آن سوی آزمایش و امتحان الهی(نکته ها و ناگفته ها)

آزمايش،ابتلا،تکليف ،جزا و حدود مسؤليت

باب اوّل

حکمت متعالي پروردگار دانا چنين اقتضا مي کند که انسان را با صفات ويژه بيازمايد تا شايستگي امتحان وآزمايش الهي را دراين محدوده زندگي دنيايي به دست آورد،که ما در اينجا مختصراً به تشريح آنها مي پردازيم

                   ? صفات ويژه?

الف：آزادي واراده

ب：عقل ، که توانايي فهم وادراک وتشخيص خير و شر،امر و نهي، نفع و ضرر را دارا است.

?ج：قدرت وتوانايي درانجام کارهايي که خود اراده مي کند.

باب دوم

مجهزکردن انسان به اين ويژگي ها، نشانه احترام و بزرگداشت اوست و در قبال اين ويژگي ها انتظاراتي از وي مي رود که بايد به آنها جامه عمل بپوشاند.

?الف：به وجود آفريدگارهستي اقرارکند و او را باتمام صفات کمال بشناسد وازهرگونه نقصان و کاستي پاک ومنزّه دارد.

?ب：خداوندبزرگ را به خاطراين همه نعمت هاي بي شمار مادي و معنوي،ظاهري وباطني،جسمي و فکري وروحي سپاسگزاري کند وبه حمد وثناي اوبپردازد.

?ج：باانجام اين عبادات ويژه وطاعاتي که نشانه ي اهليّت انسان به داشتن عقل واراده آزاد است،شکرگزاري کند و تنها به اين وسيله مي تواند به مرحله عبوديّت و بندگي واقعي که بالاترين درجه انسان کامل است ارتقا يابد وهرگاه ازاين مسيرمنحرف شد،خوار و زبون مي شود زيرا خواه ناخواه درچهارچوب جبرالهي انسان موجودي مغلوب وناتوان است

اما با اراده خود مي تواند انساني مطيع وخداپرست ودرنهايت خوشبخت و رستگار باشد و يا به انساني ملحد وتيره روز تبديل شود.

باب سوم

هرگاه حکمت خداوند را در امرآفرينش به خوبي ملاحظه کرديم،متوجه مي شويم که خالق حکيم هيچ يک از صفات موجودات به ويژه انسان را بيهوده نيافريده و هرکدام اهداف و مأموريتي مختص به خود دارند که به وسيله اين مسئوليت مورد آزمايش وامتحان قرارمي گيرند.

أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثًا وَأَنَّكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُونَ ۱۱5﴾فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْكَرِيمِ﴿۱۱۶﴾  سوره المومنون

آيا پنداشتيد كه شما را بيهوده آفريده‏ايم و اينكه شما به سوى ما بازگردانيده نمى‏شويدپس والاست‏خدا فرمانرواى برحق خدايى جز او نيست [اوست] پروردگار عرش گرانمايه

باب چهارم

حکمت خداوندي چنين اقتضا نمود تا انسان را به بهترين وکامل ترين وجه ممکن ودر شرايط مناسب درمعرض آزمايش وامتحان قراردهد و او را به زندگي دنيايي کشاند و به او اراده واختيارداد تا با آزادي کامل عمل نمايد و او را بين جنبه هاي عقلاني وشهواني،تمايل به خيروشر پيروي ازرحمن و يا شيطان ،جلب شادي ها وچشيدن رنج ونارحتي و…

اختيار و آزادي کامل داد.

سپس به وسيله ي گرايش هاي فطري جوانب خير و نيکي،فضيلت را در وجود او تقويت نمود و باترساندن وهشدارعبادت و پرستش پروردگار را درنهاد وي نيرومند گردانيد وپس ازآن پيامبران را باپيام ها وکتاب هاي آسماني براي انسان فرستاد تا تکاليف شرعي خود را کامل بفهمند.

خلاصه آنچه در وراي اين آزمايش ازانسان خواسته مي شود اين است که بايد خدا را پرستش کند وعبادت که تکليف الهي است وشامل：ايمان وعمل ،فرمانبرداري درمحدوده ي توانايي انجام فرامين الهي وعمل به دستورات اومي باشد.

همانطورکه درقران کريم مي فرمايد：سوره ي ذاريات آيه ۵۶

ماپريان وانسان را جز براي عبادت نيافريديم.

لازم است بدانيم، مقتصاي امتحان وآزمايش ،  جزا و پاداش مي باشد درغيراين صورت آزمايش کاري بي معني وپوچ خواهد بود و حکمت پروردگارازعبث وبيهوده کاري به دوراست.

باب پنجم

خداوند باحکمت بي نظيرخود،محيط دنيا را در برابرانسان گسترده نمود و آن را مملو از حق وباطل،خيروشر،فضايل ورذايل اخلاقي،زشتي و پلشتي ها و طاعت ومعصيت گردانيد تا انسان با اراده ي آزاد خود يکي از اين دو راه را برگزيند يا راه حق ونيکي وفرمانبرداري يا راه باطل ،شر،بدي ها را گام نهد.

همانطورکه درآيه ٣۵سوره ي انبيامي فرمايد：

هرکس مزه ي مرگ رامي چشد،ماشما را به سود و زيان وبدي ها و خوبي ها کاملا مي آزماييم و سرانجام به سوي ما برگردانده مي شويد.

باب ششم

که خيلي مهم وشايان توجه است

خداوند حکيم ،محدوده ي مسؤليت افراد مکلف را به درجه وقدرت توانايي و استعداد خدادادي وفطري او را وابسته فرمود و چيزي بالاتر از وسعت وتوانايي مکلّف ننموده است.

مي فرمايند((لايکلّف الله نفسأ الّاوسعها))  و يا ((لايکلّف الله نفسأ إلا ما آتاها))

که درمجموع هردو آيه ميزان تکليف  بشر و توانايي هايي منوط و واگذار کرده که خود به اوبخشيده است وبه نسبت اين بخشش ها،درجه ي تکليف ومسئوليت انسان مشخص مي گردد.

بنابراين به نسبت توانايي ها درجه مسؤليت ها نيزمتفاوت است واين چنين عدالت کامل پروردگارنمود پيدامي کند.

مسؤليت انسانهاي باهوش باکم هوش درميدان معرفت وشناخت متفاوت است وهمچنين افراد سخن دان وهنرمند با افراد گنگ وکندزبان در عرصه ي دعوت يکي نيست و محدوده ي مسؤليت افراد با توجه به اين تفاوت ها ، يکي نيست.

محدوديت ها و مسؤليت هاي افراد را درموارد زيردسته بندي مي کنيم

*فقيروتهي دست ،بايد پيش ازهرچيز صبر و بردباري پيشه کند و باکاروعمل شرافت مندانه درصدد کسب روزي حلال وتأمين مخارج زندگي خود و خانواده اش برآيد.

ولي ثروتمند و سرمايه دار بايد خود را موظف گرداند تا به خاطرثروت و دارايي که خداوند به او بخشيد،تشکروسپاسگزاري کند و از راه حلال تلاش کند زکات کامل را بپردازد،انفاق کند و هرچه ميزان ثروت افزايش يابد ميزان مسؤليت نيز به همان اندازه افزون مي يابد.

*هرکس عمرطولاني ترداشته باشد،مسؤليتش به اندازه ي طول عمرش امتداد مي يابد.

*خداوند،به هرکس علم ودانشي عطا کرده باشد،به همان ميزان او را مسؤول مي داند.

*هرکس به اندازه هوش وذکاوتش مسؤليت دارد.

*کسي که خدا نيرو و توان جسماني وشجاعت ودلاوري به او بخشيده ، به همان اندازه مسؤول وبه مقدار اين موهبت الهي بايد دين خود را ادا کند.

*کسي که داراي قدرت وسلطه است مسؤوليتش گسترش مي يابد.

و سايرنعمت هاي الهي وخدادادي به نوع بشر چنين وضعيتي دارند، بنابراين با تغييرکمي وکيفي اين نعمت ها مسؤوليت انسان ها نيز تغيير پيدا مي کند و به همان اندازه محاسبه و بازخواست مي شوند.

لِيُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ وَمَن قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا ﴿۷﴾بر توانگر است كه از دارايى خود هزينه كند و هر كه روزى او تنگ باشد بايد از آنچه خدا به او داده خرج كند خدا هيچ كس را جز [به قدر] آنچه به او داده است تكليف نمى‏كند خدا به زودى پس از دشوارى آسانى فراهم مى‏كند سوره طلاق  . علاوه برآيات٣١_٣٢ _٣۴سوره احزاب که موید این موضوع هستند.

باب هفتم

اينکه خداوند حکيم روش ها ومظاهرامتحان را گوناگون آفريد و هردسته وگروه را به گونه اي متفاوت مي آزمايد و مواد امتحاني هرکدام با ديگري فرق مي کند.

هرانسان اهداف ومورد نظرخاصي را دنبال مي کند ومطابق درنظرگرفتن استعداد و توانايي هايي مادي ومعنوي که خداوندعادلانه به انسان ها بخشيده وبا رعايت حسابگري دقيق،محاسبه شده وآزمون صورت مي گيرد.

براي فهم بهتراين موضوع به نمونه زيراشاره مي کنيم：

آزمايش درجه ي صبر و بردباري انسان به وسيله فقروتهي دستي و ازدست دادن عزيزانش ،باتوجه به استعداد فطري وخداداي او با درجه ي سپاس گزاري ازنعمات وشادي ها و ديداردوستان وآشنايان ، برابراست،هرچند موضوع هردو آزمايش،با توجه به استعداد فطري و خدادادي باهم فرق دارد ؛ امّادرجه ي صبر وبردباري درهردو به يک ميزان است.

هرگاه خداوند درگاه نعمت را برروي کسي بگشايد و نعمت و ثروت به او بخشيد،براو واجب است سپاسگزاري کند و انفاق نمايد و او اگردر برهه اي از زمان خدا اين نعمت ها را ازاوگرفت ودچارفقروتنگدستي شد، بايد بداند که خدابا اين آزمايش وابتلا براومنت نهاده واوراگرامي داشته واين نشانه ي قهروغضب الهي نيست بلکه همان ابتلا وآزمايش الهي است که خداوند بندگانش را به وسيله آن درجه شکر، صبر و بردباري آنان را مي سنجد.

باب هشتم

 قانون کيفر وپاداش الهي

با ملاحظه شريعت الهي درمي يابيم که قانون عادلانه ي کيفرو پاداش الهي ازطريق وحي به انسان ها ابلاغ گرديده واز زماني که به سن تکليف برسند، اين قانون دردرباره ي آنان إجرا مي شود.

چنانکه خداوند درسوره ي ابراهيم مي فرمايد：اين به خاطرآن است که خداوند مي خواهد هرکس را مطابق آنچه انجام داده است سزا و جزا دهد .

پس قانون کيفر ازنشانه ي عدل الهي وقانون پاداش نشانه ي فضل الهي می باشد ؛ زيرا کم ترين پاداش نيکي ده برابر الي هفصد برابر و الي  ماشاالله و بغيرحساب و بالاترين کيفر گناه تنها يک برابراست.

مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَىٰ إِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ هر کس کار نیکی بجا آورد، ده برابر آن پاداش دارد، و هر کس کار بدی انجام دهد، جز بمانند آن، کیفر نخواهد دید؛ و ستمی بر آنها نخواهد شد.

باب نهم

وآخرين مورداينکه ،خداوندحکيم روش ها ومظاهر امتحان را گوناگون آفريد،وهردسته وگروه را به گونه اي متفاوت مي آزمايد و مواد امتحاني هرکدام با ديگري فرق مي کند.

هرانسان اهداف و مورد نظرخاصي را دنبال مي کند و مطابق در نظرگرفتن استعداد و توانايي هايي مادي ومعنوي که خداوندعادلانه به انسان ها بخشيده وبارعايت حسابگري دقيق،محاسبه شده وآزمون صورت مي گيرد.

گرداوری و تهیه :شيدا محمودي