اخلاص؛
اخلاص عبارت است از اینکه شخص مکلف طاعات و فرمانبرداری ها را تماما و خالصا برای (الله) خدای یگانه انجام دهد، وهدفش از انجام آنها به دست آوردن تعظیم و بزرگداشت و احترام مردم و کسب منفعتی دنیایی و دفع ضرری دنیایی نباشد.
اخلاص دارای رتبه و درجاتی به قرار زیر است؛
- یکی از آن رتبه ها این است که: ملکف طاعات و فرمانبرداری ها را از ترس دچار شدن به عذاب الهی انجام دهد.
- یکی دیگر از آن درجات این است که: مکلف طاعات را به امید کسب ثواب و پاداش الهی انجام دهد.
-رتبه ی دیگر این است که: مکلف طاعات را به خاطر شرم و حیاء از خدای متعال انجام دهد. - و یکی دیگر از آن رتبه ها این است که: طاعات را تنها به خاطر حب و محبت خدای متعال انجام دهد.
- و رتبه ی دیگر این است که: طاعات و فرمانبرداری ها را تنها به دلیل تعظیم و ترس و خوف و فرمانبرداری و اطاعت و اجابت خدای متعال انجام دهد، و در انجام آنها هیچ هدفی از اهداف از پیش گفته شده به ذهن و قلب اش خطور نمی کند. بلکه ولی و مولایش را به گونه ای که گویی او را می بیند، عبادت می کند، که هر گاه او را ببیند تمام هستی از حول و حوشش ناپدید می شود، و تمامی اهداف و اغراض دنیوی از بین می روند. بنابراین امر و فرمان به عابد عبادتگذار این است که؛ خدای متعال را به گونه ای که گویی او را می بیند عبادت کند، اگر در حین عبادت قادر به تصور دیدن خدای متعال نبود، پس باید تصور کند که قطعا خدای متعال ناظر بر اوست و بر حال و احوالش آگاه و مطلع است، چرا که چنین تصور و تجسمی او را به شرم و حیاء و ترس و خوف و تعظیم از خدای متعال وا می دارد. و قطعا چنین امری در عادات معلوم و مشخص است.
بی تردید توجه و دقت نظر در احوال بزرگان، تواضع و احترام و بزرگداشتشان را موجب می شود و نیز موجب رعایت ادب در برخورد با ایشان تا دورترین منازل و اهداف می شود، بر این اساس، به دنبال دقت و توجه به پروردگار آسمانها و زمین، تصور در باره ی الله متعال چگونه باید باشد!
همچنین اگر انسانی در درونش گمان برد و تصور کند که بزرگی از بزرگان به او توجه کرده و ناظر بر اوست و بر حال و احوالش آگاه و مطلع است هرگز نمی تواند تصور هم کند که رذیله و زشتی ای را به بار آورد، بلکه حتی خود را به تمامی فضایل آراسته و مزین می گرداند.
سبحان الله، این گفتار، چه چیزی از ادب را با الله متعال در عبادات و طاعاتش افزود.
▪️ توضیحاتی در بیان ریاء در عبادات و انواع طاعات؛
ریاء؛
ریاء عبارت است از ؛ آشکار ساختن تلاش معنوی و عمل عبادی تا از این طریق آشکار کننده اش به هدفی دنیوی دست یابد؛ که یا جلب منفعتی دنیوی، یا دفع ضرری دنیوی، یا کسب تعظیم و اجلال و احترام( از مردم) است.
بنابراین هرکس عبادتش را با چیزی از این اهداف و اغراض گفته شده مقرون و همراه سازد، آن را فاسد و ضایع کرده و به هدر داده، چرا که این چنین عبادت و طاعت خدای متعال را وسیله ای برای رسیدن به اهدافی ناچیز، بی ارزش و پست گردانده، و آن عملی را که خیر و بهتر است به عملی دنی و پست تر تبدیل کرده. که این خود ریای خالص و محض است.
و اما ریای مشترک(تلفیقی): و آن ریایی است که شخص عبادت را به خاطر جلب رضای خدای متعال و نیز به خاطر دست یابی به اهداف ریاکاران که از قبل ذکر شد انجام دهد. و این نوع از ریا نیز از بین برنده و تباه کننده ی عمل است.
خدای متعال در حدیثی قدسی می فرماید؛
( هرکس که کاری را برای من انجام دهد و در آن عمل (رضایت) کسی غیر از من را هم بگنجاند و او را شریک گرداند، او را به شریکش واگذار می کنم) و در روایتی دیگر آمده: ( او را به شریکی که برای من قرار داده واگذار می کنم.)
▪️توضیحاتی در بیان تسمیع در عبادات و انواع طاعات؛
تسمیع دو گونه است؛
نوع اول؛ (تسمیع صادقان):
عبارت است از اینکه شخص طاعات را خالصانه برای خدای متعال انجام دهد، و بعد آن را آشکار گرداند، و به قصد اینکه مردم او را تعظیم کنند و باوقار و باشخصیت بدانند و به او منفعت برسانند و او را مورد اذیت و آزار قرار ندهند، آنها را از انجام آن طاعات(بعد از انجامش) باخبر کند.
که قطعاچنین کاری حرام است، چرا که در حدیث صحیح آمده است که؛
( هرکس به هر طریقی طاعت و عبادتش را به اطلاع مردم برساند خدای متعال او را به خاطر این عملش خوار و رسوا می گرداند. و هرکس در طاعتش ریاء کند خدای متعال او را به خاطر آن ریاء خوار و رسوا و ذلیل می گرداند.)
بنابراین، این تسمیع صادقان است.
نوع دوم؛ (تسمیع کاذبان):
و آن عبارت است از اینکه شخص بگوید؛ نماز خواندم، در حالیکه نخوانده، زکات پرداخت کردم، درحالیکه نپرداخته، روزه هستم، درحالیکه روزه نیست، حج گذارده ام، در حالیکه به حج نرفته و نگذارده، جهاد کرده ام، در حالیکه به جهاد نرفته.
گناه این نوع از تسمیع سنگین تر و شدیدتر از گناه نوع اول است، چرا که شخص کاذب برگناه تسمیع، گناه کذب و دروغ را هم افزوده و با ارتکابش دو معصیت قبیح را انجام داده بر خلاف نوع اول، چرا که در نوع اول تنها به خاطر گناه تسمیع گناهکار است وبس، در حدیث صحیح آمده است؛
( تظاهر کننده به بخشش یا طاعتی که آنرا انجام نداده همچون کسی است که لباسهای غصبی را پوشیده و بر تن کرده)
و همچنین اگر در عبادتی از عبادات مرتکب ریاء شد، و بعد همان عبادت را با توهم اخلاص در آن به اطلاع دیگران رساند، قطعا گناه تسمیع و گناه ریاء را باهم انجام می دهد. و گناه او شدیدتر و سنگین تر از گناه کاذبی است که طاعتی را که انجام نداده به اطلاع دیگران رسانده، چرا که او به خاطر سه گناه ریاء، تسمیع و کذب اش گناهکار است.
اما کسی که به خاطر برخورداری از قدرت و قوت در دین و ایمانش از گناه ریاء در امان است، (بهتر است) دیگران را از طاعاتی که انجام داده باخبر کند تا اینگونه مردم به او اقتداء کنند، او اجر طاعتش را که به اطلاع دیگران رسانده و همچنین اجر سبب شدنش در اقتداء به او را در طاعاتی که به اطلاع دیگران رسانده برحسب تفاوت رتبه و درجات طاعات دارد.
ترجمه: فرزانه اسحاقی
توجه:
مطلب فوق را از کتاب القواعد الکبری( سلطان العلماء، عزالدین عبداعزیز بن عبد السلام) ترجمه کردم
