اصول

اصول فقه و راه های پژوهش در آن

دانشمندان و دانش پژوهان اصولی در مباحث اصول فقه بر تنها یک روش تکیه نکرده اند؛ بلکه روش هاو راههای مختلفی را پیموده اند، که مهمترین آنها به طور اختصار عبارتند از :
الف – عده ای از علما روش تقریر قواعد اصولی باتکیه بر ادله و براهین را انتخاب کرده اند وبه موافقت ویا مخالفت این قواعد بافروع فقهی منقول از مجتهدین توجهی ننموده اند.
این روش وطريقه یک جهت گیری نظری میباشد که غایت آن، واگویی قواعد این علم برمبنای دلالت ادله وقرار دادن آن قواعد به عنوان موازینی برای ضبط وثبت استدلال ومبنا قراردادن آن بر اجتهادات مجتهدین است، که باقرار دادن آن در خدمت فروع مذهب مخالفت دارد. این مسلک به طریقه ی متکلمین معروف است.
معتزله، شافعیه ومالکیه از این روش تبعیت کردند وهمچنین جعفریه نیز، درابتدای پرداختن خود به کتابت وتدوين اصول فقه، از همین روش پیروی نمودند، اما بعدها به امتزاج این روش با روش دیگر که تقریر قواعد اصولی درپرتو فروع مذهب، متمایل شدند.
ویژگی ومشخصه ی ( ( طریق متکلمین ) ) متمایل به استدلال عقلی وعدم تعصب به مذهب یا مذاهب میباشد.
از مهمترین کتب تألیف شده ی طریقه ی متکلمین میتوان به کتاب ( ( البرهان ) ) تألیف امام الحرمين عبدالملك بن عبدالله جوینی شافعی، وکتاب ( ( المعتمد ) ) تألیف أبو الحسین محمد بن علی بصری معتزلی اشاره کرد. این مکتب را مکتب فقها مینامند، چون بیشتر مؤلفان این مکتب از بزرگان فقها هستند.
ب – برخی از دانشمندان اصولی روش دیگری راانتخاب نموده اند که مبتنی بر تقریر قواعد برمبنای اقتضای فتاوای منقول از مجتهدین در فروع فقهی است، به نحوی که برخی از علما درپرتو فروع فقهی مذهب خود، قواعدی را وضع نموده اند وگمان برده اند که امامانشان، دراستنباط احکام فقهی،آنها را لحاظ کرده اند.
این مکتب به طریقه ی احناف شناخته شده است.
مشخصه ی اصلی این مکتب، عملی بودن آن است، چون این روش، تحقیقی عملی واجرایی در فروع فقهی منقول از ائمه ى مذاهب و استخراج قواعد و ضوابط اصولی است که مجتهدین در استنباطات خود لحاظ نموده اند واز این جاست که این مکتب قواعدی راکه درخدمت فروع و فتاوای مذاهب اسلامی است تقریر میکند،علامه ابن خلدون میگوید 🙁 این طریق برای فروع شایسته تر و به فقاهت نزدیکتر است ).
از مهمترین کتب نگاشته شده در این مکتب میتوان به کتاب ( ( الأصول ) ) تألیف فخر الاسلام علی بن محمد بزودی، وکتاب ( ( الفصول فی الأصول ) ) نوشته ی ابوبکر بن أحمد بن علی معروف به ” جصاص ” اشاره نمود.
ج – مکتب سوم روشی است که مبتنی بر جمع میان دو طریق متکلمین و احناف واستفاده از مزایای آن هاست؛ به طوری که عنایت این مکتب به تقریر قواعد اصولی محض است که متکی بردلیل هستند تاموازینی برای استنباط بوده وبرهر اجتهادی حاکمیت داشته باشند وهمگام بااین، به فروع و فتاوای فقهی هم توجه خاصی داردوقواعدی راکه فروع مبتنی برآن هاهستند، بیان میدارد و قواعد رابر آنها جاری وبه آن هامرتبط می سازد، علمایی از مذاهب مختلف چون شافعیه، مالکیه، حنابله، جعفریه وحنفیه وغیره ازاین مکتب پیروی کرده اند.
از مهمترین کتب تألیف شده در مکتب جمع بین دو طریقه ی ( متکلمین و احناف ) میتوان به کتاب ( جمع الجوامع ) تألیف امام سبکی، وکتاب ( التحرير ) تألیف ابن همام حنفی، وکتاب ( مسلم الثبوت ) نوشته ی محب الله ابن عبد الشکور، وکتاب های دیگری از این قبیل اشاره کرد.
واما از مهمترین کتب اصولی درنزد علمای جعفریه، می توان به کتاب ( ( الذریعةالی أصول الشريعة ) ) تألیف سیدشریف مرتضی اشاره کرد .
طرق مختلف علمای اصول فقه رادر استنباط احکام به صورت اختصار به عرض رسانیدیم جهت اطلاع بیشتر لازم است به کتب نگاشته شده ی قدما ومتأخرین در این زمینه مراجعه شود.

نمایش بیشتر

عبدالواحد رحمت الله

نویسنده و شاعر و مترجم آذربایجان غربی - مهاباد خطیب و دعوتگر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا