اصول

احکام و چگونگی نماز بر ماشین، کشتی ، هواپیما و…

نماز سواره

هرگاه فرد سوار بر وسیله نقلیه جهت ادای نماز واجب بنابر داشتن دلایلی همچون وجود گل و لای یا باران شدید نتواند از مرکبش پایین آید و یا با پیاده شدن دیگر نتواند سوار مرکبش شود و یا ترس جاماندن از همراهانش را داشته باشد و یا به خاطر وجود دشمن یا حیوان درنده ای از جان خود بیمناک است ، در تمام این موارد می تواند سوار بر مرکبش نماز واجب را بخواند و پیاده نشود .

دلیل بر این امر حدیثی است که یعلی ابن مره چنین روایت می کند: ( أن النبی انتھى إلى مضیق ھو و أصحابه، و ھو على راحلته و السماء من فوقھم  والبله من أسفل منھم، فحضرت الصلاه، فأمر المؤذن فأذن و أقام، ثم تقدم رسول الله على راحلته فصلى بھم یومئ إیماءا ً، یجعل السجود أخفض من الرکوع (۱) ) (۲) پیامبر خدا (ص) ھمراه با یارانش به منطقه مضیق رسیدند ، در حالی که ایشان بر مرکبشان سوار بودند و آسمان بالای سرشان قرار داشت و زمین مرطوب و نمناک بود ، پس وقت نماز رسید و ایشان به موذن اجازه اذان واقامه را دادند ، سپس پیامبر جلوی قافله قرار گرفتند و نماز را برایشان خواند و بجای سجده و رکوع رفتن سرشان را پایین می آوردند .

امام شوکانی می فرماید: ظاھرا  کسی که در مسافرت چنین عذری داشته باشد اگر چه در کجاوه هم نباشد ؛می تواند برمرکبش نماز فرض را بخواند ، مگر اینکه اجماع علما آن را رد نموده باشد که در این مورد اجماعی بر عدم صحت چنین کاری وجود ندارد .

امام ترمذی در جامع خودش روایت کرده است که امام احمد و اسحاق معتقد به جواز خواندن نماز فرض بر مرکب بوده اند ؛ البته در صورتی که فرد عذری داشته باشند. (۳)

✅ چگونگی ادای نماز واجب بر ماشین  و …..

شخصی که نماز فرض را بر مرکب می خواند واجب است رو به قبله آن را ادا کند؛ زیرا خداوند متعال می فرماید { و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره) (۴)(ای مؤمنان!) در ھر جا که بودید روھای خویشتن را (به ھنگام نماز) به جانب آن (مسجدالحرام ) کنید. َ

و باید ھر اندازە کە می تواند رکوع و سجودش را با طمانینه انجام دھد و با سر به  آنھا اشاره کند زیرا خداوندمتعال می فرماید: فَاتَّقوا الله ما استطعتم (۵)پس آن قدر که در توان دارید از خدا بهراسیدو پرھیزگاری کنید . 

بنابراین تا آنجا که در توان آدمی است باید شرایط نماز رعایت گردد ولی آنچه خارج از توانایی فرد باشد ، او مکلف به انجام دادنش نیست مثلا اگر امکان استقبال قبله وجود نداشت هر طورکه برایش ممکن بود م یتواند نمازش را ادا نماید.

در این رابطه ازمجمع دائمی دارالافتا سوال شد (شماره(۱۳۷۵): آیا برای مسافر جایز است نماز فرضش را در ماشین یا قطار یا ھواپیما و یا سوار بر چھارپایان ادا نماید در حالی که از جان و مالش در هراس باشد و آیا  لازم است در تمام مدت نماز روبه قبله نمازش را بخواند و یا اینکه در ابتدای نمازش رو به  قبله باشد کافیست ؟ ، یا اینکه تهدیدی بر جان یا مال آن شخص نباشد و ماشین در طول مسیر توقف هم داشته باشد اما به علت زمان کم توقف ، مسافر ترس آن را دارد که چنانچه نمازش را بخواند ماشین حرکت کرده و او جا بماند ، چنین فردی چگونه باید نمازش را به جا آورد؟

پاسخ : فرد سوار بر وسیله نقلیه در صورتی که با پیاده شدن از مرکب ، از جان خودش بترسد و از سوی دیگر می داند که اگر آن را به تاخیر بیاندازد تا به مقصد برسد وقت ادای نماز به اتمام می رسد ، نمازش را ھر طور که برایش مقدور است ادا می کند زیرا خداوند متعال به صورت عام می فرماید: {َلا یکلف الله نفسا الا وسعها ) (۶)خداوند به  ھیچ کس جز به اندازه ی توانائیش تکلیف نمی کند

َ در جای دیگر می فرماید ” فاتقوا الله ما استطعتم “(۷) پس آن قدر که  در توان دارید از خدا بھراسید و پرھیزگاری کنید .

َ  همچنین می فرماید : و ما جعل علیکم فی الدین من حرج ” (۸) خداوند در دین کارھای دشوار و سنگین را بر دوش شما نگذاشته است .

اما اینکه نماز گزار رو به ھر طرف که می تواند نمازش را بخواند یا اینکه در تمام نماز رو به قبله باشد یا فقط در ابتدای نمازش کافی است  رو به قبله باشد ، تمام این موارد به توان فرد بستگی دارد ، اگر امکان رو به قبله بودن میسر باشد  رعایت این امر واجب است؛ زیرا استقبال قبله شرطی برای درست بودن نماز چە برای مسافر و چه برای مقیم است و اگر در تمام نمازش این توانایی را ندارد به اندازه توانش تقوای خدا را پیشه کند و رو به قبله نماز بگذارد.

اما نماز سنت احکام وسیع تر و راحت تری دارد ، پس برای فرد مسلمانی که سوار بر یکی از وسایل نقلیه باشد ھر چند که در برخی از اوقات می تواند پیاده شود ؛ باز جایز است که نماز سنتش را به ھر طرف که وسیله حرکت می کند بخواند ، زیرا پیامبر خدا (ص) زمانی که بر مرکبی سوار می بود نماز سنتش را به ھر طرف که می رفت می خواند. اما بھتر است که در ھنگام تکبیرهالاحرام رو به قبله بایستد.

نماز خواندن در هواپیما یا کشتی

مجمع دایمی دار الافتا به سوالی که در مورد خواندن نماز در کشتی و ھواپیما آمده است چنین پاسخ داده است :زمانی که وقت یکی از نمازھای پنجگانه فرا رسید بر تمام مسلمانان سوار بر این دو وسیله نقلیه واجب است که نمازشان را در وقت خود بر حسب توان و موقعیتی که دارند ادا کنند ؛ در صورت دسترسی به آب وضو می گیرند و اگر آب نباشد یا آب وجود داشت اما نمی توانستند از آن استفاده کنند باید تیمم انجام دهند و اگر دسترسی به هیچ کدام از آن دو میسر نبود باز هم نماز ساقط نمی شود و در آن حال باید نماز را به جا آورد و  لازم است که رو به قبله  ایستاده و با گردش ھواپیما به اندازه توان و طاقتش روبه قبله بچرخد. (۹)

نماز سنت بر وسیله نقلیه

برای کسی که نماز سنت را بر وسیله نقلیه ای چون ھواپیما ،قطار ،کشتی ، ماشین و یا سوار بر چهارپایان می خواند جایز است  نمازش را ھرگونه که می تواند بخواند و به جای رکوع و سجده رفتن با سر به آنھا اشاره کند ولی اشاره به سجده باید پایین تر از اشاره به رکوع باشد.

این کار طبق حدیثی است که از رسول خدا (ص) روایت شده است ،جابر می فرماید: (بعثنی رسول الله صلى الله علیه وسلم فی حاجه فجئت و ھو یصلی على راحلته نحو المشرق والسجود أخفض من الرکوع) (۱۰) رسول خدا مرا برای انجام کاری طلب کرد پس نزد ایشان آمدم در حالی که وی برمرکبش به طرف مشرق(مسجدالاقصی) نماز می خواند و سجده اش پایین تر از رکوعش بود.

وجوه اشتراک و اختلاف بین عالمان در رابطه با خواندن نماز بر مرکب

الف) عالمان بر جواز اقامه نماز برای مسافر سوار بر مرکب اتفاق نظر دارند . با استناد به حدیث عامر ابن ربیعه که می فرماید: ( رأیت رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم و ھو على راحلته یسبح

یومئ  برأسه قبل أی وجھه توجه ولم یکن یصنع ذلک فی الصلاه المکتوبه ) (۱۱) دیدم کە رسول خدا (ص) در حالی که سوار بر مرکبش بود تسبیح می کردو با سرش ( به جای رکوع و سجده رفتن ) اشاره می کرد به ھر طرف که رو می کرد و این را در نماز فرض انجام نمی داد.

امام شوکانی در توضیح این حدیث می فرماید: این حدیث دلالت می کند بر اینکه مسافر برای ادای نماز سنت جایز است در راستای حرکتش به ھرطرف که مسیر سفرش است رو نماید و در این موضوع اجماع عالمان وجود دارد. (۱۲)

ب ) برخی از عالمان، نماز بر مرکب را برای مقیم نیز جایز دانسته اند از جمله این عالمان ابو یوسف ، ابو سعید اصطخری از یاران شافعی و برخی عالمان ظاهریه می توان نام برد.

امام ابن حزم می فرماید: از وکیع از سفیان از منصور روایت است که إبراھیم النخعی گفته است:که آنھا بر مرکب ھا و چھار پایانشان به ھر طرف که می رفتند نماز می خواندند وفرمود:  این حکایت حال صحابه و تابعین ( رضی الله عنھم ) به صورت عموم در سفر و حضر است .

امام نووی می فرماید: انس ابن مالک حکایت می کند امام عراقی فرموده است : کسانی که  چنین رایی دارند به عموم احادیثی که روایت شده و نامی از مسافرت نیاورده اند استناد می کنند و بر حسب این روایات به آن نیز عمل می کنند، همچنین دلیل دیگر اینکه لفظ عام بر لفظ مقید حمل نمی شود بلکه به ھر دو آنھا عمل می شود اما جمهور عالمان که لفظ عام را بر خاص حمل می کنند ، این مورد مختص مسافر به شمار می آورند. (۱۳)

مترجم : عامر رضاییان – کرمانشاه

منبع : سایت امام مسجد

————————————————————————-

۱- امام احمد و ترمذی و آلبانی آن را ضعیف دانسته است ( ۶۵)

۲- ملخص الفقهی ( ص : ۱۶۸)

۳- نیل الأوطار (۲/۱۴۸)

۴- بقره : ۱۴۴

۵- تغابن : ۱۶

۶- بقره : ۲۸۶

۷- تغابن : ۱۶

۸- حج : ۷۸

۹-  فتاوى اللجنه الدائمه للبحوث العلمیه والإفتاء برقم (۶۲۷۵).

۱۰- ابوداود و آلبانی آن را صحیح دانسته است (۱۰۸۶) .

۱۱- مرجع فقه اسلامی (۱/۷۷۰)

۱۲- نیل الاوطار (۲/۱۴۹)

۱۳- نیل الاوطار (۲/۱۴۹)

نمایش بیشتر

عامر رضاییان

استان کرمانشاه - شهرشتان کرمانشاه مدرس علوم دینی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا