آیا زنان ناقص العقل اند؟

💫 لحظه ای کوتاه در محضر

رسول الله (ص) 📖عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ ، قَالَ : خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي أَضْحًى أَوْ فِطْرٍ إِلَى الْمُصَلَّى، فَمَرَّ عَلَى النِّسَاءِ، فَقَالَ : ” يَا مَعْشَرَ النِّسَاءِ، تَصَدَّقْنَ ؛ فَإِنِّي أُرِيتُكُنَّ أَكْثَرَ أَهْلِ النَّارِ “. فَقُلْنَ : وَبِمَ يَا رَسُولَ اللَّهِ ؟ قَالَ : ” تُكْثِرْنَ اللَّعْنَ، وَتَكْفُرْنَ الْعَشِيرَ ، مَا رَأَيْتُ مِنْ نَاقِصَاتِ عَقْلٍ وَدِينٍ أَذْهَبَ لِلُبِّ الرَّجُلِ الْحَازِمِ مِنْ إِحْدَاكُنَّ “. قُلْنَ : وَمَا نُقْصَانُ دِينِنَا وَعَقْلِنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ ؟ قَالَ : ” أَلَيْسَ شَهَادَةُ الْمَرْأَةِ مِثْلَ نِصْفِ شَهَادَةِ الرَّجُلِ ؟ “. قُلْنَ : بَلَى. قَالَ : ” فَذَلِكِ مِنْ نُقْصَانِ عَقْلِهَا، أَلَيْسَ إِذَا حَاضَتْ لَمْ تُصَلِّ، وَلَمْ تَصُمْ ؟ ” قُلْنَ : بَلَى. قَالَ : ” فَذَلِكِ مِنْ نُقْصَانِ دِينِهَا( بخاری/304- مسلم/79- ابوداود/4976- ابن ماجه/4003)

( ای جماعت زنان، صدقه بدهید و از خدا بسیار طلب آمرزش کنید؛ زیرا بیشتر شما را از اهل دوزخ می بینم! یکی از زنان پرسید: ای رسول خدا، ما را چه شده است که بیشترین افراد اهل دوزخیم؟

پیامبر فرمود:✅1- دیگران را بسیار نفرین می کنید.✅2- نسبت به شوهرانتان ناسپاسی می کنید.✅3- من هیچ ناقص العقل و ناقص الدینی، ندیده ام که به اندازه شما بر خردمند غالب شود.آن زن گفت: ای رسول خدا! نقصان عقل و دین ما چیست؟ فرمود: اما کاستی عقل زنان آن است، که گواهی دو زن، برابر یک مرد است؛ و کاستی وظایف دینی زنان این است که چند روز در هر ماه نماز نمی خوانند؛ و در ماه رمضان نیز چند روز افطار می کنند؛ و این است نقصان دین زنان).

☀️نکات قابل تأمل در حدیث:

مقدمه خیلی وقت روی این حدیث مطالعه می کردم، نه چشم پوشی از آن مرا به قناعت می رساند، نه شرح های حدیث، چنگی به دل می زدند، اما تا حدودی شرح( محمد غزالی مصری) اقناع جزئی و فراخی روانی برایم ایجاد نمود؛ و زمینه را برایم فراهم نمود، وارد موضوعی شوم که امروزه جای بحث فراوان دارد.

1⃣نکته ی اول: حدیث فوق، تحلیل کلی از رفتار زنان را پیجویی می کند. که با تشویق به عمل نیک، آنان را از اعمال زشت باز می دارد؛ یعنی همانند مردان، زنان هم استعداد عمل نیک دارند، هم ظرفیت عمل بد، اما با نوعی خاص و ویژه.

2⃣نکته ی دوم: پیام نهایی حدیث هشداری است به نظام خانواده، و زنان را آگاهی می بخشد تا از ناسپاسی پرهیز نمایند، چون ناسپاسی کفران نعمت است و عوارض و زیان فراوانی به دنبال دارد. چنین بنظر می آید بعد ناسپاسی در زنان به صورت نسبی بیشتر باشد.

3⃣نکته ی سوم: پیامبر( ص) ابتدا زنان را به دادن صدقه تشویق می کند، تا در امر خیر پیش قدم باشند، چون صدقه از اعمال حسنه بوده، و حسنات زائل کننده ی سیأت هستند:(إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ۚ) ( هود/114).

4⃣نکته ی چهارم: پیامبر( ص) در این حدیث به صورت ویژه، سه جرم زنان را برجسته و بیان می کند، جرایمی که صرف نظر از عوارض خانوادگی و اجتماعی، در آخرت منتهی به جهنم می گردد؛ و آن جرایم عبارتند از:✔️1- نفرین دیگران؛✔️2- ناسپاسی نسبت به شوهران؛✔️3- غلبه بر خردمندان؛

5⃣نکته ی پنجم: حدیث دلیل نقصان عقل زنان را، برابری دو زن در مقابل یک مرد، در شهادت بیان می کند؛ که این بند نیازمند به تأمل بسیار دارد:

☑️ تأمل اول: شهادت یک تکلیف است نه حق، لذا خداوند در بعضی از امور شهادت، از زنان رفع تکلیف نموده است. بنابراین رفع تکلیف، نشانه ی ناتوانی است نه نقص عقلی،حال چه برای مردان باشد، و چه برای زنان.

☑️ تأمل دوم: ادای شهادت در حدیث، برای تفهیم زنان است، نه مصداق کلی در نقص عقل آنان، و کلمه ی “ال” بر ” النساء” در حدیث چه برای جنس باشد، چه استغراق، کلیت بخش نیست و عمومیت ندارد.

☑️ تأمل سوم: پیامبر( ص) در فرموده دیگری زنان را همتایی مردان قلمداد می کند و می فرماید:” أنما النساء شقایق الرجال”؛ لذا این همتایی تساوی در معادله بین مردان و زنان است، مگر در موارد استثناء. ☑️تأمل چهارم: با توجه به نص صریح قرآن، زنان پا به پای شوهرانشان وارد بهشت می شوند، مشروط بر اینکه از جرایم سه گانه فوق پرهیز نمایند؛ لذا جهنمی بودن آنان یک قاعده عمومی نیست و صراحت قرآن، این حقیقت را تبیین می کند:(جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ ۖ وَالْمَلَائِكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِمْ مِنْ كُلِّ بَابٍ) رعد/23).

6⃣نکته ی ششم: نقص عبادی زنان، امری فطری است، علت آن عارضی و همان ایام ماهانه می باشد. لذا چون علت زایل گردد، که همان بیماری ماهانه است، معلول که همان نقص عبادی است بر طرف می گردد، یعنی زنان در ایام”یائسگی” از نظر عبادی رفع نقص از آنان می شود؛ و عبادت زنان همپای مردان کامل صورت می گیرد؛ پس اگر در بعد عبادی قائل به نقص موقت باشیم، به خطا نرفته ایم.

7⃣نکته ی هفتم: پس با توجه به توضیح نکته ی ششم، این نقص عقل زنان نه دائمی می باشد، نه کلی که همه ی زنان را در بر گیرد، زیرا در گذشته و حال زنان زیادی در امور مختلف؛ علمی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، مدیریتی و غیره گوی سبقت را از مردان ربوده اند.

8⃣نکته ی هشتم: شاید این نقص عقل زنان در مورد خاص، نسبت به میزان عقلی مورد سنجش باشد، که کمتر مردانی هم به چنین پله ای نایل آیند، چون در عرصه ی رقابت زنان با مردان امروز، ما شاهد چنین تفاوتی نیستیم.

9⃣نکته ی نهم: نکته ای بسیار ریز و ظریف و جای تأمل و کلید رمز حدیث است، و شارحان بدان توجه و عنایت نکرده اند، غلبه ی زنان ناقص العقل بر مردان “خردمند”و عاقل است، که این پرسش را به ذهن مترتب می کند چرا مردان خردمند، مغلوب زنان کم خرد می شوند؟ و چرا خرد مردان، بازدارنده ی مغلوب شدن آنان نمی باشد؟

بنابراین با توجه به فضای زندگی در ابعاد مختلف، اصولا این غلبه چند جهت دارد: ✅جهت اول: غلبه ی عقلانی؛✅جهت دوم: غلبه ی شهوانی؛✅جهت سوم: غلبه ی مصلحتی؛✅جهت چهارم: غلبه ی مدیریتی؛✅جهت پنجم: غلبه ی سیاسی؛ برای جلوگیری از اطاله ی کلام، از توضیح موارد فوق صرف نظر می کنیم.