احکام مربوط به روزه و رمضان در ایام کـُرونا !

به زودی ماه پر میمنت رمضان با ایام خجسته و لیالی مطبوع ودلپذیرش فرا خواهد رسید و بدون شک برای برخی از افراد در ارتباط  با روزه سوال هایی پیش خواهد آمد‘ خصوصا پس از بروز سر و صداهای ناسازگاری که مردم را به دلیل وجود رخصت به خوردن روزه فرا خواند.

چند روز پیش آقای سعدالدین هلالی استاد فقه مقارن دانشگاه الازهر مصر (دریکی از شبکه های تلویزیونی) فتوای خطرناکی داد آنگاه که به خاطر صِرف ترس از کرونا به مردم رخصت داد از گرفتن روزه خود داری نمایند.

که ان شا الله در ذیل بدو پاسخ داده خواهد شد.

تغییراتی که در هنگام روزه داری برای بدن حاصل می شود

 پزشکان به مواردی که برای فرد روزه دار و افراد تحت رژیم غذایی اتفاق  خواهد افتاد اشاره نموده که عبارتند از:

1- طول مدت روزه داری منجر به کاهش تولید آنسولین از لوزالمعده می گردد و سطح گلوکاگون (1) جهت حفظ سطح گلوکز در خون افزایش می یابد تا زمانی که مقدار گلیکوژن (2) ذخیره شده به عنوان منبع انرژی مصرف شود.

2- خوردن سحری یک وعده غذای مهم و اثر گذاری بشمار می آید و لازم است زمان سحری به تاخیر انداخته شود تا دوره کسلی و رخوت در فرد در طول روز کاهش یابد.

3- برخی از تحقیقات علمی ثابت نموده اند که روزه دارای فواید بی شماری است.

 از جمله:

الف – کاهش سطح چربی های مضر و زیانبخش در خون، که عملکرد قلب و گردش خون را بهبود می بخشد.

ب-  کاهش میانگین فشار خون.

ج- افزایش تعداد گلبول های قرمز ، پلاکت ها و گلبول های سفید و در ضمن آن افزایش غدد لنفاوی (3) که دارای اثر دفاعی  مستقیم در برابر ویروس ها (ازجمله ویروس Coved 19) هستند، که به طور مستقیم سطح ایمنی بدن را افزایش می دهند.

د-کاهش فراورده های التهابی مانند سیتوکین(4) که نقش اساسی را در وخامت وضعیت بیماران Covid 19 و سایر ویروسهای ریوی دارد.

آیا روزه میزان شیوع ویروس کرونا را افزایش می دهد؟

 پزشکان(در این ارتباط) بر موارد زیر تأکیدمی ورزند:

1- هیچ تحقیق علمی واحدی  وجود ندارد که ارتباطی میان روزه و افزایش میزان شیوع ویروسها را نشان دهد.

2- علی رغم اینکه آب برای گردش خون پر اهمیت است ‘ ولی بدن انسان می تواند این کمبود را جبران سازد.

3- هیچ شواهد علمی وجود ندارد که ثابت کند عطش وتشنگی حاصل از روزه  – که به خشکی گلو می انجامد -‘ ازجمله دلایل انتقال و شیوع این بیماری به حساب آید.

4- هیچ دلیل علمی مبنی بر افزایش شیوع ویروس به خاطر کاهش آب آشامیدنی در هنگام روزه داری وجود ندارد‘ خصوصا اینکه ماه رمضان امسال در جو و هوایی ملایم و معتدل فرا خواهد رسید.

5- آنچه متعارف است این است كه: انتقال (ویروس كرونا) ازطریق قطرات و ترشحات خارج شده از راه دهان، بینی ، و چشم  و یا تماس همدیگر‘ به انسان منتقل خواهد شد و در این جا ارتباطی میان روش های فوق با روزه داری وجود ندارد.

 6- فرد ، روزانه دو تا سه لیتر بزاق تولید می کند و این امر عطش ناشی از روزه را برای انسان در طول روز جبران خواهد نمود.

7- برخی از تحقیقات پزشکی حاکی از آن است که روزه برای بسیاری از بیماران مفید است و متخصصان می گویند: روزه  فرصت خوبی  جهت حمایت از سلامت جسمی و روحی انسان به شمار می آید، چرا که اعضا و ارگان های مختلف بدن یک  دوره ضروری استراحت را برای تجدید فعالیت و احیای عملکردشان اتخاذ می کنند ؛ همچنان که علاوه بر تجدید گردش خون‘ فرصتی برای رهایی بدن از رسوبات موجود در آن هم می باشد.

انواع بیماری و ارتباط آن ها با روزه

اغلب صاحب نظران دینی اتفاق نظر دارند كه  بیمار می تواند روزه نگیرد ؛ ولی هرگاه شفا حاصل نمود باید آن را قضا نماید ودلیلشان هم این فرموده باری تعالی است که می فرماید:

فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ یعنی: کسانی که از شما بیمار یا مسافرباشند(اگرافطارکردند وروزه نگرفتند‘ به اندازه آن روزها) چند روزی را روزه می دارند. بقره/184

و درصورتی که بیمار بهبود نیافته بود دراین شرایط ، سه راه پیش رو دارد:

1- بیماری خفیف وساده: که بیمار تحت تأثیر روزه قرار نمی گیرد و بهبودی اش نیز به تاخیر نمی افتد و با گرفتن روزه مشکل و ضرری حاصل نمی گردد در این صورت بیمار واجب است روزه بگیرد.

2- بیماری شدید: که بیمار را تحت تأثیر روزه قرار می دهد و باعث تاخیر در بهبودی وی می گردد و مشقت و ضرر به همراه خواهد داشت. دراین حالت‘ بیمار حرام است روزه بگیرد‘ چرا که خداوند متعال می فرماید:

وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا}  وخودکشی نکنید بی گمان خدا پیوسته نسبت به شما مهربان بوده وخواهد بود.29/نساء

3-بیماریی که حد میان بیماری خفیف وشدید است‘

دراین صورت مستحب است بیمار روزه نگیرد وروزه گرفتن برایش مکروه می باشد.

حکم روزه کسی که به کرونا مبتلا شده است

  در مورد فرد مبتلا به کرونا، دو حالت وجود دارد:

حالت اول: فردی که درحال حاضر مبتلا به کرونا است ؛ برچنین شخصی به خاطر بیماری‘ روزه واجب نیست، چرا که روزه  موجب مشقت، تأخیر در بهبودی و یا آسیب به مریض می شود  و از آن جهت که وی نیازمند درمان و آب و غذا است، روزه گرفتن بر او حرام می باشد و درصورت گرفتن روزه خاطی و گناهکار بشمار می آید، چراکه روزه باعث ضرر به بدن خواهد شد .. خداوند متعال هم  می فرماید: {وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا } یعنی: وخودکشی نکنید بی گمان خدا پیوسته نسبت به شما مهربان بوده وخواهد بود. نساء/29

ولی اگر شفا حاصل کرد و قادر به گرفتن روزه شد باید آنها را قضا نماید.

خدای متعال می فرماید:{فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ}

ترجمه:و کسانی که از شما بیمار یا مسافر باشند (اگرافطارکردند و روزه نگرفتند به اندازه آن روزه) چند روز دیگری را روزه می دارند. بقرة: 184

حالت دوم: فردی است که در دوره نقاهت بسر می برد، گرفتن روزه در این حالت منوط به نظر پزشک است، اگر پزشک تایید نمود که روزه برای سلامتی او مضر و زیانبخش است، پس نباید روزه بگیرد، و در صورت انجام‘ گناهکار به حساب می آید. و هرگاه شفا یافت حکمش حکم کسانی است که باری تعالی درباره آنها فرموده:

فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ} یعنی: کسانی که از شما بیمار یا مسافرباشند(اگرافطارکردند وروزه نگرفتند‘ به اندازه آن روزها) چند روزی را روزه می دارند. بقره/184

واگر پزشک تشخیص داد که روزه برایش مشکلی ایجاد نخواهد کرد در این صورت به امید اجر و پاداش از خدا شروع به روزه  خواهدکرد.

افراد مسن و بیمارانی که بیماری مزمن دارند‘ چگونه می توانند در دوره (کرونا) روزه بگیرند؟

 آنچه اکنون متعارف شده‘ این است که افراد سالخورده (چه مرد و چه زن) بیشتر در معرض ابتلا به بیماری کرونا قرار دارند و فقه اسلامی نیز نظر خود را در ارتباط با سالخوردگان اعم از زن ومرد و همچنین بیماران مزمن – که امیدی به بهبودی آنها نیست – ابراز نموده است‘ آنجا که وجود مشقت را علتی از علل افطار روزه برای این اصناف دانسته وهمه این اصناف مجاز به  افطارروزه هستند و این همان چیزی است که دانشمندان و علمای اسلامی بر آن اتفاق نظر دارند‘ و مقرر ساخته اند زن و مرد سالخورده، اگر از گرفتن روزه عاجز ماندند‘ می توانند روزه خود را افطارکنند و قضا هم بر آنها لازم نیست.

 تنها اختلاف صاحب نظران بر سر این است که آیا شخص سالمند و مبتلا به کرونا که روزه نمی گیرد باید فدیه بپردازند یا خیر ؟

 رای جمهور علما بر این است که آن دو به جای هر روز، یک وعده غذا به یک مستمند بدهد.

دارقطنی به نقل از ابن عباس در باره این آیه : وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ} یعنی:ﻭ ﺑﺮ ﺁﻧﺎﻥ ﻛﻪ ﺭﻭﺯﻩ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎﺳﺖ ، ﻃﻌﺎم ﺩﺍﺩﻥ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻴﺎﺯﻣﻨﺪ [ ﺑﻪ ﺟﺎﻱ ﻫﺮ ﺭﻭﺯ ] ﻛﻔﺎﺭﻩ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ . بقره: 184

می گوید: این آیه منسوخ نشده است ولی به افراد سالخورده که توان روزه ندارند و همچنین کسی که قادر به گرفتن روزه نیست رخصت داده که فدیه بپردازند و اگر از دادن طعام و فدیه هم عاجز ماندند، دیگر چیزی بر آنها لازم نیست، چرا که شریعت اسلام مبتنی بر سهولت وآسانگیری است.

 خداوند متعال می فرماید: هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ یعنی:خداشمارا برگزیده است ودر دین کارهای  دشوار وسنگین را بردوش شما نگذاشته است. حج/78

آیا می توان از ترس کرونا روزه نگرفت؟

   اگر اظهارات پزشکان را در نظر بگیریم – که خیلی لازم و ضروری است – باید موارد زیر را مد نظر قرار بدهیم:

1- اگر کوچکترین دلیل پزشکی در مورد وجود ارتباط میان روزه و احتمال شیوع بیماری کرونا بر أثر روزه وجود نداشته باشد، انسان واجب است روزه بگیرد، مادام دلیلی نداشته باشد که شکستن روزه را برایش جایز یا واجب می گرداند.

2- ترس حاصل از کرونا برای فرد سالم، هیچ ارزش واعتباری ندارد و باید روزه باشد و در صورت وجود مشقت غیر قابل تحمل در گام نخست روزه می گیرد و اگر نتوانست از گرفتن روزه صرف نظر خواهد کرد.

مراجعه به پزشک در هنگام روزه داری امری است واجب وضروری:

نکته مهم وقابل توجهی که باید خاطرنشان کرد، این است که باید به پزشکی مراجعه نمود که ثقه و قابل اعتماد باشد، و بنده معتقدم در ارتباط با این موضوع (کرونا)‘ پزشک مسلمان و متعهد دراولویت قرار دارد تا دیگری، زیرا او از اهمیت و ماهیت این رکن دینی(روزه) آگاهی دارد.

وتنها نظر پزشک قابل استناد و اعتماد می باشد و عالم دینی نیز فتواهای خویش را بر اساس گفته پزشک بنا می نهد ‘ چرا که هر فردی موقعیت و قضاوت خاص خودش را دارد که با شخص دیگری متفاوت است اگر چه برادر ‘ دوست و یا همسرش  نیز باشد و این طبیعت فتوا است که با تغییر ظروف وشرایط قابل تغییر است.

آقای هلالی و فتوای شاذ و نامتعارفش:

اشاره ای به آنچه آقای سعد الدین هلالی در یکی از برنامه های تلویزیونی گفته بود.

روش وشیوه آقای هلالی در این برنامه تلویزیونی‘ بیشتر تشویش اذهان  و سردرگمی افکار و ابراز سخن بی اساس می باشد.

تناقض گویی های هلالی:

آقای هلالی در چندین مورد در ارتباط با شرع مقدس و علم پزشکی دچار تناقض شده که به شرح زیر می باشد:

1-تناقض گویی وی در ارتباط با طب پزشکی و كسانى كه در این زمینه تخصص دارند‘ آنجا که گفت (اگر پزشك به شما گفت: از روزه نترسید و روزه را نشكنید چرا که به شما آسیبی نخواهد رسید، و كرونا هیچ ارتباطی به روزه ندارد و حال آنکه شما می ترسید، توصیه پزشك را نپذیرید و از آن سرباز زنید و تا زمانی که از خود ترس دارید روزه نگیرید چراکه شما خودتان آگاه تر به خویشتن هستید تا پزشک.

 این سخنی است که تاکنون کسی جرات آن را نداشته که  انسان نسبت به خویش داناتر وآگاهتر است تا  متخصصین امر

شکی در این نیست که: اسلام نسبت به تخصص و افراد متخصص احترام زیادی قائل شده آنجا که می فرماید:

 فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ پس از آگاهان واهل تخصص بپرسید اگر نمی دانید نحل/٤٣

که دراینجا اهل ذکر همان متخصصین در هر نوع علم و فن و هنری هستند.

به همین خاطر‘ شریعت اسلام به ما آموخته درصورتی که موضوع صرفاً جنبه شرعی داشت فقیه در دین با استناد ومراجعه به اصول وثوابت شرع بدان می پردازد و فتوا صادر می کند.

 اما در مورد موضوعاتی که در ارتباط با علم پزشکی یا اقتصادی یا مربوط به زندگی مردم است ، عالم دینی باید به  سخنان متخصصین گوش فرا دهد و از خلال آنچه آنها می گویند میان متون دینی و واقع حیات جمع بندی کرده وفتوا دهد.

2- مخالفتش با متخصصین درفقه شرعی:

از آنجا که توجهی به سخنان و اقوال فقها وعلمای دین ننموده، که به وضعیت مردم نگریسته، و میان فرد سالم و بیمار‘ و میان بیماری که امید به بهبودی دارد و کسی که امید به بهبودی را از دست داده‘  تفاوت قائل شده اند.

و همچنین به نوع بیماریی که آیا ایجاد مشقت می کند یا خیر؟ واندازه سختی و مشقت وارده که چقدر است؟ و همچنین نسبت به طول عمر و سختی هایی که به همراه دارد هیچ اهمیت وتوجهی ننموه است که همه این موارد در موضوع روزه گرفتن دردوره (کورونا) منظور گردیده و در فوق بدانها اشاره گردیده است.

ولی متاسفانه آقای هلالی جز رعایت حال مردم وآن هم بر اساس اشتها وآرزویشان چیز دیگری را منظور نکرده است که قبلا بدان پرداختم.

نویسنده:دکتراکرم سالم‘  عضو اتحادیه علمای مسلمان

ترجمه:اسماعیل ابراهیمیان  26/1/99

—————————————————–

(1) گلوکاگون: (Glucagon) هورمونی است که هنگام افت غلظت گلوکز در خون  ترشح می‌شود.

(2) گلیکوژن شکل ذخیره شده‌ وپیچیده گلوکز است که بدن در عضلات و کبد ذخیره می‌کند.

(3) غدد لنفاوی: غده های کوچکی در بدن هستند که بخشی از سیستم ایمنی محسوب می شوند و نقش مهمی در حفظ سلامتی ما ایفا می کنند.این غدد؛ باکتری ها، ویروس ها و دیگر مهاجمان را قبل از آنکه منجر به عفونت شود به دام می اندازد.

(4)سیتوکین: یک دسته از پروتئین های کوچکی هستند که ارتباط بین سلول ها را برقرار می کنند. این پروتئین ها به دسته های مختلفی تقسیم می شوند که هر کدام از این دسته ها به طور متفاوتی تولید می شوند، و فعالیت های مختلفی در بدن دارند از جمله مبارزه با عفونتهای بدن و محافظت ار سیستم ایمنی و التهاب بدن.

 مترجم