به مناسبت هفته بهداشت و روان و کمکهای اولیه روانشناختی و سلامت روان برای همه
مقدمه :
شناخت انسان سالم و به دست دادن ملاکی منطقی و علمی دراین باره دغدغه دیر پای انسان بوده است از این رو طبیعی است که تاریخ اندیشه بشری ازتئوریها،آروزها،توهمات و اسطورها یی در این زمینه پرباشد. چنانکه ادیان الهی و مکتبهای فکری،فیلسوفان،عارفان و پیشوایان دینی واجتماعی ،هرکدام به گونه ای،این مساله را درنظر داشته درباره آنها سخن گفته اند.سازمان جهانی بهداشت که هدف خود را حصول عالی ترین سطح ممکن بهداشت برای همه مردم تعیین کرده است ،درباره سلامتی در اساسنامه خود این گونه آورده است : ((حالت رفاه کامل جسمانی ،روانی واجتماعی،نه صرفا” فقدان بیماری یا علیلی)) در تعریف سلامت جسمی اعتقاد براین است که سلامت جسمی این است که شخصی در مسیر رشد طبیعی قرار گرفته باشد ،نیازهای ضروری آن تامین شود و در قسمتی از انجام کار خویش باز نماند و سبب اختلال در تمام سازمان بدن نشود ،و از همه مهم تر این که احساس درد ورنج در اعضای بدن وجود نداشته باشد.
سلامت روان:
مفهوم سلامت روان شامل آسایش ذهنی،احساس خودتوانمندی، خودمختاری،کفایت،درک همبستگی بین نسلی و شناخت توانایی خود در محقق ساختن ظرفیت های عقلی وهیجانی خویش است.به گونه ای دیگر می توان گفت بهداشت روان حالتی از رفاه است که در آن فرد توانایی هایش را باز می شناسد و قادر است با استرس های معمول زندگی مدارا کند ،از نظر شغلی مفید و سازنده باشد ،برای اجتماع خود نقشی ایفا کند وبا دیگران مشارکت و همکاری داشته باشد .
نقش معنویت در سلامت روان:
معنویت مرحله ای است که در آن معنا ، امید ، آسایش و آرامش درون را در می یابیم و یکی از تاثیرات مهم معنویت در زندگی ، ارتقاء سلامت است متاسفانه بسیارند افراد و خانواده‌هایی که به دلیل ضعف آموزش‌های فرهنگی و دینی و غفلت از خدا دچار گرفتاری و آشفتگی جسم و روان می‌شوند. فضای کم‌عاطفه و پرجار و جنجال خانوادگی و خشونت‌های خانگی عمدتا” محصول چنین کمبودی است. بسیاری از صاحب‌نظران غربی معتقدند که دین از جنبه‌های مختلفی به انسان‌ها کمک می‌کند تا با فشارهای روانی زندگی، بهتر کنار آیند. عقاید دینی در امیدوار کردن انسان‌ها و ایجاد انگیزه شفا یافتن برای بیماریهای جسمانی و روانی آنان موثر است. روابط و پیوندهای اجتماعی حاصل از فعالیت‌های دینی موجب کنترل و کاهش افسردگی و اضطراب میشود و از تنهایی و انزوای انسان جلوگیری می‌کند. برنامه‌های مرتبط با ایام مقدس از جمله ماه مبارک رمضان، حج ، محرم ، شرکت در نمازهای جمعه و جماعت، زیارت مکان‌های مقدس، مشارکت در فعالیت‌های سازمان‌های خیریه‌ای و حمایتی، حامی پیوندها و روابط بهتر اجتماعی میان مردم و دینداران است. باید اذعان کرد که مهمترین معنای اسلام، سلامتی است، یعنی پیشگیری و دور بودن از هرگونه آفت و زیان بدنی و روانی. در این معنا، اسلام مفهوم سلامت‌بخشی، گسترش سلامتی و یا سالم‌سازی فردی، خانوادگی و اجتماعی را بیان می‌کند.قرآن خود را کتاب شفای جسم و جان معرفی می‌کند و آیات الهی زیادی برمعنای سلامت‌بخشی اسلام و هدایت و رحمت برای مردم و مومنان دلالت دارد. ارتباط با خدا در سختی‌ها و مشکلات و بحران‌های زندگی، به انسان آرامش می دهد.
راه رسیدن به سلامت روان، راه دشواری است و یک امر تصادفی نیست که یک شبه اتفاق بیفتد. نیاز به پشتکار و زحمت فراوان دارد. یکی از مهمترین اصول سلامت روان معنویت و ارتباط با خداست. ارتباط با خدا در سختی ها، مشکلات و بحران های زندگی به انسان آرامش می دهد و توکل و توسل به او باعث کنترل استرس ها و تنش های فرد می شود. انسانی که به خدا ایمان دارد و به او توکل می کند درمقابل ناملایمات زندگی سر خم نمی کند و به خداوند پناه می برد و با توکل به قدرت و محبت بی انتهای خداوند آرام تر و راحت تر مسیر زندگی اش را پیدا می کند و با مشکلات راحت تر کنار می آید..
تعریف بهداشت روانی:
یعنی داشتن احساس آرامش و امنیت درون و به دور بودن از اضطراب، افسردگی و تعارض های مزمن روانی. از منظر دیگر، بهداشت روانی؛ یعنی بهره‌مندی از سلامت ذهن و اندیشه و تفکر. درصد قابل توجهی از بیماریهای جسمانی، ریشه روانشناختی دارند و بهره مندی از بهداشت روان می‌تواند بر سلامت جسم اثر مثبتی داشته باشد. از آن سو سلامت جسم نیز بستر مناسبی برای رسیدن به احسای امنیت درون و سلامت ذهن و روان است.
الا بذکر الله تطمئن القلوب شعار بهداشت روان : (مراقبت های بهداشتی اولیه پشتوانه ی ارتقای سلامت روان)
بهداشت روان به همه ما مربوط است نه فقط به کسانی که از بیماری های روانی رنج می برند. هیچ گروهی از بیماری روانی مصون نیست .هرچند بعضی از گروهها مانند افراد بی خانمان،تهی دستان ،افراد بیکار و با سطح تحصیلات پایین ،کسانی که قربانی خشونت بوده اند، مهاجران و پناهندگان، افراد مسن که مورد غفلت وبی توجهی واقع شده اند و بیشتر…
آموزش برای ایمنی و بهداشت حرفه‌ای دستیابی به حد قابل قبولی از «ایمنی و بهداشت حرفه‌ای» و در نهایت بارور کردن آن، مستلزم دگرگونی‌های اساسی در بینش و نگرش افراد نسبت به مسئله «سلامت و تندرستی» است. برای این منظور ارتقاء سطح آگاهی‌های کارکنان مشاغل مختلف کاملاً ضروری است . اگر بخواهیم آموزش‌هائی که در این زمینه ارائه می‌گردد، از اثر بخشی کافی برخوردار باشد، باید در کلیه سطوح تحصیلی به‌خصوص در مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای، هنرستان‌های کار و دانش، مراکز تربیت مربی، دانشگاه‌ها و در دوره‌های آموزشی و بازآموزی کارکنان صنایع و معادن به شیوه‌های مؤثر آموزشی بپردازیم.
کمکهای اولیه روانشناختی:
کمکهای اولیه روانشناختی به پاسخ حمایت کننده و با شفقت به افرادی که رنج میکشند و به حمایت نیاز دارند، میباشد. این افراد کسانی هستند که اخیراً درگیر بحران جدی شده اند. این کمکها لزوماً توسط کارشناسان روانشناسی ارائه نمیشود و با مشاوره حرفه ای تفاوت دارد. این خدمات ، با روانشناسی مشاوره و دریافت خلاصه ای از اتفاقاتی که افتاده متفاوت است واگر چه کمک کننده فضای مساعد جهت گوش دادن به فرد آسیب دیده فراهم می آورد ولی از او درباره احساسات ورفتارش در هنگام حادثه و جزییات آن نمیپرسد. این کمکها هم به کودکان و هم افراد بالغ ارائه میشود.
کمکهای اولیه روانشناختی شامل موارد زیر میباشند:
۱-مراقبت و حمایت کردن به گونه ای که مزاحمت ایجاد ننماید.
۲- ارزیابی نیازها و نگرانیها
۳- کمک کردن افراد در تامین نیازهای اولیه خود مانند: غذا، آب و اطلاعات
گوش کردن به افراد آسیب دیده و نه وادار کردن آنها به صحب ۴-
تسلی دادن به افراد و ایجاد آرامش در این افراد ۵-
۶- کمک کردن به افراد در دریافت اطلاعات، خدمات و حمایت های اجتماعی
۷- حمایت کردن از افراد در مقابل آسیب بیشتر.
در فراهم آوردن کمک اولیه روانشناختی مساله رازداری را به عنوان یک اصل مهم همواره در خاطر داشته باشیم.
یکی از اسرار قرآنی و حقایق عرفانی، «حیات طیبه» اولیای خداست که تنها یک بار در قرآن مجید، به صراحت از آن سخن به میان آمده، اما در جای جای قرآن اشارات بسیاری به آن شده است. حیات طیبه یا زندگی اولیاء اللّه، پیراسته از هر ناپسندی، کژی، بدی، ناراستی و زشتی است؛ چرا که در محضر او و در مقام قرب خداوندی، جای برای این امور نیست. «حیات طیبه» در آیه ۹۷ سوره نحل آمده است؛ «مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مَن ذَکَر أَوْ أُنثَی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیینَّهُ حَیاهً طَیبَهً وَلَنَجْزِینَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یعْمَلُونَ؛ هر کس، از مرد یا زن، کار شایسته کند و مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگی پاکیزه ای، حیات می بخشیم و مسلماً به آنان بهتر از آنچه انجام می دادند، پاداش خواهیم داد»(نحل/ ۹۷). راه یافتن به عالم «عنداللّه» پاداش صبر و بردباری مؤمنانی است که عهد و پیمان خدا را نشکسته و آن را به بهای ناچیز نفروخته اند ؛ پس به نتیجه ای بهتر از عملشان می رسند. این نتیجه و پاداشِ بهتر از عمل، که در اثر عمل صالح مشروط به ایمان نصیب هر زن و مردی می شود، «حیات طیبّه» است؛ زندگی پاک از هرگونه نابودی و کمبودی که ناکامی و بیم و اندوه آن را ناگوار می کند. حیات طیبه معناى وسیعى دارد. حیاتى دور از هر نگرانى و تلخکامى، حیاتى همراه با قناعت و پرهیز از افراط و تفریط، حیاتى سرشار از معنویت و ایمان و احسان به خلق، حیاتى به دور از غفلت، سهو و نسیان و…. . پس برای نیل به چنین سعادتی، باید به وحی الهی دستاویز شد و از وسوسه های شیطان گریخت؛ زیرا شیطان بر مؤمنان اهل توکل هیچ نفوذی ندارد.
حیات طیبه بر دو پایه استوار است: «ایمان» و «عمل صالح»؛ «من عَمِلَ صالحا مِنْ ذکرٍ أو أُثنی و هو مؤمن فَلنُحیینَّهُ حیاهً طیّبهً» (نحل/ ۹۷). فرد مؤمن و صالح از آرامش و صفای دل برخوردار است. قرآن در معرفی مؤمن می فرماید: کسی که در کردارهایش میانه روست و از زندگیِ زجرآورِ تجمّلی و چشم و همچشمی و اسراف و تبذیر پرهیز می کند، او مؤمن است؛ «و الّذین إذا أنفقوا لَم یُسِرفوا و لم یقتُرُوا وَ کانَ بَینَ ذلک قواما؛ مؤمنان کسانی هستند که چون هزینه می کنند اسراف نمی کنند و خسّت نمی ورزند بلکه میان این دو، راه اعتدال را می گیرند» (فرقان/ ۶۷)؛ و این همان اعتدال و اقتصاد؛ یعنی برنامه ریزی برای زندگی و خرج میانه، چه در اجتماع و چه خانواده؛ چه توسط فرد و چه توسط دولت، است که زمینه ساز رسیدن به حیات طیبه و آرامشِ روحی و روانی ابدی است.
در قرآن مبانى اساسى حیات طیبه معرفی شده‌اند که شناخت آنها، زمینه تحقق چنین حیاتی را برای انسان فراهم می‌کند. اجابت دعوت خدا و رسول، ایمان و عمل صالح، شکوفایی عقل و خرد انسانی از مهمترین آنها میباشند.
قرآن یکی از عناصر سازنده حیات انسانی و عوامل تکامل و تعالی وی را پرورش عقل و اندیشه می¬داند. انسان به‌وسیله رشد صحیح عقل و بهره‌برداری آن در جهت هدف آفرینش می¬تواند از ایمان و حیات طیبه برخوردار شود.
گشودن پنجره امیدواری بر روی هم پزشکان و هم بیماران در ارتباط با امکان معالجه همه بیماریها یکی از رهنمودهای رسول خداست و با این اصل بر روی یاس و نا امیدی خط بطلان کشیده و باور به وجود بیماریهای غیر قابل علاج را باطل می شمارد . ( برگرفته از کتاب دانش و دین داری تالیف : شیخ قرضاوی ترجمه: استاد سلیمی)
تحقیق و گردآوری : ناهید ایران
منبع : اینترنت
