهنم دارد و اين كار در همه شبهاى رمضان انجام مىگيرد». (الترمذي 682).
بار الها! ما را با شرف ديدن و دريافتن فضيلت اين ماه با عظمت گرامى بدار، از بركات آن بر ما نازل بفرما و ما را از آن محروم مگردان، درهاى رحمتت را به روى ما بگشا و با موفق گرداندن ما به روزه گرفتن در رمضان و قيام شبهاى آن از روى ايمان و اميد به دريافت اجر و پاداش بر ما منت بنه و آن را با مغفرت و بخشش و رحمت خودت براى ما به پايان برسان و با آزاد كردن گردنهاى ما از آتش جهنم در شبهاى مبارك رمضان بر ما منت بنه. آمين.
منابع
1)رمضان مبارک و فضايل آن امين الدين سعيدی
2) روزه سپر پاسايان خالد الجريسی
3)روزه فضايل و فوايد و احکام و آداب حسين تاجی گله داری
سمیه اسدی
