بومه له رزه

بومه له رزه هه ژینی زه وییه به توندی وماوه ی که م ، و به لاواز یش ده بێت که مرۆڤ هه ستی پێ ناکات وبه به هێز یش ده بێت که مرۆڤ هه ستی پێ ده کات

جۆره کانی بومه له رزه

سێ جۆره بومه له رزە هه ن
جۆری یه که م : هه ژاندنی هه سوییه ( افقی ) ئه وجۆره زۆرترین جۆری بومه له رزه یه ، ئه گه ربه هێز بێت خانو ده ڕووخێنێت
جۆری دووه م : هه ژاندنی سه ر ییه ( راسی)
له خوارێ ڕابۆ سه رێ که له حه وادا خانو ده ڕوخێنێت
جۆری سێیه م : هه ژاندنی گردی ( دایری ) که ئه وجۆره که متر ڕوو ده دات ، وزیاترجێی مه ترسییه چونکه ئه وجۆره خان و ک باڵه خانه ده سوڕ ێنێت پاشان ده یخات .

 پله کانی بومه له رزه

بومه له رزه( ۱۲) پله ی هه یه
پله ی یه که م : ئە وه یه که ته نیا ئامرازه کانی چاوه ڕوانی بومه له رزه هه ستی پێ ده که ن ومرۆڤ هه ستی پێ ناکات

پله ی دوهه م : مرۆڤ له کاتی قه رار گرتندا ته واو هه ستی پێ ده کات

پله سێیه م وچوارم : هه ندێک که س هه ستی پێ ده کات و ئاسته مه که له کاتی کارو جووڵانه وه هیچ که س هه ستی پێ بکات

پله ی پێنجه م وشه شه م : ده سپێکی بومه له رزه ی کاول کردنه ومروڤ له خه وهه ڵده ستێنێت وده یترسێنێت ومرۆڤ که سواری شه مه نده فه ر یان یان ماشین بێت هه ستی پێ ده کات
پله ی حه وته م : بومه له رزه ی به هێزی داڕمانکه ره وپله کانی هه شته م ونۆهه میش وه ک ئه وپله یه وان به ڵام به هۆکاری جیاز
پله کانی ده هه م ویازده هه م ودوازده هه م : که سانی لێکۆڵه ری بومه له رزه ی نێویان بردوه به بومه له رزه ی دونیایی تێکده ر وهه موئامرازه کانی لێکۆله ر تۆماری ده که ن له هه رشوێنێک ڕوبدات .

ئامرازی تۆمارکردنی بومه له رزه

ئامرازی تۆماری کردنی به لاوازترین بومه له رزه هه یه به ڵام زانست به وه نه گه یشتوه که ئه وئامرازانە هه واڵی نیزێک بونه وه وئاگادارکردنه وه بده ن .

بومه له رزه له قوڕئاندا 

له قوڕئاندا وشه ی بومه له رزە ( الزلزال ) له دوشوێندا هاتووه که له هه ردوکیان دا ئاماژه یه بۆ بومه له رزه ی هاتنی ڕۆژی په سڵانه

یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ ۚ إِنَّ زَلْزَلَهَ السَّاعَهِ شَیْءٌ عَظِیمٌ یَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَهٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَتَضَعُ کُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَتَرَى النَّاسَ سُکَارَىٰ وَمَا هُم بِسُکَارَىٰ وَلَٰکِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِیدٌ
( سوڕه تی حه ج ئایه تی ۲و۱)

ئه ی خه ڵکینه له حازابی خودابترسن چونکه بومه له رزه ی قیامت شتێکی گه وره یه ڕۆژێکه که ده یبینن هه ردایکێی که شیر ده دات به منداڵه که ی وێڵی ده کات وهه مو ئافره تێکی دوگیان باره که له بار ده چێت وده بینی خه ڵک سه رخۆشن وسه رخۆشیش نینه به ڵکو ح ازابی خودادژواره

( سوره حج آیه ۲ و۱)

وله سوڕه تی ( زلزالیش ) ده فه رموێت:

إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالَهَا(۱ )وه ختێک زه وی توشی بومه له رزه بوو

وَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا(۲ ) وقورسایی وباره کانی نێوخۆی ده رخست

وَقَالَ الْإِنسَانُ مَا لَهَا(۳ )ومرۆڤ ده ڵێت چی لێبه سه رهاتووه

یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا(۴ )له وڕۆژه داهه واڵه کانی خۆی ڕاده گه یه نێت

بِأَنَّ رَبَّکَ أَوْحَىٰ لَهَا(۵ )به خاتری وه یه خودای تۆ په یام ووه حی بوده دات

یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِّیُرَوْا أَعْمَالَهُمْ(۶ )له وڕۆژه دا خه ڵک پۆل پۆل (له گۆڕه کانیان ) دێنه ده ر بۆوه ی کرده وه کانیان ببینن

به ڵام بومه له رزه ی دونیایی له قوڕئاندا به دووشه ی الخسف (ون کردن له زه ویدا ) واتیان بنیان (ڕوخانی خانوو له بنه ڕه تڕا ) ئاماژه ی پێ کراوه وه کو خودای مێهره بان فە رمویه تی:

أَفَأَمِنَ الَّذِینَ مَکَرُوا السَّیِّئَاتِ أَن یَخْسِفَ اللَّهُ بِهِمُ الْأَرْضَ أَوْ یَأْتِیَهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَیْثُ لَا یَشْعُرُون َ ( سوڕه تی نه حه ل ۴۵)
ئایا پیلان گێڕانی خراپکارپارێزراون که له وانه یه خودابه ناخی زه ویدا بیانباته خوارێ یان عذابی خودا له وشوێنه ی که چاوه ڕوانی ناکه ن بۆیان بێت

قَدْ مَکَرَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ فَأَتَى اللَّهُ بُنْیَانَهُم مِّنَ الْقَوَاعِدِ فَخَرَّ عَلَیْهِمُ السَّقْفُ مِن فَوْقِهِمْ وَأَتَاهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَیْثُ لَا یَشْعُرُونَ
( سوڕه تی نه حل ۲۶ )
که سانێک له پێش وان بونه که فێڵیان کردووه ئه مان خودابه شوێنی شالوده ی (ژیانی ) وان چووه وله بنه ڕه ت ڕا وێرانی کردووه ومیچی خانوه کانی به سه رداڕووخاندوون وبه جۆڕێک حازاوی دونیای له جێیه ک بۆناردوون که چاوه ڕوانیان نه ده کرد.

ئایا بومه له رزه تووڕه یی خودایه ؟
یان تۆقاندنه ؟ 
یان تاقیکردنه وه یه ؟
هه ندێک ده ڵێن تووڕه یی وتۆڵه ی خودایه
وهه ندێکی ترده ڵێن ڕێ نوێنی و ڕێ نیشاندانه وتووڕه یی نیه
وهه ندێکی دیکه ده ڵێن ئه زمونی خودایه
ئه وه ی دروست بێت وبه ڵگه ی له سه ربێت ڕوونی ده که ینه وه ئه وه یه که

* بوومه له رزه نیشانه ی به ڵگه یه له سه رته نیایی وتوانایی خودا

* جاری واهه یه بوو مه له رزه ترساندنی خودایه بۆبه نده کانی
* جاری واهه یه تووڕه یی وتۆڵه ی خودایه له کافران
* جاری واهه یه بوومه له رزه عذابه ئیمانداران له دونیادا وره حمه تیشه بۆوان له ڕۆژی په سڵاندا
* وجاری وا هه یه ئه زموونه بۆ ئه ئه وکه سانه ی ده کووژرێن وماڵیان ده ڕووخێت
* وجاری واهه یه وه بیر هێنانه وه ی ڕۆژی په سڵانه ڕۆژی بوومه له رزه ی گه وره

بوومه له رزه نیشانه ی ڕوونه له سه رته نیایی وتوانینی خودا

هه رکه سێک بیر له درووستکراوه کانی خودا بکاته وه ئاوێنێکی وه گیر ده که وێت که له ویدا توانایی خودای ده بینێت
ئه گه رچاوله زه وی بکه ی که چۆن دروست کراوه ده زانی له گه وره ترین نیشانه کانی به دیهێنه ره که یه تی که دروستی کردوه خودادروستی کردووه وڕامی کردووه بوبه نده کانی و خوارده مه نی و ژینی وانی له وێ داناوه وڕێگایانێکی داناوه بۆ به ده ستهێنانی پێداویستیه کانیان

و به شی زیندوه کان ده کات که ژیان له سه ر به رنه سه ر وبه شی مردووه کانیش ده کات که له نێویدا بن وه ختێکی مردن وبۆزیندوو ومردووه کان نشتیمانه
وخودا له قوڕئاندا زۆرباسی زه وی کردووه وبانگه شه ی به نده کانی کردووه لێی بڕوانن وبیرله دروست کردنه که ی بکه نه وه وه ک ده فه رمێت

اللَّهُ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ قَرَارًامْ ۖ فَتَبَارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ ( سووڕه تی غافیر ۶۴)
خودا ئه وکه سه یه که زه وی بۆکردوونه ته قه رارگا

وَإِلَى الْأَرْضِ کَیْفَ سُطِحَتْ ( سوڕه تی غاشیه ۲۰) وله زه وی ناڕوانن چۆن پان کراوه
له درووستکردنی هه وا وزه وی نیشانه هه یه بۆخاوه ن باوه ڕان
پاشان چاوی لێکه وه ختی هه ژین ووێکه وتنی بوومه له رزه دوای ئه وه ی ئارامی گرتبوو
به چاوی خۆت به ڵگه ی ڕوون ده بینی له سه رتواناوویست وهکمه ت وته نیایی خودای گه وره

هَٰذَا خَلْقُ اللَّهِ فَأَرُونِی مَاذَا خَلَقَ الَّذِینَ مِن دُونِهِ ۚ بَلِ الظَّالِمُونَ فِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ ( سووره تی لوقمان ۱۱)

ئه وانه (که ده ڕوانن وده یبینن ) درووستکراوی خودانه پێم بڵه ن غه یری خوداچیان درووست کردوه

پاشان بیر له غە یری وانه بکه وه وبیرله وترس وڕاپه ڕین له نائاگاییه بکه وه وئه وشتانه ی که قازانجه بۆیان پاشان بیرله گه وره یی خودابکه وه وچاره نووسی کاره کان به ده ستی وین له باره ی که سێکی نه جاتی بوو چۆن نه جاتی بوو وکه سێکی له به ین چوو چۆن له به ین چووبۆوه ی بیبینی توانایی ته واو بۆئه وخوودایه یه که زیندووی له مردووی دێنێته ده رومردووش له زیندوودێتێته ده ر وئاشکراشه که ئه ودونیایه له ژێربه ڕێوه به رایه تی ئه ودایه

* بومه له رزه ترساندنی خودایه بۆبه نده کانی
زانای پایه به رز (ابن بطال ) فه رمویه تی : ڕوودانی بوومه له رزه نیشانه ی واده ی خراپه له لای خودا ڕا بۆسه ردانیشتووانی زه وی وه ک فه رموویه تی : وَمَا نُرْسِلُ بِالْآیَاتِ إِلَّا تَخْوِیفًا  ( سووڕه تی ئیسرا۵۹ ) ( ئێمه موجیزه کان )بوترساندن ده نێرین
قه تاده فه رموویه تی : خودابه نده کانی به هه رشتێک له نیشانه کانی که پێی خۆش بێت ده ترسێنێت بۆوه ی ئامۆژگاری لێ وه رگرن وله خراپه بگه ڕێنه وه ، له زه مانی عه بدوڵڵای کووڕی مه سعود کوفه ویشک بوئه ویش کوتی : ئه ی مرۆڤه کان خودایه که تان ده یهه وێ تووڕه یی خۆی نیشان بدات ،
وردبنه وه که چۆن له وه ختی هاتنی بوومه له رزه دا مرۆڤ چۆن تووشی دڵه ڕاوکه ده بێت ودوای ته واوبوونیشی چۆن دڵ خۆش ده بێت ئه وه ئاماژه یه بۆبڕواداران که له به ینی ترس ئومێده واری دا ده ژین

* جاری واهه یه بوومه له رزه تووڕه یی وتۆڵه ی خودایه له کافران

پێویسنه بزانین ئه وتاوانانه ی گه له کانی پێشو پێی له به ین چوون دووجۆرن
(ا ) به رهه ڵست کردنی نێردراوانی خودایه له گه ڵ په یامه که یان
(ب )زێده ڕه وی له تاواندا
به شی یه که م : له وبه شه دا خودا یارانی وانی هه مووله به ین بردوون وه ک گه لی حه زره تی نووح وعاد وسه مو د وفه رمویه تی :

فَکُلًّا أَخَذْنَا بِذَنبِهِ ۖ فَمِنْهُم مَّنْ أَرْسَلْنَا عَلَیْهِ حَاصِبًا وَمِنْهُم مَّنْ أَخَذَتْهُ الصَّیْحَهُ وَمِنْهُم مَّنْ خَسَفْنَا بِهِ الْأَرْضَ وَمِنْهُم مَّنْ أَغْرَقْنَا ۚ وَمَا کَانَ اللَّهُ لِیَظْلِمَهُمْ وَلَٰکِن کَانُوا أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُون (َ سووڕه تی عه نکه بووت۴۰)

ئێمه هه مویانمان به تاوانه کانیان گرت که بۆهه ندێکیان بۆران وزیخمان نارد وبۆهه ندێکیشیان ده نگی (ترسێنه رمان) ناردوهه تدێکیشمان له حه رزبرده خوار وهه ندێکیشمان له دریا خنکاند وخودازوڵمی لێ نه کردن به ڵکوبۆخۆیان زوڵمیان له خۆیان کرد

به شی دووه م : خوداتووشی برسییە تی نه خۆشی و جیاوازی بوومه له رزه یان ده کات که جاری واهه یه مردنی له گه ڵه وجاری واشه بێ مردنه وحازابی گه لی ئیسلامیش له وجۆره یه وحازابی خوودابۆ نه ته وه کان یه ک جۆرنیه به ڵکووبه چه ندجۆرێک ده بێت وه کو بریسکه و خنکان و باو بوومه له رزه وقاتی وقڕی
هه موویان تۆڵه وحازابی خودان که ده ینێرێت بۆ هه رکه سێک له به نده کانی که پێی خۆش بێت بیگێرێته وه بۆڕێگای خۆی
وبه نمونه هێنانه وە ی به هیلاک چوونی که سانێک به بوومه له رزه هاوکاری بابه ته که مان ده کات و ئه وئایه تانه به شێکن له وان
فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَهُ فَأَصْبَحُوا فِی دَارِهِمْ جَاثِمِینَ (سووڕه تی ئه عڕاف ۷۸ )

(له هئاکامی یاغی بوونیان بوومه له رزه یە ک خانۆکانیانی ) گرت وله شارووڵاتی خۆیان ئیشک بوون ومردن
عومه ری کووڕی عه بدولعه زیز فه رموویه تی ئه و (رجفه یه ) شتێکه خودا تۆڵه ی پێ له به نده کانی ده کاته وه

وَأَخَذَ الَّذِینَ ظَلَمُوا الصَّیْحَهُ فَأَصْبَحُوا فِی دِیَارِهِمْ جَاثِمِین (َ سووڕه تی هوود۶۷)

ده نگی تووند ئه وانه زاڵم بوون له (گه لی سه موود )گرتنی ولە خانووه کانیان دا ئیشک بوون وکه وتن
فَکَذَّبُوهُ فَعَقَرُوهَا فَدَمْدَمَ عَلَیْهِمْ رَبُّهُم بِذَنبِهِمْ فَسَوَّاهَا (سووڕه تی شه مس۱۴)

به درۆزنیان زانی ووشتره که یان کووشت وخوداله به رتاوانه کانیان تووڕه بوولێیان وله به ینی بردن وله گه ڵ گڵ یه کسانی کردن
* جاری واهه یه له دنیادا بوومه له رزه حازاب وخاوێن که ره وه ورحمه ته بۆبڕواداران

ئه بوموسا گیڕاویه ته وه له پێغه مبه ر دروودی خودای له سه ربێت که فه رموویه تی : گه لی من گه لێکه به زه یی پێ کراوه له دوای زیندووبوونه وه ی حازابی له سه رنیه وحازابی وی له دنیادا فتنه و بوومه له رزه و کوژین دایه
ئه وفه رمووده یه فه رمووده یه کی دروسته
ئه بوداوود حاکم گێڕاویانه ته وه وحاکم یش ده لێت به ڵگه که ی درووسته

* جاری واهه یه بوومه له رزه ئه زموونه بۆوانه ی ده کووژرێن و خانوویان به سه ردا ده ڕووخێت
وهه ندێک له فه رمووده کانی پێغه مبه ر به ڵگه نه له سه رئه وه ی که هه رکه سێک که خانووی به سه ردابڕووخێت ئومێد ده کرێت به شه هید وه ربگیرێت
جابیر له کووڕی عوته یک ده گه ڕێته وه که پێغه مبه ر خودا فه رموویه تی : شه هید حه وتن جیا له دانه ی له ڕێگای خودا دا ده کووژرێن وهه رله وانیش باسی کرد ئه وکه سه ی کردکه خانووی به سه ردابڕووخێت وبمرێت
ئه وفه رموده یه فه رمووده یه کی درووسته و ئه بووداوودونه سائی گێڕاویانه ته وه

* ئه وبوومه له رزانه ڕۆژی بوومه له رزه گه وره که ی ڕۆژی په سڵانمان وه بیرده خه نه وه

وَأَنذِرْهُمْ یَوْمَ الْآزِفَهِ إِذِ الْقُلُوبُ لَدَى الْحَنَاجِرِ کَاظِمِینَ ۚ مَا لِلظَّالِمِینَ مِنْ حَمِیمٍ وَلَا شَفِیعٍ یُطَاعُ (سووڕه تی غافیر۱۸)
( ئه ی موحه ممه د) ئه وان له وڕۆژه نیزێکه ی بترسێنه که دڵه کان ده گه نه گه روو وهه مووگیانیان پڕده بێت له تووڕه یی و ناڕاحه تی وزۆردارانی نه دۆست نه تکاکا رێکیان ده بێت
یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ
( سووڕه تی موته ففین ۶)
ڕۆژێکی که
مرۆڤه کان له لای په روه ردیگاری خه ڵک ڕا ده وه ستن
إِذَا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا وه ختێکی زه وی به تووندی ده له رزێته وه
وَبُسَّتِ الْجِبَالُ بَسًّا وکێوه کان به تووندی له یه ک ده درێن ووردده بن
فَکَانَتْ هَبَاءً مُّنبَثًّا وده بنه ته پو تۆز ( سووڕه تی واقیعه ۴-۶ )

ئه گه ربوومه له رزه ی دونیا زۆرێک له پایه کانی ژیانمان ده ڕووخێنێت وزیانێکی زۆربه جێ دێڵێت ئه گه ربوومه له رزه ی گه وره ی ڕۆژی په سڵان بێت حاڵمان چۆن ده بێت .

سه رچاوه کان
کتێبی : التخویف والعظات باالزلازل والآیات له نووسینی ابی محمداشرف بن عبدالمقصودبن عبدالرحیم .
وتاری : الزلازل فی القرآن الکریم له نووسینی: دکتر زغلول نجار
ئاماده کردنی : ڕه حیم ڕه هره و- مهاباد