ساڵی تازەتان پیرۆز!
هیچکام لەئێمە نازانین ئەم بوونەوەره؛ کەی و چۆن وەدیهاتوە و رێکخراوەو وەرێخراوە و ئەو زانیاریە هەر لە لای داهێنەری گەردون خۆیەتی. بەڵام دەزانین که بوونەوەر با لەبننەهاتووش نەبێ، ئەوەنده زۆر و زەوەنده که پانایی، درێژایی، قوڵایی، بەرزایی، زلی و فراوانی و زۆری ، ئەستێره و گەڕوک و مانگ و خۆری، تین و تەوژم و دیمەنی جۆراوجوری، بەهیچ پێنوسێک نانوسرێ و بە هیچ زمانێک ناوترێ. چازان و هۆزانان لە فراوانی ونەزم و رێک و پێکی، سەریان لێسوڕماوه وکەروباریان دەقوڕماوه. بائێمەش بە دەستی بەتاڵەوە زۆر نەرۆین و خەمی دور نەخوین؛ با هه ر بڕوانینه بن پێی خوۆمان تا نەکەوینە بەر تانەو لۆمان.
پەروەردگار، کاتێک ویستی بۆ مەبەستێکی زۆر پیرۆز، گیانلەبەران بخولقێنێ و به تایبە تی مرۆڤەکان وەدیبێنێ؛ تۆپی زەوی سارد کردەوه. سێ چارەکی کردە ئاوو بەشێکی بە بەژ هێشتەوه. بەڵێ ئەم گۆی زەویمانه ئەم خڕۆکه خڕ و توند وئەم گەڕۆکه نەویمانە، بەدەوری خۆی و هەم خۆرا خێرا خێرا خولایەوه. کزی دامان خەوتن کەوتن سەرنەکەوتن مانای نەبوو بەلایەوه. بەڵێ واهاتوه و وابووه، هەڵسوڕان و هەدانەدان هەر چا بووه. زانا دەڵین تۆپی زەوی پتر لە ده جۆر سوڕان و گۆڕان و هاتوچۆی هەیه. ئەو هەڵسوڕو داسوڕانەش هەمووی بە قازانجی مەیە.
بەڵێ تۆپی گەورەی لە جۆش وەک ئەندامی کۆمەڵەی رۆژ، له دەوری خۆی لە دەوری خۆر دەخولێتەوه. هەمووساتان لە خولدایە و ساتێکیش ناحەسێتەوە. لە ماوەی شەوو رۆژێکا سەرمەقولاتێک بە خۆی دەدا. دامرکانی لەبۆ نییەو ناداهەدا. بە ساڵێکیش لە دەوری خۆر دەخولێتەوه. بە خێراییەک پتر لە سەد هەزار کیلۆ مەتر، دەرواو بەڕێکی دێتەوه. ئەو جۆڵان و سوڕانەوه، ئەم رویشتن و گەڕانەوه، بەم خێراییە و ئابەم شێوە، خێروبێرێ زۆری پێوه.
لایە ک لەسەر زەوی شەوه کاتی پشوودان و خەوه. لایەک روناکییە و ڕوژه، چاخی هەوڵ و کردوکۆشه.
ئێستا لێره چوارشەمۆیه لە هەندێ جییان سێ شەمه؛ کات و ساتیش وەکوو یەک نین لە راستی یەک نین سێ ژەمه.
لەهەندی شوێنی زەمینا بەهار هاتوه لەتەقمینا؛ لەلایێ تر ساڵ هەر کۆنە زستانی لەڕ هەر لە ڕوویە و مرچ و مۆنه.
ئەگەر لێره چێشتەنگاوه؛ لە هەندێ جێ نیوەڕۆیە. لە بڕێ شوێن ئێوارەیه، یان رۆژ لە پشتی ئاسۆیه. هەر ئەم کاتە لە هەندی شوێن وا بانگی خەوتنانێ دەدەن. لە بازێ شوێن شەو نەماوە و خەڵک نوێژی بەیان دەکەن.بەڵێ لەچوار دەوری زەوی، له رۆژیدا یان لە شەوی، کاتێ نییە بۆ خوا نەبێ، بانگ و بەندەگی تیا نەبێ.
هەندێ شوێنی زەوی وشک و گەرم و بێ ئاو و قاقڕه؛ هەندێ جێگای پەستەڵەک و سۆڵبەندان و سارد و سڕه.
لە جەمسەری لای باکوری ئەم کوره دا، پیشەش مانگی رەبەق شەوه، جا پێت خوشه بەخەبەر بە دەنا بڕۆ لێی وەرکەوه. لای باشووری لەو ماوەدا، رۆژە و شەوی لێدانایە؛ زۆر درەنگ بێ کورەی رۆژێ لە پاش کێو دەگرێ پەنایه. لەسەر پشتێنەی زەویدا لەجێی بڵیند و نەویدا، شەو یا رۆژ دوازدە سه عاته؛ هەڵدەکەوێ لەو مەڵبەنده شەو به کەمتر لە قنیاته.
سوڕانی گۆ لە دەوری خۆر؛ ساڵێ دەکا بە چوار فەسڵ؛بەهار هاوین پاییز زستان بەریز بە یەک دەبن وسڵ.
بەهار لە هەرکوێ هاتەدی،هەموو ولات دەرەنگێنێ؛ دەشت و سارا و کێو و بەندەن دەخەمڵێنێ. زەوی لاپاڵ و بەندەنی، دارستان مێرگ و چیمەنی، بە قەولی سەعدی وتەنی:”دەپۆشێ کەوای زمڕوتی” لەپێ هەتا سەری لوتی.
دارو گیا کڵوک دەردەکەن عەتر بەزەوی وەردەکەن
ولات دەخەمڵێ کەسک و سوور دڵ دە بزوێنێ هەر لە دوور
کانی و چۆماو دەژینەوه دەڕۆن بە هاژەو تینەوه
مەلی خۆجێیی دێنە باڵ لە یەکتری دەگرن هەواڵ
کۆچەریەکانیش دێنەوه ئەوانیش دەگریسێنەوه
ساز دەکەنەوه هێلانان لەسە دار و لە گوێسوانان
هەندێ لە قوڕ ساز دەکەن ماڵ به دار و پووش و پەڕۆ و پاڵ
دەگرن تەمای زەماوەندێ لە دارستان لە ناو گوندێ
خەمڕەوێنه شادیهێنه دەنگی مەلان دڵبزوێنه
هەستی عاشق دەبزوێنن شەو و ڕۆژێ دەچریکێنن
بە ئاوازێ بە ئاهەنگێ دەخوێنن هەریەک به دەنگێ
بولبولیش قافڵه سالاره لە هەر لایێ ناره ناره
بۆ یەک دەچریکێنن لەکوڵ لە ترۆپکی دار، سەرچڵی گوڵ
دەدوێن لە ویست وئاخی ناخ لە بن چرپی و بن قەدی شاخ
بۆ یەک لێدەدەن بالۆره ئاشق و گراوی بە نۆره
دەپێچنەوه چیغ و دەوار ئاژەڵداران بەرەو هەوار
جێیەک شادی دەکا بە نۆش لە جێیە کی زەنوێر و خوۆش
دەگرنە پێش پیشەی ساڵان هەڵدەدەن چادر و رەشماڵان
دیمەنی چۆن دڵبزوێنه خەی کوێستانم چەن بژوێنه
وەکوو حەتری هەرخۆ وایه بۆن و بەرامەکی لایه
کەنگر دۆرێ لە سەر کەژان گوینی کیفار تەپڵەک بێژان
تیروێ لە بەندە ن و باسک گوڵە بەڕۆنە خاشخاشک
کەرکۆڵ و تاڵووی قیت و قۆز بۆڕ و کەما، لۆ، تاڵینتۆز
زەردەبیزای سارای کەسک گیاقەیاغەیە و گەسگەسک
هۆزەڵاوی بلاوێنه چەپەترووکه کەرخنکێنه
کەرتەشی تێسۆی له لایه گۆزروان و ترشەگایه
شلێر، شەشپەڕ، مێلاقەیه دڕوە زەردە چەقچەیە
ئاڵەکۆک و ئەسپینگ و شنگ بۆ خواردنیش گێلاخە و پنگ
پێچوکه و قونسوری بێناز هەڵز، مەندێ کارگ، رێواس
شەنگە بیزای بنبڕکراو کوزەڵەی نێو کانی ودەراو
خەریکە دەکرێ بە نەقڵ لووشەشینکه لووشەی ئەسڵ
خۆی راداوێ بەپیتەوه دارستانیش دەژیتەوە
دەگەڵ دارەبەن روو بەروو داری مازوو داری بەڕوو
شیلان پنجی حەوت حەوت کرۆسک بەڵاڵووک و کەوت
ئەسپینداری وا بەکەڵک چەقالە و چنار و پەڵک
رۆژێی لێناخاتە شەوێ بیش که زوو وەخۆ دەکەوێ
سێو تاریفی ناکری بەزار لە داری بەر گوێز و هەنار
ئای چەن خۆشە وەدەس خرێ هڵوو هەرمێ بەهێ ترێ
بەرسیلە یە و توترک و لاس توویه و هەڵووچەیه و گێلاس
شەلیل شەفتالوو قەڕەڵوو کۆخ و قەیسی و ئاڵووباڵوو
هەڵدەدەنەوە لەبنەوه بە بەهارێ شین دەبنەوه
بەو هێزەی وا مردنی کوشت بەڵێ بە ژینەوەی سروشت
هەستان لە خەو و سانەوه رووەک هەموو ژیانەوه
لە رێی رۆژی نەهامەتی بیروەکەین لە قیامەتێ
ئاوقای ژیان دەبینەوه ئێمەش ئاوا دەژینەوە
جا با ئەو گەردونە پان وپۆڕگەوره، ئەو خول وسوڕان و دەوره، ئەو هەموو نەزم ونیزامە، ئەو هەموە گیاو و گوڵ کڵووکە به بۆن وبەرامە، ئەو گشتە دار و درەخته بە بەر و سێبەرە بە کەڵک و بەتامه؛ لەلایەکی ترەوه گشتی بوونەوەر و کەڵکە کانی وەک سەرچاوەو ئاو و کانی، وزە و هێز و بون و مانی،
بەفر و باران تیشک و هەوا دەنگ و دیمەن، ئاهەنگ نەوا
گش کانەکانی نێو زەوی هەرچی دەگونجێ دەسکەوی
بۆنی خۆش و تەوژم و هێز خۆراگرتن و قین وقێز
زەرده خەنه هەم پێکەنین لەجێی خۆیدا گریان و شین
ئەندامەکانی ناو جەستە هەرچی بیر و مێشک و هەستـه
خوێن و پەی و دڵ و دەمار گەروو، گەده، سێپەلک و زار
ئەندامی بۆن و چاو و گوێ ئەو ئەندامەی دەڵێ، دەدوێ
جەرگ پەراسوو گورچیله ددانی سەر دوو شەویله
ماسوله ئێسک و پێست و موو ئەوانی دیکه موو به موو
لەهەرچی وا گیانلەبەره لە بەر هەتاو یان سێبەره
لە کاکێشان تا گەردیله ئەگەر ئازاده گەر دیله
کە دەنکێکی بێسۆ نییه بێهۆ نییه و لە خۆ نییه
باوەڕی پێ پتەو کەین بە باوەڕ بژین تا هەین
گوێڕایەڵی داهێنەر بین تا ژێر نەکەوین لەسەر بین
ئەرکی سەرشان بەجێبێنین سەر لە یەکتر نەشێوێنین
مافئەستین و مافپارێز بین پێکەوەبین تا بەهێز بین
ستەم نەکەین لە کەسێ لەبێزمانێ لە بێدەسێ
با لە ئێمه نە زۆر نە کەم لە زیندەوەر نەکرێ ستەم
بپارێزین مافی ژینگەش بیهێڵێینەوە شین وگەش
پیسی نەکین نەیسووتێنین ئاوی دەین وەیچەقێنین
خاکی هەڵدڕهەڵدڕ نەبێ گیاوگۆڵی با بنبڕ نەبێ
با راونەکەین نێچیری راینەگرین بە یەخسیری
بن بەردانی نەدەینەوه رازی وەدەر نەخەینەوە
بۆ ببڕێ گەنجی سەر بە مۆر ئاسەواری مێژوویی زۆر
ئایینی پیرۆزی ئیسلام داکۆکیەکی بێسنوور، لەسەر پێکەوەبوون و یەکڕیزی دەکات و ئاشتەوایی وبرایەتی بە هەوێنی بەختەوەری تاک و کۆمەڵ دەزانێ و تەنانەت بەشێک لە فەلسەفەی بەندایەتیەکانی وەک نوێژ رۆژوو حەج و… دەگەڕێتەوە سەر تێکەڵاو بوون و پێکەوەژین وپارازتنی یەکڕیزی. هەر بۆیە شێعره فۆلکلۆریەکەش دەڵێت:(بەهار هاتەوە بەهار هاتەوە دۆست و دەستگیران ئاش دەکاتەوە) دەبا ئێمەش سەرەتای ساڵی تازە بکەینە هۆ و دەسپێکی ئاشبوونەوه و یەکگرتنەوه، شەیتان لە خۆمان دەرکەین لێیتێکدەین کەین و بەین، بۆ یەکدی برا و چرا بین هەتا هەین:
گۆپاڵی شەڕێ دانێین کۆنە قینان وەلا نێین
لە خزم و دۆس سەرهەڵێنـین دڕدۆنگیمان بتارێنین
پرسین لە بێدەست و برسی سڵاو تۆقه هەواڵپرسی
وەکی جاران باش بینەوه دەگەڵ جیران ئاش بینەوه
هەم بۆ گەڕان و دەشت و دەر پێکەوە بچین بۆ سەفەر
رێبواری رێی هاوکاری بین بەدڵ بە دەست و دیاری بین
نەڵێن ئێمه چین وکێین! پێ لە گوناهی خۆمان نێین
بۆ خوشک و برای دینییه بێتاوانین قەیدی نییه
زیانی گەلێکه لێکدوورین چاتر وایە لێک ببوورین
خوای میهرەبان فەرموویەتی: لەوکەسانە دوورم کە لە یەکتر نامۆیی دەکەن!
یاخوا خوای خاوەن بەزه، لەگش لایەکمان نیزیک بێ و ئێمەش یەکتر بەر نەدەین!
جارێکی تر ساڵی تازەتان پیرۆز!
سید مصطفی محمودیان
۱/۱/۲۷۱۳
سوپاس بو ماموستای ماموستایان