تجارت و بازرگانی و حل بحران بیکاری از منظر اسلام

برکت تجارت و حل مشکل بیکاری

خدای را سپاس گذاریم و درود برفرستاده او، اشهد ان لا اله الا الله و اشهد ان محدا رسول الله

آیات و احادیث بسیاری دررابطه با کسب و کار بازرگانی آمده و فضل و برکتش را بیان نموده اند، خداوند می فرماید: ( او خدایی است که زمین را برای شما رام و هموار کرد تا بر شانه های آن حرکت کنید و از روزی آن بخورید و بازگشت تنها به سوی اوست) سوره ملک /۱۵

ونیز می فرماید: ( آنگه که نماز پایان یافت در زمین پراکنده شوید و از فضل خدا بطلبید و بسیار یاد خدا کنید مگر رستگار شوید ) سوره جمعه /۱۰

تفسیر بغوی : یعنی برای تجارت و رفع نیازمندیها در زمین پخش شوید .

عراک ابن مالک بعد از نماز جمعه بر سر در مسجد چنین می گفت : خداوندا دستورت را اجابت نمودم و نمازم را خواندم و به دنبال کارم راه افتادم، روزی ام ده که خیر الرازقین هستی.

خداوند بازرگانان را همردیف مجاهدان قراداده و فرموده : ( وگروهی در زمین به تجارت می پردازند و روزی و فضل خدا را می طلبند و گروهی در راه خدا مبارزه می کنند ) سوره مزمل /۲۰

سیوطی می گوید: دلیل واساس تجارت همین آیه است .

در مسند امام احمد به روایت از رافع بن خدیج آمده که از پیامبر (ص) سوال شد که پاک ترین کارها کدام است ؟ فرمود : کار کردن و هر معامله ای مبارک و میمون است .

امام بخاری رروایت کرده در حیث مقدام که پیامبر ص فرمود : آدم هیچ غذائی را بهتر از محصول کار خود نخورده است،داود علیه السلام را ببین که خرجی اش از زحمت و کار خود بوده است .

ودر روایت دیگری آمده که : آنچه خود کسب کرده اید بهترین چیزی است که مصرف می کنید .

و در حدیث زبیر هم روایت کرده که او (ص ) می فرماید: هر کدام از شما مخارجش را از هیزم کشی بدست آورد و از دیگران بی نیاز شود بهتر از این است که پیش مردم دست دراز کند ، کمکش کنند یا نکنند .

تمام پیامبران کار و فعالیت اقتصادی داشته اند و همه آنها چوپانی کرده اند،پیامبر ص هم چوبانی کرده و بعد تجارت نمده است .

و در صحیحین آمده وقتی عبدالرحمن بن عوف به مدینه رفت و با سعد ابن ربیع انصاری پیمان اخوت بست،سعد گفت که تمام داراییم را با تو تقسیم میکنم اما او قبول نکرد و گفت تنها راه بازار را نشان دهید .

چیزی نگذشت که عبدالرحمن از تاجران برجسته مدینه شد .

ابو قلابه رو به ایوب سختیانی گفت : برو بازار و کار کن که عافیت خدایی بی نیازی از مردم است .

فضیل بن عیاض به ابن مبارگ میگوید :شما ما پند می دهی که زهد و پارسایی کنیم و لی می بینیم که بین خراسان و مکه تجارت می کنی؟ گفت : برای اینکه آبرو و احترام خود را حفظ کنم و در طاعت پروردگارم از آن نیرو بگیرم .

از امام احمد سوال شد که نظرت چیست درباره کسی که در منزل یا مسجد نشسته و می گوید که خدا روزی اش را می رساند؟ گفت : او نادان است مگر نشنیده که پیامبر فرموده : روزی من از شمشیر من است .

و درباره پرنده (تغدو خماصا و تروح بطانا ) یعنی صبح زود به دنبال کسب و کار می رود .

اصحاب رسول الله در خشکی و دریا به تجارت می پرداختند،اهل مدینه کشاورز و مکیان تاجر بودند .

ابو سلیمان دارانی گفته است : به نظرم عبادت این نیست که پاهایت در انجام عبادت ورم کند و دیگری روزیت را بدهد بلکه باید زحمت بکشی و نان خود را پیدا کنی و بعد به عبادت بپردازی .

نصوص زیادی هست که بیکاری و گدایی را مذموم دانسته و منع کرده است.در صحیح مسلم آمده که عیاض بن حمار از پیامبر روایت کرده که فرمود : خداوند به من دستور داده تا آنچه را نمدانید به شما آموزش دهم …در ادامه می فرماید اهل جهنم پنج گروه اند : ضعیفی که در میان شما بیکار و دنباله رو است و به دنبال کسب روزی نیست و نمی خواهد سرپناهی داشته باشد.

امام عمر : هیچکسی بیکار ننشیند و بگوید اللهم ارزقنی، طلا و نقره که از آسمان نمی بارد .

ابن مسعود : خیلی بدم می آید از بیکاری که نه برای دنیا تلاش می کند و نه برای قیامت.

از نصوص و روایات بالا نکات زیر به دست می آید :

۱- انسان روزی اش را با وسیله مشروع و مناسب کسب میکند و خداوند بر این تلاش و زحمت برکت می فرستد

۲- رزق و روزی به مدرک دانشگاهی و کار اداری و کارمندی مربوط نیست چون بسیاری از بی سواد و غیر کارمند را می بینیم که ثروت هنگفتی دارند.

۳- فرصتها فراوانند فقط باید ذهنتان را به کار بگیرید و پشتکاری داشته و به خدا توکل نمایید و از او یاری طلبید .

برای موفقیت در تجارت اسبابی هم نیاز هست،

 الف) حسن نیت در تجارت و کار به قصد بی نیازی

شیخین از ابو سعید روایت کرده اند که پیامبر (ص) فرمود : هر کسی در طلب عفت و بی نیازی باشد خداوند او را پاک می گرداند و بی نیاز و ثروتمند خواهد کرد .

در مستدرک هم آمده در حدیث سهل بن سعد که جبرئیل نکاتی را به پیامبر گفت : ای محمد هر طور که می خواهی زندگی کن بالاخره می میری …….سپس گفت : شرافت مومن نماز شب و عزتش در بی نیازی از از دیگران است.

ب ) جرات و ریسک پذیری در معاملات ، فری که شهامت نداشته باشد نباید دنبال تجارت رود .

ج ) آگاهی و درک امور تجارت و معامله،و پیگیری مداوم وضعیت مربوط به ان .

ج ) بکارگیری وسایل مشروع و انجام استخاره ای که پیامبر (ص) امتش را یاد داده بود . که برای هر کار ی دو رکعت نماز خوانده و بعد چنین دعا کند ( اللهم انی استخیر بعلمک و استقدرک بقدرتک و اسئلک من فضلک العظیم، فانک تقدر و لا اقدر و تعلم ولا اعلم و انت علام الغیوب، اللهم ان کنت تعلم هذا الامر ( فکر و کارت را باید در اینجا بگویی ) خیرا لی فی دینی و معاشی و عاقبت امری، فاقدره لی و یسره لی ثم بارک لی فیه، و ان کنت تعلم ان هذا الامر (کارت را می گویی ) شر لی فی دینی و معاشی و عاقبت امری فاصرفه عنی واصرفنی عنه واقدر لی الخیر حیث کان ثم رضنی به .

و باید توکل و اعتماد داشت و با متخصصین کار مشورت کرد .و مسئله‌ی عرضه تقاضای بازار را دریابد و دوام و پشتکاری در کارش هم لازم است تا به هدف نهائی برسد .

۵ ) پرهیزکاری و مراقبت ( ولو ان اهل القری آمنوا واتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماءوالارص ولکن کذبوا فاخذناهم بما کانوا یکسبون ) الاعراف ۹۶ ترجمه، اگر اهل دیار ایمان و تقوا داشتند از آسمان و زمین درهای برکات را بر روی آنها می گشودیم .

باید از معاملات غیر شرعی خودداری کرده و پرهیز نماید و مال غیر نخورد، در روایت شیخین آمده که هر کسب مال دیگران را به ناحق بگیرد مانند کسی است که همیشه مشغول خوردن است ولی سیر نمی شود .

عبدالله بن مبارک: رد کردن و برگرداندن یک درهم شبهه دار بهتر از صدقه کردن یکصد درهم است .

۶ – کفایت کردن به سود مناسب و عجله نکردن و طمع نکردن در رسیدن به تاجران دیگر .

کسی که در رسیدن به چیزی قبل از اینکه وقتش رسیده باشد، جزایش محرومیت از ان چیز است .

و گفته شده : کم و دائمی بهتر از زیاد و فراوانی است که همیشگی نیست .

التانی من الله والعجله من الشیطان ) روایت ابو یعلی از انس بن مالک.

۷ – بعضی از موسسات اقتصادی برای مردم ناشناخته است و نیاز به گذشت زمان دارد تا به آن رو کنند، پس برای کسب درامد ا ز ان باید صبر کرد.

۸ – صداقت در خرید و فروش و وکالت برای مشتریان .

در صحیحین آمده که پیامبر (ص) فرمود : در معامله خریدار و فروشنده تا زمانی که از هم جدا میشوند مختارند . اگر در معامله شان راستگو باشند و هر چه هست بیان کنند ، برکت خواهد داشت و اگر دروغ گویند و توصیفات را کتمان کنند ، برکتی در معامله شان نخواهد بود .

در روایت امام احمد آمده که پیامبر فرمود : تاجران فاجران اند، گفتند مگر تجارت و معامله حلال نشده ؟ فرمود : آری ، ولی حرف می زنند و دروغ می گویند ، سوگند می خورند و گناه می کنند .

۹ -سحر خیزی و صبح زود رفتن به بازار

ابوداود روایت کرده که پیامبر ص فرمود : اللهم بارک لامتی فی بکورها .

۱۰ – فرد باید راضی باشد به قسمت و مقداری که خداوند برایش مقدر کرده است .

۱۱- پرداخت به موقع زکات و صرف آن در جای مناسب و لازم .

۱۲ – کارش را با بدهی های زیاد و وام های سرسام آور شروع نکند . چون احتمال زیان و ورشکستگی بسیار زیاد است و در نتیجه خود و اطرافیانش را به دردسر می اندازد .

۱۳ – برای حفظ حقوق خود و دیگران نیاز به نوشتن و کتابت قرض و دیون و شیوه معاملات و مشارکت است.

( یا ایها الذین آمنوا اذا تداینتم بدین الی اجل مسمی فاکتبوه ولیکتب بینکم کاتب بالعدل ) البقره / ۲۸۲

ترجمه : ای کسانی که ایمان آورده اید اگر به قرض و نسیه تا مدت مشخصی معامله کردید آنرا بنویسید و کاتبی در بین شما بطور عادلانه آنرا یادداشت کند .

۱۴- از معاملات ربوی و حرام وشبهه دار پرهیز کند (یمحق الله الربا و یربی الصدقات والله لا یحب کل کفار اثیم ) البقره ۲۷۶ ترجمه : خداوند سود ربا را نابود گرداند و صدقات را فزونی می بخشد و خداوند مردم سخت بی ایمان و گناهکار را دوست ندارد

پیامبر ص فرموده که ( داخل بهشت نمی شود کسی که با ظلم و نان حرام رشد کند و آتش جهنم برایش بهتر است .

۱۵ – مقداری از سود کار را باید برای صدقه سوا کرد .

در سنن ترمذی آمده که قیس بن ابی غرزه گفت : ما مشغول معامله بودیم که پیامبر ص برما وارد شد و فرمود : ای بازرگانان شیطان و گناه هر دو در وقت معامله حاضر هستند پس خرید و فروشتان را با صدقه مخلوط کنید .

۱۷-دستمزد کارگران را در نهایت احترام و بدون ظلم و ستم و بطور کامل پرداخت کنید، چون باعث موفقیت و برکت در کار خواهد شد

امام بخاری از ابو هریره روایت کرده که پیامبر ص فرمود : خداوند می فرماید: در روز قیامت من با سه نفر دشمنم ؛ کسی که غدر کند و کسی که آزاده ای را به بردگی بکشد و بفروشد و پولش را بخورد و کسب که کارگری را اجیر کند و کارش را به تمام انجام دهد و بعد مزدش را نپردازد .)

۱۷ – کتمان و پنهان کاری و رعایت بعضی جوانب کار مبادا که مورد حسد و چشم اطرافیان واقع گردد .

۱۸ سعی کند زمین و خانه را برای سرمایه ی تجارتش نفروشد، چون در معامله هر لحظه احتمال ورشکستگی هست آنوقت بیکار و بی مسکن و خانه می ماند .

۱۹ -وسایل و امکانات امروزی و پیشرفته را در کارش به کار گیرد .

۲۰ – حلال و حرام معاملات را یاد بگیرد . عمر بن خطاب اعلام کرد که هر کسی امور دین را بلد نباشد در بازار مشغول معامله نباشد .

۲۱ – بسیار زیاد دعا و نیاش کند و از خداوند تدفیق و هدایت بخواهد ( واذاسالک عبادی عنی فانی قریب اجیب دعوه الداع اذا دعانی …) البقره /۱۸۶

دکتر امین بن عبیدالله الشقاوی

ترجمه : ابوبکر مامشی