سؤال:
برادری داشتم که بسیار مشتاق بود که به مکه برود و فریضه بزرگ “حج” را بجای بیاورد، اما نمی‌توانست مخارج آن را تهیه نماید و نهایتا با همین آرزو به دیدار حق شتافت؛ آیا من می‌توانم به جای او این کار را انجام دهم؟ و مشروعیت این کار تا اندازه‌ای است و آیا اگر جایز است، می‌توان هزینه آن را با رضایت وارثین بر آنان تقسیم نمود یا اینکه بایستی فقط از مالی تهیه شود که برای آن اختصاص داده شده؟
جواب:
اگر مرده مسلمانِ بالغِ عاقل توانایی ادای حج را نداشته باشد، حج بر وی واجب نشده و هیچ کسی هم از نزدیکان و وارثین و غیره چه با مال خودش و چه با مال غیره ملزم به ادای آن نیستند مگر اینکه داوطلبانه این کار را انجام دهد که بنابر قول راجح علما درست می باشد.
و اما اختلاف علما جایی است که حج بر شخصی واجب شده باشد ولی قبل از ادای آن از دنیا برود؛ امام ابوحنیفه و امام مالک بر این باورند که نباید برای چنین شخصی فریضه حج را بجای آورد مگر اینکه وصیت نموده باشد که باز داوطلبانه بودن آن به میان می‌آید زیرا ماهیت انجام وصیت به اختیار وارثین یا وصیت شدگان بستگی دارد.
رای امام شافعی و امام احمد هم بر این است که: واجب است که از اموال و ارثیه شخص متوفی این فریضه را ادا نمود و هیچ تفاوتی هم ندارد که آن شخص در ادای آن کوتاهی کرده باشد و یا اینکه عذر موجهی مانع از این کار شده باشد و همچنین وصیت نکردن هم در این دیدگاه تفاوتی ایجاد نخواهد کرد.
به نظر می‌رسد که دیدگاه آخر به صواب نزدیکتر و راجح باشد زیرا امام بخاری و غیره از ابن عباس رضی الله عنهما روایت می‌کنند که زنی از جهنیه به خدمت رسول الله صلی الله علیه و سلم آمد و گفت: مادرم بر خویش نذر کرده بود که فریضه حج را بجای بیاورد ولی اجل مهلت نداد و به دیدار خدا شتافت، آیا می‌توانم به جای ایشان این کار را انجام دهم؟
رسول الله فرمود: بله؛ آیا اگر مادرت بدهکار بود، بدهیش را پرداخت نمی‌کردی؟ اصلا قرض و بدهی خداوند نسبت به مردم در اولویت قرار دارد.
و چون وجوب حج ثابت شد و قابل نیابت نیز می‌باشد، پس همانند قرض با مرگ ساقط نمی‌شود و بایستی از میراث، حج را ادا نمود.
و در صورتی که مالی پس از خود به جای نگذاشت، همچنان به صورت قرض پا بر جا خواهد ماند و میراث گیرندگان به این کار ملزم نخواهند هر چند که سنت است که به نیابت این عمل را انجام دهند. و اگر میراث گیرنده خودش مستقیما به جای او حج را انجام دهد یا کسی را کرایه نمود و یا شخص بیگانه‌ای هر چند بدون اجازه، این کار انجام داد، فرض بر مرده ساقط می‌شود
ترجمه : سلیمان قادری
