آیا اعمال صالح کافران در قیامت بدیشان سود می رساند؟

اگر دنیا جای آزادی و اختیار است، پس قیامت روز قهر و اجبار می باشد؛ در آن هیچ کس از آماده شدن و میزان اعمال جا نمی افتد و هیچ احدی نمی تواند از ایستادن در مقابل خداوند خود داری و یا از داخل شدن به دوزخ سر باز زند.
لذا خداوند در آن روز روش قهر را برای خود به کار برده؛ همان گونه که خداوند در قرآن سوره ابراهیم آیه ی ۴۸ می فرماید:

يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ وَالسَّمَاوَاتُ وَبَرَزُوا لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ ﴿۴۸﴾
در آن روز كه اين زمين به زمين ديگر و آسمانها (به آسمانهاي ديگر) تبديل مي‏شوند و آنها در پيشگاه خداوند واحد قهار ظاهر مي ‏گردند.

باز هم در سوره غافر آیه ی ۱۶می فرماید:

يَوْمَ هُمْ بَارِزُونَ لَا يَخْفَى عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْءٌ لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ ﴿۱۶﴾

آن روز كه آنان ظاهر گردند چيزى از آنها بر خدا پوشيده نمى‏ ماند امروز فرمانروايى از آن كيست از آن خداوند يكتاى قهار است.
همه ی انسانها، رئیس و زیر دست، آزاده و عبد، فقیر و غنی، قوی و ضعیف، مالک و مملوک، در پیشگاه خداوند بی اختیار هستند.
خداوند همراه با صفت قهر صفت وحدانیت را نیز دارا می باشد، که به جز او هیچ احدی لایق این صفات نمی باشد، خداوند برای حشر و نشر مخلوقات و حساب و کتاب و حکم صادر کردن مخلوقات به سوی بهشت یا دوزخ از کسی یاری نمی جوید.

خداوند واحد سبحان راضی نمی باشد در الوهیت و ربوبیت کسی را شریک او قرار دهند، بلکه باید تنها او را عبادت و او را به عنوان قانون گذار قبول داشته باشند، برای همین هم خداوند پیامبران را فرستاده، هر کار و اعمالی که برای غیر خدا باشد آن را نمی پذیرد، اگر در عبادت کسی را شریک او قرار بدهند هرگز عبادتش مورد قبول درگاه حق قرار نمی گیرد، و هر گاه در قیامت آن شخص در مقابل اعمالش از خداوند طلب اجر و پاداش نماید، همان گونه که در روایت رسول الله صلی الله علیه و سلم آمده است جواب او داده می شود.

عَنْ أَبِي سَعْدِ بْنِ أَبِي فَضَالَةَ الأَنْصَارِيِّ، وَكَانَ، مِنَ الصَّحَابَةِ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ ‏ “‏ إِذَا جَمَعَ اللَّهُ النَّاسَ لِيَوْمِ الْقِيَامَةِ لِيَوْمٍ لاَ رَيْبَ فِيهِ نَادَى مُنَادٍ مَنْ كَانَ أَشْرَكَ فِي عَمَلٍ عَمِلَهُ لِلَّهِ أَحَدًا فَلْيَطْلُبْ ثَوَابَهُ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ أَغْنَى الشُّرَكَاءِ عَنِ الشِّرْكِ ” (۱)
از ابو سعید فضاله ی انصاری روایت شده که گفت:” من از رسول خدا (ﷺ) شنیدم ایشان فرمودند: “هنگامی که خداوند در قیامت مردم رامحشور می گرداند روزی که در آن شکی وجود وجود ندارد، یک منادی صدا می زند:” هرکس شرک را در اعمالش مرتکب شده، به او اجازه دهید. پاداش خود را از غیر خدا بخواهد. زیرا خداوند آزادترین شركا از هرگونه شرك است.

زمانی این امر محقق می گردد که صاحب اعمال، خدا را شناخته ولی برای او شریک قائل باشد.

(با توجه به آن چه گذشت ) گمان شما در مورد کسی که منکر پروردگار است و سرشت طبیعی خود را انکار می نماید چگونه باید باشد؟ سرشتی که او را به پرستش خداوند بزرگ قهار، نگهبان و مدبر حاکم فرا می خواند، آیا همچون انسانی به سوی چه کسی روی می آورد و برایش وظیفه ی بندگی انجام می دهد و از او پاداش و ثواب می طلبد!؟
آیا آن شخص با کردارش به سوی مردم روی می آ ورد و از آنها طلب ثواب می نماید؟
یا این که اعمال انجام می دهد و غیر از خدا طلب پاداش از هیچ احدی نمی نماید؟

آن گردنکش اسم ملحد بر خود گذاشته، کسی که طعنه به ادیان و رسالت پیامبران می زند، و ایمان به خالق هستی ندارد، چون به ظن خود خدا را ندیده و خدا را جزء غیبیات می شمارد، آن ملحد ایمان نمی آورد جز به آن چه با چشمانش مشاهده می نماید.

مردم در این زمینه سه گروه اند:

۱_گروهی عبادت را خالصا برای خدا انجام می دهند.

۲_گروهی غیر خدا را از مخلوقات، اعم از انسان و جن و ملائکه، جمادات و حیوانات، شریک خدا قرار می دهند.

۳_ و گروهی هم انکار ادیان و عموم رسالت پیامبران ، و حتی انکار وجود خداوند سبحان می نمایند.

حال این که مسیر مخلوقات در آخرت دو جا و جای سومی وجود ندارد.
همان گونه که خداوند در قرآن سوره شوری آیه ی ۷ می فرماید:

وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ قُرْآناً عَرَبِيًّا لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى‌ وَ مَنْ حَوْلَها وَ تُنْذِرَ يَوْمَ الْجَمْعِ لا رَيْبَ فِيهِ فَرِيقٌ فِي الْجَنَّةِ وَ فَرِيقٌ فِي السَّعِيرِ «7»
و بدين سان قرآنى عربى را به تو وحى كرديم تا مردم مكّه و كسانى را كه اطراف آن هستند هشدار دهى و از روز جمع (قيامت) كه شكى در آن نيست بيم دهى گروهى در بهشت و گروهى در آتش سوزانند.

برای رفتن به بهشت و دوزخ اعمال و اسبابی لازم می باشند که سرانجام انسان به یکی از آن دو ختم می شود.
پس شرط داخل شدن به بهشت ایمان به خدا و انجام دادن اعمال صالحه، و دخول به دوزخ کفر ورزیدن به خدا و انجام دادن معصیت و گناهان می باشد، کسی که وارد بهشت شود برای ابد در آن ماندگار، و مسلمانی که وارد دوزخ شود با میانجیگری شفاعت کننده گان از آن خارج می شود، اما کفار و مشرکین برای ابد در دوزخ خواهند ماند.
طبق فرمایش خدا هر چه روزگار سپری شود مشرکان از داخل شدن به بهشت محروم می مانند؛ و لو این که ماندگار شدن‌شان به درازا بکشد.
همان گونه که خداوند در قرآن سوره مائده آیه ی ۷۲ می فرماید:

لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ وَ قالَ الْمَسِيحُ يا بَنِي إِسْرائِيلَ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّي وَ رَبَّكُمْ إِنَّهُ مَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ وَ مَأْواهُ النَّارُ وَ ما لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصارٍ «72»
همانا كسانى كه گفتند: خداوند، همان مسيح پسر مريم است، قطعاً كافر شدند.
(چگونه چنين مى‌گويند) در حالى كه مسيح خود مى‌گفت: اى بنى‌اسرائيل! خدا را
بپرستيد كه پروردگار من و شماست، يقيناً هركس به خدا شرك ورزد، خدا بهشت را بر او حرام كرده و جايگاهش دوزخ است و ستمگران را هيچ ياورى نيست.
خداوند به جز شرک هر گناه دیگری و لو این که بزرگ هم باشد می بخشد.

همان گونه که خداوند در قرآن سوره ی نساء آیه ی ۱۱۶ می فرماید:
إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالًا بَعِيداً «116»

همانا خداوند از اينكه به او شرك ورزيده شود (بدون توبه) درنمى گذرد ولى پائين‌تر و كمتر از آن را براى هر كس كه بخواهد (و شايسته بداند) مى‌بخشد. و هركس به خداوند شرك ورزد حتماً گمراه شده است، گمراهى دور و دراز.

رسول خدا صلی الله علیه و سلم می فرماید:
ألدّواوین ثلاثة: فدیوان لا یغفر اللَّه منه شیئا و دیوان لا یعبؤ اللَّه به شیئا و دیوان لا یترک اللَّه منه شیئا فأمّا الدّیوان الّذی لا یغفر اللَّه منه شیئا فالإشراک باللَّه و أمّا الدّیوان الّذی لا یعبؤ اللَّهبه شیئا فظلم العبد نفسه فیما بینه و بین ربّه: من صوم یوم ترکه أو صلاة ترکها فإنّ اللَّه یغفر ذلک إن شاء و یتجاوز و أمّا الدّیوان الّذی لا یترک اللَّه منه شیئا فمظالم العباد بینهم، القصاص لا محالة(۲).
براى اعمال بندگان سه دفتر هست: دفترى که خدا چیزى از آن را نمى‌آمرزد و دفترى که خدا بدان اهمیت نمی‌دهد و دفترى که خدا از هیچ چیز آن نمی‌گذرد. دفترى که خدا چیزى از آن را نمى‌آمرزد، شرک به خدا است و دفترى که خدا بدان اهمیت نمی‌دهد ستمى است که بنده میان خود و خدا به خویشتن کرده است مانند روزه‌اى که خورده یا نمازى که ترک کرده است اگر خداوند بخواهد آن را می بخشد، دفترى که خداوند از هیچ چیز آن نمی‌گذرد، ستم‌هایى که بندگان به یکدیگر کرده اند.

این هم به این معنی نیست که کفار و مشرکین از اعمال نیکشان بهره مند نمی شوند.
چون خداوند در قرآن سوره زلزال آیات ۷ و۸ می فرماید:

فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ﴿۷﴾
پس هر كه هموزن ذره‏ اى نيكى كند [نتيجه] آن را خواهد ديد.
وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ﴿۸﴾
و هر كه هموزن ذره‏ اى بدى كند [نتيجه] آن را خواهد ديد.

رسول خدا صلی الله علیه و سلم برای ما بیان نموده که کفار چگونه پاداش اعمالشان را خواهند یافت همان گونه که می فرماید:

إنَّ اللَّهَ لا يَظْلِمُ مُؤْمِنًا حَسَنَةً، يُعْطَى بها في الدُّنْيا ويُجْزَى بها في الآخِرَةِ، وأَمَّا الكافِرُ فيُطْعَمُ بحَسَناتِ ما عَمِلَ بها لِلَّهِ في الدُّنْيا، حتَّى إذا أفْضَى إلى الآخِرَةِ، لَمْ تَكُنْ له حَسَنَةٌ يُجْزَى بِها خَیراً (۳).

ترجمه: به حقیقت خداوند بر مومنان ظلم نمی ورزد و کار نیک و شایسته ی هیچ مسلمانی را ضایع نمی نماید، و پاداش اعمالشان را در دنیا و آخرت به آنها خواهد داد، اما انسان کافر به خاطر اعمال خوبش، خداوند در دنیا به او خوراک فراوان می دهد، اما در آخرت به علت نداشتن اعمال نیکو خداوند او را پاداش نخواهد داشت.

انسان کافر نسبت به اعمال خوبی که در حق خود و خانواده اش انجام داده تا زمانی که از دنیا می رود پاداش داده می شود، اما به محض این که از دنیا رفت دیگر ثواب و پاداشی را نخواهد داشت(۴).

ام المومنین عایشه رضی الله عنها می فرماید:
از رسول خدا صلی الله علیه و سلم پرسیدم یا رسول الله عبدالله پسر جدعان صیله رحم به جا می آورد، و کارهای نیکو آنجام می دهد، آیا این کارها در آخرت به او سود می بخشد؟ رسول الله در جواب فرمودند: نه چون عبدالله پسر جدعان روزی از روزها نگفت: پروردگارا مرا در قیامت مورد عفوِ خود قرار دهید(۵).

مصداق فرموده ی رسول الله صلی الله علیه و سلم، این فرموده ی خداوند است که در سوره ی فرقان آیه ی ۲۳ می فرماید:
وَ قَدِمْنا إِلى‌ ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً «23»
ما به سراغ هر عملى كه (به عنوان خيرات) انجام داده‌اند مى‌رويم و آن را غبارى پراكنده مى‌سازيم.

بعضی از مشرکان اعمالشان به آنان سود می رساند، و باعث تخفیف عذاب الهی می شود اما هرگز از آتش دوزخ خارج نمی شوند.

عباس پسر عبدالمطلب می گوید:
قلتُ للنبيِّ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم: ما أغنَيتَ عن عَمِّكَ فقد كان يَحوطُكَ ويَغضَبُ لكَ قال: هو في ضَحضاحٍ ولولا أنا لكان في الدَّرْكِ الأسفَلِ منَ النارِ(۶).

ای رسول خدا: آیا به عمویت ابوطالب کمک کردی؟ زیرا او قبلاً از شما محافظت می کرد و از شما عصبانی می شد، گفت: بله ، او در سنگر آتش است، اگر این برای من نبود، می توانست در قسمت های زیرین آتش باشد.

قاضی عیاض رحمه الله می گوید:
اجماع علما بر آن است که کافران اعمالشان به آنان سودی نمی رساند، و اصلا پاداشی در مقابل کردارشان دریافت نمی کنند، و بر آنان عذاب الهی تخفیف نمی شود، لکن طبق جرم و اعمالشان عذاب بعضی ها از بعضی بیشتر است(۷).

در حدیث وارد شده که در روز قیامت خداوند می فرماید:

‏”‏ فَيَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ شَفَعَتِ الْمَلاَئِكَةُ وَشَفَعَ النَّبِيُّونَ وَشَفَعَ الْمُؤْمِنُونَ وَلَمْ يَبْقَ إِلاَّ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ فَيَقْبِضُ قَبْضَةً مِنَ النَّارِ فَيُخْرِجُ مِنْهَا قَوْمًا لَمْ يَعْمَلُوا خَيْرًا قَطُّ قَدْ عَادُوا حُمَمًا”(۸).

پیامبران و ملائکه و مومنان شفاعت و میانجیگری کردند، حال به جز رحم و شفقت الله چیزی باقی نمانده، خداوند دستش را به داخل آتش جهنم فرو می برد و انسانها ی رو سیاهی را خارج می کند که کار شایسته‌ای انجام نداده اند.

علما جمله ی ” لم یعملوا خیراً قط” را این گونه تاویل کرده اند:
یعنی: در حالی که دارای ایمان بوده اند کار شایسته‌ای را انجام نداده اند(۹).

آن چه که گذشت ردی بر دیدگاه کسانی می باشد که با مشرکین و کفار در مقابل خدماتی که به انسانها کرده اند مهربانی می ورزند، و آنان را امیدوار به رحمت پروردگار در مقابل آن خدماتی که به جامعه ی بشریت کرده اند می نمایند.

بهشت دیار خداوند و مکان رحمت و رضوان الله می باشد، چگونه خداوند کسانی را داخل آن می نماید که به صاحب خانه ایمان نیاورده اند، پس داخل شدن کافران به بهشت محال است.

لکن پاداش کفار و مشرکین با حسن ذکر و ماندگار شدن نامشان، و نقل قولشان و بنا کردن بر قبرشان در این دنیا داده می شود .

اگر قرار بود خوبیهای مشرکین و کفار به آنان سود می رساند اولین کس ابو طالب بود، چون خیلی از رسول الله صلی الله علیه و سلم حمایت می کرد و او را یاری می رساند، ولی باز هم شفاعت شامل حال او نمی شود، و به جز تخفیف عذاب سبب خروج از آتش دوزخ نمی گردد.

اگر قضیه ی عاطفه سودمند می بود ایمان و کفر، ولاء و براء معنی نداشت، و کافر و مسلمان در استحقاق پاداش در آخرت با هم مساوی می شدند، هر چند در قضیه ی عبادات در دنیا با هم مساوی نباشند.

والسلام:

نویسنده: محمد فتحی نادی.

مترجم: علی ملازاده.

تاریخ ۹۹/۵/۱۹ پیرانشهر لاوین.

پاورقی:

(۱) ترمذی در تفسیر القرآن باب ” و من سوره الکهف ” حدیث ۳۱۵۴ روایت نموده و گفته حدیث حسن و صحیح است.
(۲)حاکم در المستدرک حدیث ۸۷۱۷ از احادیث عایشه روایت کرده است.
(۳) امام‌ احمد در المسند حدیث ۱۴۰۵۰ از حدیث انس روایت کرده است.
(۴) تفسیر امام طبری جلد ۲۴ صفحه ۵۵۰.
(۵) امام‌ مسلم در کتاب ایمان باب ” الدلیل علی ان من مات علی الکفر لا ینفعه عمل” حدیث ۲۱۴ اخراج کرده است.
(۶) امام‌ بخاری در مناقب الانصار باب ” قصه ابی طالب ” حدیث ۳۸۸۳ روایت نموده است.
(۷) شرح نووی از مسلم جلد ۳صفحه ۸۷.
(۸) به روایت مسلم از کتاب ایمان باب ” معرفه طریق الرویه حدیث ۱۸۳.
(۹) شرح نووی از مسلم جلد ۳صفحه ۳۱.