آیا ممکن است فرد مؤمن پرودگارش را در خواب ببیند؟
شرح سوال : از یکی از علمای معروف شنیده ام که می گفت:امام احمد بن حنبل رضی الله عنه و رحمه الله خداوند متعال را در خواب دیده و خطاب به او گفته:پرودگارا ارزشمندترین عبادت درپیشگاه شما کدام است؟ و خداوند فرمود:ای احمد تلاوت قرآن؛گفت:پرودگارا تلاوت همراه با تدبر یا بدون تدبر؟ فرمود:هم با تدبر و هم بدون تدبر…
اساتید فرهیخته بسیاری از علماء این داستان را بازگو می کنند آیا این داستان صحیح است؟ و آیا مشاهده خداوند متعال در خواب امکان پذیر است؟
پاسخ:قطعا این داستان از امام احمد رحمه الله ثابت نشده است وآن بخش ازداستان که بیان مى کند ایشان خداوند را مشاهده کرده وخداوند فرمود:ارزشمندترین عبادت، تلاوت قرآن است خواه با تدبرباشد یا بدون تدبر درست نمی باشد؛ زیرا این دستور،در راستای خلاف دلایل شرعی است که در آنها دستور به لزوم رعایت تدبر در تلاوت شده است؛ بطوریکه خداوند مى فرماید:(کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیَاتِه)یعنى: (قرآن،کتاب بسیاربابرکتى است که برشمانازل کردیم تادرآیاتش تدبرکنند)ص/٢٩
بنابراین هدف ازتلاوت قرآن ،تدبر در آن است و پاداش تلاوتی که همراه با تدبراست،بی شک باپاداش تلاوت بدون تدبرقابل مقایسه نیست؛ بلکه تلاوت بدون تدبر چه بسا نوعی ازتلاوت های نکوهیده شده باشد زیرا خداوند می فرماید:( (وَمِنْهُمْ أُمِّیُّونَ لَا یَعْلَمُونَ الْکِتَابَ إِلَّا أَمَانِیَّ)یعنى: (ودسته ای از آنها بیسوادانی هستند که کتاب (خداوند) را تنها یک مشت آرزو می پندارند)البقره/٧٨ یعنی:تلاوتی بدون فهم معانی آن و عمل به مقتضایش؛زیرا تدبر، کلید عمل است؛ لذا روایت مذکور با وجود اینکه نقل شده است اما از معنای درستی برخوردار نیست و هیچ احدی نمی تواند یک حکم شرعی را بر اساس خواب ارائه دهد و بگوید: خداوند به او چنین و چنان فرموده است؛ زیرا وحی پایان یافته و تکمیل گشته است لذا این داستان از امام احمد رحمه الله ثابت نشده است.
امامشاهده خداوند متعال در خواب یک مساله اختلافی دربین اهل علم می باشد؛ ولى این مساله در مورد پیامبر علیه الصلاه والسلام با نص صریح از خود ایشان ثابت شده است که فرمود:(پرودگار خویش را در خواب با بهترین صورت و تجلیات مشاهده نمودم)اما در مورد اینکه آیا فرد مومن غیر از پیامبرعلیه الصلاه والسلام هم می تواند پرودگارش را درخواب ببینند؟؟
باید گفت:علماء در این مورد دو دیدگاه ارائه داده اند بطوریکه برخی گفته اند: برای مؤمن امکان دارد تا پرودگارش را در خواب ببیند و گروه دیگر قائل براینند که مؤمن نمی تواند پرودگارش را در خواب مشاهده کند و تمایل من به دیدگاه دوم است؛ زیرا هیچ احدی نمی تواند بداند، ذاتی که در خواب دیده است پرودگارش بوده یا نه؟ و هیچ احدی در این خصوص با پیامبر صلی الله علیه وسلم مقایسه نمی شود چرا که ایشان مطلع ترین فرد نسبت به خداوند بود و او بود که صفات الهی را برای ما بیان کرد و ذات بى همتایش را به ما شناساند از این رو هیچ احدی درشناخت ذاتی که درخواب مشاهده کرده است همانند پیامبر علیه الصلاه و السلام آگاهى ندارد که آیا ذات مشاهده شده، خداوند است یاخیر؟ زیرا غیر از پیامبرعلیه الصلاه والسلام هراندازه علم و منزلتش هم والا باشد باز هم دانش او در درک خداوند متعال ناقص و ناتوان خواهد بود .
عموم فرمایش پیامبرعلیه الصلاه و السلام در صحیح مسلم مبنی براینکه:(یقین بدانید که هیچ یک از شما تا روزی که بمیرد پرودگارش را نخواهد دید) بیانگراین می باشد که مشاهده خداوند متعال در دنیا خواه در بیداری و خواه در خواب ممکن نخواهد بود لذا هیچ احدی نمی تواند امکان مشاهده خداوند را در خواب ثابت کند وحتی علمایی همچون شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله که قائل به مشاهده خداوند متعال درخواب هستند هم گفته اند:(انسان، خداوند را به میزان برخورداری اش از ایمان می تواند ببیند)که دراینجا یک ابهام بوجود می آید زیرا با توجه به اینکه مساله، متعلق به صفات خداوند والا مقام و ذات او است وهیچ احدی نظیر او نیست؛ پس چطور امکان دارد او خداوند باشد و هر فرد او را به اندازه ایمانی که دارد ببیند؟ واضح است که مراد از جمله “انسان پرودگارش رابه اندازه ایمانش می بیند”وضوح وشفافیت در دیدن است یعنی اگر من ازبینایی قوی تری برخوردار باشم و با آن به آفتاب یا یک چیز دور بنگرم آن را بهتر(واض حتر)مشاهده می کنم زیرا قدرت بینایی چشم من قوی است همچنین اگر آگاهی و ایمان او نسبت به خداوند قوی باشد مشاهده اش واض حتر خواهد بود و اگر بینایی من ضعیف باشد حتی جسم نزدیک را به اندازه قدرت بینائی ام خواهم و این ناشی از ضعف بینایی خودم است نه از عدم وضوح جسم؛ این همان مفهوم کلام شیخ الاسلام رحمه الله مى باشد که می فرماید:(خداوند را به اندازه ایمانى که به او دارد می بیند)یعنی: وضوح و قوت مشاهده،بستگی به میزان نفوذ ایمان در قلب بنده دارد.
اکنون یک اشکال باقى مى ماند و آن تعارض دیدگاه نخست با عموم فرمایش پیامبرعلیه الصلاه والسلام است که می فرماید:(یقین بدانید که هیچ یک ازشما تا روزی که بمیرد پرودگارش را نخواهد دید)لذا اگر اختلاف مذکور را نادیده بگیریم و مانند برخی از اهل علم بگوییم:مشاهده خداوند متعال درخواب امکان پذیراست دراین صورت هر آنچه که در این خواب، مخالف مفاهیم قرآن و سنت باشد باطل و مردود تلقی می شود زیرا ما دلایل شرعی ثابتی که هیچ تردید و اشکالی در آنها وجود ندارد را در مقابل یک خواب که امکان صحت و سقم در آن وجود دارد را ترک نمی کنیم؛ خصوصا اگر در راستای خلاف یک دلیل شرعی باشد؛ بطور مثال عبدالقادر گیلانی رحمه الله در خواب، ذاتی را مشاهده نمود که خود را بعنوان الله به او معرفی کرد اما ایشان به او گفت:خفه شو دشمن خدا؛ برای اینکه او را به مطلبی مخالف شریعت دستور داد و گفت: تکلیف (انجام عبادت ها) را از تو برداشتم که چنین دستوری مخالف فرامین شریعت است؛ لذا اگرمشاهده خداوند متعال را در خواب بپذیریم در این صورت انسان بایستی خوابی که دیده است را بررسی کند و مشاهده خود را بعنوان یک دلیل مستقل در برابر دلایلی که در قرآن آمده و یا در برابر فرمایشات پیامبر صلی الله علیه وسلم که از روی هوی و هوس سخن نمی گوید قرار ندهد.
شیخ دکتر/خالد بن عبدالله المصلح
ترجمه: حامد مشکوه(ترجمه ویدیو)
١۴٣٧/٧/٢۴ هجری قمری
