سؤال 3 : آداب گردش و سیاحت در اسلام
در حقیقت آداب سیر و سفر را در چند مجموعه می توان بیان داشت:
1- قبل از آن که سفرش را شروع کند، باید به رفیقش بیندیشد و تنهایی بیرون نرود، چون پیامبر خدا (ص) بسیار ناخوش داشته است که مسلمانان به تنهایی به بیرون بروند. و فرموده است :
” اگر مردم آن چه را که من در مورد تنهایی بیرون رفتن می دانم، می دانستند؛هیچ سوارکاری در شب به تنهایی حرکت نمی کرد” به همین خاطر باید رفیقی یا چند رفیق خوب را برای سفرش انتخاب کند، کسی یا کسانی که خداشناس و خداترس و امین و راستگویی باشد که اگر مشکلی پیش بیاید او را یاری کند و اگر چیزی را فراموش کند به یادش بیاورد و اگر بخواهد گناهی مرتکب شود، او را باز دارد و او را از آتش دور بدارد و خدمتگزار و بی تکبر باشد .
سفر کردن با چنین افرادی لذتی خاص دارد و آدمی از چنین سفری پشیمان نمی گردد.
-خداوند هم فرموده است : ” يا أيها الذين آمنوا اتقوا الله وكونوا مع الصادقين/التوبة “یعنی: ای کسانی که ایمان آورده اید از خدا بترسید و با راستگویان باشید.
-پیامبر خدا (ص) هم فرموده است : جز با انسان مؤمن هم صحبت نباش و خوراکت را جز آدم پرهیزگار نخورد”
و این هم نزد همه روشن است که پیامبر خدا (ص) فرموده است :” آدمی بر دین دوست و محبوبش است پس هریک از شما باید بنگرد که با چه کسی دوستی و هم نشینی می کند و چه کسی را به دوستی بر می گزیند.”
2- در این سفر سعی کند با رفقایش خوشرو باشد و از کمبودها چشم پوشی کند و با آن ها نرمخو و مهربان باشد چون
پیامبر خدا (ص) فرموده است : ” دو فرد با هم همنشینی نمی کنند مگر این که بزرگترینشان در پاداش و محبوبترینشان نزد خداوندِ والامرتبه مهربانترینشان نسبت به رفیقش است.”
3- سنت است که مسافران از بین خود یک نفر را به عنوان امیر سفر انتخاب کنند، تا بی نظمی ایجاد نشود.
پیامبر خدا (ص) فرموده است : ” اگر سه نفر به بیرون ( از شهر یا روستا ) رفتند باید یکی را به عنوان ریش سفید و فرمانده ی خود برگزینند.
4- همچنین سنت است که اگر شب آن ها را در بر بگیرد و آن جا بمانند، باید در بین خود نگهبان بگذارند.
5- باید سفر را با دعای سفر شروع کند چون پیامبر خدا (ص) به هر سفری رفته باشد این دعا را خوانده است: “ ” سبحان الذي سخّر لنا هذا وما كنا له مقرنين، وإنا الى ربنا لمنقلبون، اللهم إنا نسألك في سفرنا هذا البر والتقوى، ومن العمل ما ترضى، اللهم هوّن علينا سفرنا هذا، واطو عنّا بعده، اللهم أنت الصاحب في السفر والخليفة في الأهل، اللهم إني أعوذ بك من وعثاء السفر وكآبة المنظر، وسوء المنقلب في المال والأهل، وإذا رجع قالهن وزاد فيهن: آيبون تائلون عابدون لربنا حامدون “
* همچنین وقتی که در جایی اطراق نمودند این دعای منزل را بخوانند چون پیامبرخدا (ص) فرموده است : ” هر کس در منزلی فرود بیاید و بگوید :” أعوذ بكلمات الله التامات من شر ما خلق “ هیچ چیزی به او زیان نمی رساند تا زمانی که از آن منزل کوچ کند.
* همچنین این دعا را هم بخواند چون همانطور که حضرت أنَس (رض) برایمان نقل می کند پیامبر خدا (ص) فرموده است: ” هر کس این دعا را بخواند : “ بسم الله توكلت على الله ولا حول ولا قوة إلا بالله “ { از جانب فرشته های رحمت} به او گفته می شود : برایت کافی است و محفوظ هستید و هدایت گشته اید و شیطان هم از او دور می شود.
6- پرهیز کردن از گناه با همه ی انواعش، از نگاه نامحرم ، از غیبت کردن و نام بردن دیگران به بدی و ……. چون خداوند به ما این لطف را فرموده است و این دشت و کوه و باغ ها را برای ما آراسته است، درست نیست ما هم ناسپاس و نمک نشناس باشیم و به جای این که سپاسگزاری کنیم، سرپیچی فرامین او را بکنیم.
* پرهیز از داد و فریاد و بلند کردن صدا و نعره کشیدن،چون این حالات دور از روش و آداب اسلامی است و باعث اذیت مردم می شود و خداوند هم از زبان حضرت لقمان برای ما بیان می فرماید:” وَاغْضُضْ مِن صَوْتِكَ إِنَّ أَنكَرَ الأصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ /لقمان: 19 یعنی: و در سخن گفتن از صدای خود بکاه و فریاد مزن چون زشت ترین صداها صدای درازگوشان است.
* پوشیدن لباس مناسب و رعایت حجاب کامل برای خانم ها ی مسافر .
* پرهیز از اذیت کشاورزان، اگر گردشگران برای گردش به مناطقی بروند که نزدیک باغی باشد، باید به کودکان و نوجوانان توصیه کنند که به میان درختان نروند و میوه و محصولات را هدر ندهند و به صاحبانشان زیان نرسانند.
* پاک و تمیز نگه داشتن آن مکانی که رفته اند به این صورت که اشیاء و اساسشان را جمع کنند و زباله هایشان را در کیسه ای بریزند و آن جا رهایش نکنند.
* دوری کردن از مکان هایی که آشکارا در آن جا گناه انجام می شود.
* در حد توان امر به معروف و نهی از منکر کنند.
* یاد خدا در هر سربالایی و سرازیری و در هر حالتی، اصحاب رسول الله(ص) وقتی که از سربالایی بالا رفته اند، الله اکبر سر داده اند و وقتی که پایین آمده اند، سبحان الله گفته اند:
فعن جابر قال: كنا إذا صعدنا كبرنا وإذا نزلنا سبّحنا ” رواه البخاري “.
یعنی: حضرت جابر گفته است: ما اگر از سربالایی بالا می رفتیم الله اکبر و اگر پایین می آمدیم سبحان الله می گفتیم.
7- ترتیب دادن گردش برای بهره بردن و سود رساندن، مانند:
* سخن گفتن از چیزی مفید که امری روحی و ایمانی باشد، مانند سفر مرحوم سعید نورسی وقتی که در حصر بوده است و برای تفکر به قلّه ی کوه می رود و در این تأمل و اندیشیدن این پیام زیبا برایش شکل می گیرد که آن را پیام حشر می نامد ….. و بحثش را با این آیه شروع می کند:
[ فانظُرْ اِلى آثارِ رَحْـمَتِ اللهِ كيفَ يُحي الاَرضَ بعد موتِـها اِنَّ ذلك لمحيِ الموتى وهو على كلِّ شيءٍ قدير ] (الروم:50).
یعنی: پس به آثار رحمت خداوند نگاه کن و اندیشه کن که خداوند چگونه زمین را پس از مرگش زنده می کند همانا آن کس (که چنین می کند) زنده کننده ی مردگان (در قیامت) است و او بر هرچیزی توانا است.
* بلی استاد نورسی سرگذشت مختصر زیبایی را در این رابطه بیان می فرماید که راستی سرگذشتی بدون گره و مشکل و در عین حال ایمانی و روحی است. و بهتر است کسانی که به سیر و سفر می روند در چنین جاهایی چنین مطالبی بخوانند یا نقل کنند تا ایمان گردشگران با آن محکم تر شود و قدرت و توانایی خداوند را واضح تر ببینند.
* شایسته است آن هایی که به گشت و گذار می روند بر اساس برنامه ای از پیش طراحی شده حرکت کنند تا لذت سفرشان همه جانبه باشد و عبادتی به حساب بیاید و در نامه ی اعمالشان چندین حسنه برایشان نوشته شود. مانند آماده کردن خطبه ای زیبا و سودمند یا مانند مطرح کردن سؤال و جواب. به عنوان مثال: قرآن چند سوره است؟ کدام آیه طولانی ترین آیه است؟ کدام آیه بزرگ ترین آیه است؟ کردستان در کدام قاره از پنج قاره ی جهان واقع شده است؟ و ……………….. یا آماده کردن سروده های شیرین و حلال.
* شایسته است در این گردش افراد دلسوز، دو خانواده یا دو برادر یا دو فامیلی که از هم رنجیده اند و با هم قهر هستند و با هم صحبت نمی کنند، دعوت کنند و به این مناسبت آن ها را آشتی بدهند و محبت و دلسوزی به جای بغض و کینه بکارند و …………. و پاداش بزرگی به دست بیاورند.
* تدارک زمینه برای بازی بچه ها تا این که آن ها هم از این فضای باز بهره مند شوند. امام بخاری در صحیحش از زبان یکی از یاران پیامبر خدا (ص) نقل می فرماید که زمانی که به نماز عید رفته بودند، برای بچه هایشان بازی تدارک دیده بودند. تازه در این دوران هم که فراهم کردن وسایل و اسباب بازی آسان تر و بیشتر است.
این مقداری از این چیزهایی بود که در این موقعیت بر سر قلمم آمد و امیدوارم برای خواهران و برادرانم سودمند بوده باشد .
تعدادی از منابع: 1- تفسیر قرطبی، 2- رسالة الحشر، 3- رجل القدر ، 4- إحیاء علوم الدین غزالی، 5- ألآداب الإسلامیّة للناشئة، دکتر محمد خیر الفاطمة، 6- رسالة لطیفة في آداب السفر محمد الحمود النجدي، 7- أدب الدنیا و الدین ماوردي
منبع :ئیسلام په یک
حسن پینجوینی
ترجمه: ابراهیم عمری
دست شما درد نکند بسیار جالب بود استفاده کردیم.