اندیشه

  حقوق بشر در قرآن(۲-۱)

 

تشابه وقایع تاریخ معاصر(قرن بیست و یکم) با قرن ششم میلادی

  جهان بشری امروز با وجود پیشرفت های گوناگون و اعجاب برانگیز، دستخوش نا آرامی و فساد گشته و از جهات بسیاری دچار مشکلات و بحران های جدی است. امنیت بشر نیز از جنبه های مختلف با خطرات و تهدیدات جدی روبرواست.

اگر اوضاع کنونی جهان را از نظر سیاسی، اجتماعی و اخلاقی با اوضاع جهان قرن ششم میلادی ؛یعنی قبل از بعثت پیامبر اسلام حضرت محمد(ص)،مقایسه کنیم، در می یابیم که جهان معاصر از خیلی جهات با جهان آن روز(قرن ششم میلادی) شباهت نزدیکی دارد؛ مردم در آن زمان از نابربری و بی عدالتی رنج می بردند؛آیا امروز که قرن بیست و یکم(مدرنیته)است چنین وضعیتی در جهان حاکم نیست؟

 قدرتمندان و زورگویان حق مظلومان و مستضعقان را پایمال کرده وخواسته های خویش را به آنان تحمیل می کردند؟

آیا در جهان معاصر در سطح وسیع و با اشکال و ابزار های نوین روز همچون تانک آبرامز و…آن مظالم اعمال نمی شود؟

آیا نسبت به تعالیم روشنگر، راه گشا و حیات بخش انبیاء بی توجهی واستغناء نشان داده نمی شود؟

اگر در آن روزگار،ظالمان و ستمگران با شمشیر های برّان سرها را از تن جدا می کردند؛آیا ظالمان و سلطه طلبان امروز با بمب ها و سلاح های  پیشرفته ی امروزی  کشتار دسته جمعی  و بی رحمانه تری از آتها انجام نمی دهند ؟ و  بشریت را در خاک و خون نمی غلطانند؟؟

 با توجه به تکرار تاریخ بشریت و تشابه تاریخ معاصر با تاریخ گذشته برای نجات از این اوضاع نامطلوب و اصلاح مجدد نسل بشریت امروز در این عصر مدرنیته نیاز شدیدی به بازگشت به قرآن و فرامینش داریم..

لذا بنده نام خدا را آوردم و دست آویز کلام گران بهای خدا(قرآن) شدم که می فر مایند: هُدَیً لِنّاسِ (بقره-۱۸۵) اول آن را بوسیدم و بر سر و سینه کشیدم تا قلب آشفته ام از نابسامانی های روزگار تسکین یابد و آن را باز کردم و قلم را برداشتم و ارائه درس یکم (حقوق طبیعی انسان در قرآن) را آغاز نمودم.

انسان موجودی اجتماعی است ، در بین پدر و مادر به دنیا می آید، با برادران خواهران پرورش می یابد،در بین خانواده و همسایگان زندگی می‌کند و با آن ها انس و الفت می‌گیرد و آنها نیز با او مهربان اند  و انسان از انس گرفته شده است، زیرا او با دیگران ودیگران با او انس می گیرند.

پس انسان فطرتاً اجتماعی است و ذاتاً توانایی زندگی خارج از اجتماع را ندارد. زیرا  احتیاجات زندگی اش بدون اجتماع تحقق نمی یابد و بر طرف نمی گردد.

 با این وجود که اجتماع امری ضروری است،نظام اجتماعی در قرآن و اسلام چگونه پایه‌گذاری شده است؟

با اندکی تامّل در می‌یابیم که آیین حنیف اسلام که داستان نبی الرحمه حضرت محمد (ص)  در خلال ۲۳ سال برای انسان‌ها تبیین و تشریح گردیده فقط برای پدید آوردن نیازهای انسان و برطرف کردن ناشایسته ها از او، به همین خاطر است علما‌ء فقه و اصول با تفکّر و تأمّل در احکام شرعی دریافتند که قصد تمامی این احکام  و نتیجه ی بیست و سه سال دعوت خاتم النبی محمد المصطفی(ص) برای هدایت و آسایش و تعالی انسان می باشد.

 بنابراین علماء فقه و اصول برای صیانت از هویّت انسان و حقوق او اصول پنج گانه تدوین و تعریف کرد ه اند چنانچه عالم گرانقدرمان امام محمد غزالی طوسی (ره) در کتاب خود المستصفی می گوید:

ومقصودُ الشرعِ مِن الخَلقِ خَمسَه  و هوَ ان یَحفظَ عَلیهِم دینَهم و نفسَهم و عقلَهم و نسلَهم و مالَهم. فکُلَّما یَتَضَمَّنُ حِفظُ هذە الاصولِ الخمسهِ فهوَ مَصلحَه و کُلَّما یفوتُ هذە الاصول فهوَ مَفسدَه و دَفعُها مَصلحه

یعنی هدف فقه و شریعت از مخلوقات( موجودات) ۵ مورد می باشد به ترتیب بیان می شوند:

  • مراقبت از آیین۲- مراقبت از جان مردم -۳ مراقبت از عقل مردم۴ مراقبت از نسل و نژاد مردم  ۵- مراقبت از اموال و دارایی‌های مردم

 و هر چیزی دیگری که از این پنج زیر بنای اصیل محافظب نماید کار خوب و پسندیده ای است و هر عامل دیگری که از این زیربناها محافظت نکند کار بد و ناپسندیده است. آنگاه مراقبت از پنج پایه ی  مذکور  خوب و مصلحت می شود. همچنین دانشمند گرانقدر دیگری بنام امام شاطبی(رحمه الله)در کتاب خود به نام الموافقات می گوید:

و مجموعُ الضروریات خَمسه و هیَ حِفظُ الدینِ و النّفسِ و النّسِل والمالِ والعقلِ و قَد قالوا اِنَّها مُراعاه فی کل مِلَّه. امام شاطبی (رحمه الله)می فرماید: جمع مواردی که نباید تحت هیچ شرایطی ترک شوند  این پنج مورد می باشند ۱- مراقبت از آیین۲- مراقبت از جان مردم ۳- مراقبت از نسل و نژاد مردم۴- مراقبت از اموال و دارایی‌های مردم ۵- مراقبت از عقل و فهم مردم .

و همچنین می گویند چنانچه گفته شده این پنج زیربنا یعنی مجموعه ضروریات پنج گانه همیشه  میان همه ی ملت و قوم های پیشین ما حفظ شده اند ، پس لازم است ما هم آنها را محفوظ کنیم.

حقوق طبیعی هر انسانی در این جهان، این شش مورد هستند که خلاصه وار از نظرتان خواهد گذشت:

۱ – حق زندگی کردن ۲- حق آزادی ۳- حق دانش آموختن ۴-  حق محترم شمرده شدن ۵- حق زنده ماندن ۶- حق کارکردن

خداوند متعال که خالق انسان می باشد نیک می‌داند که نیازهای او چیست؟ برای اینکه انسان تعالی و ترقی نماید ،این حقوق فوق را برای او تعیین کرده است که طبق آیه های قرآنی بیان می گردند:

۱- حق حیات ، یعنی زندگی کردن و زنده ماندن را که پروردگار به انسان بخشیده است؛ هیچ کس حق سلب حیات از او را بدون رضایت خداوند ندارد.

و خداوند در قرآن می فرماید:   وَإنَّا لَنَحْنُ نُحْیِی وَنُمِیتُ وَنَحْنُ الْوَارِثُونَ ‏-الحجر/۲۳

‏یعنی:و مائیم که زنده می‌گردانیم و می‌میرانیم ( و باقی بوده )و وارث (جهان )می‌باشیم.

خداوند در قرآن سوره النجم آیه ی۴۴می فرمایند: وَأَنَّهُ هُوَ أَمَاتَ وَأَحْیَا  یعنی:و این که قطعاً او است که می‌میراند و زنده می‌گرداند…

 ناگفته نماند خداوند متعال در حاکمیت اسلامی حق انتقام گرفتن از قاتل عمدی را برای مصلحت جامعه و مراقبت از این جامعه به دولت اسلامی واگذار کرده است. آن هم طبق  آیه ۱۷۹ سوره البقره  که می فرماید:وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاهٌ یَاْ أُولِیْ الأَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ‏ترجمه : ‏‏ای صاحبان خرد ! برای شما در قصاص ، حیات و زندگی است ( بنابر مصلحت و حکمتی که در آن ، و دقائق و نکاتی که در همه احکام است  این است که قانون قصاص را برای شما وضع کردیم تا از تجاوز و خون ریزی بپرهیزید . ) باشد که تقوا پیشه کنید .‏

۲- احترام به خون مردم و عدم تجاوز بر جان انسان ها:

  چون اسلام برای جان وحیات انسان ارزش فراوانی قائل شده و آن را مقدس گردانیده و حفظ نفس را گرامی داشته است، تجاوز به حیات و نفس دیگران بعد از کفر از بزرگ ترین گناهان در نزد خداوند شمرده می شود.

قرآن می فرمایند: ‏ مِنْ أَجْلِ ذَلِکَ کَتَبْنَا عَلَى بَنِی إِسْرَائِیلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الأَرْضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعاً وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعاً …

ترجمه : ‏ ‏به همین جهت بر بنی‌اسرائیل مقرّر داشتیم که ( متجاوز کشته ش . چرا که ) هرکس انسانی را بدون ارتکاب قتل ، یا فساد در زمین بکشد ، چنان است که گوئی همه انسانها را کشته است ، و هرکس انسانی را از مرگ رهائی بخشد ، چنان است که گوئی همه مردم را زنده کرده است‌ ؛( زیرا فرد نماینده جمع و عضوی از اعضاء جامعه است  .) و پیغمبران ما همراه با معجزات آشکار و آیات روشن به پیش ایشان آمدند و امّا بسیاری از آنان ( احکام خدا را نادیده گرفتند و ) پس از آن در روی زمین راه اسراف ( در قتل و جنایت) پیش گرفتند…

خداوند متعال در شریعت خود تنها قانون گذاری نکرده بلکه اعلام کرده باید حیات انسان نیز مراقبت شود و از رفتارهایی که باعث سلب حیات وی و ضرر رساندن به انسان می باشند خودداری شود.

حال به مواردی می پردازیم که در قرآن برای صیانت از حیات انسان ذکر گردیده اند وباید این( قانون) تدوین شده، اجرا شود، که به شرح ذیل می باشد:

الف-ممنوعیت قتل و کشتن انسان به ناحق

آن هم طبق آیه ۳۳ سوره اسرا که می فرماید: وَلاَ تَقْتُلُواْ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللّهُ إِلاَّ بِالحَقِّ

‏و کسی را نکشید که خداوند کشتن او را – جز به حق‌ – حرام کرده است            ‏

ب-کشتن قاتلی که به ناحق کسی را کشته و به قتل رسانده است. آیه ۱۷۸ بقره

 یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَى

ترجمه : ‏ ‏ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! درباره کشتگان ، ( قانون مساوات و دادگری ) قصاص بر شما فرض شده است.

ج-خودکشی باهر وسیله و بهانه ای که باشد

آیه ۲۹ نساء .(وَلاَ تَقْتُلُواْ أَنفُسَکُمْ إِنَّ اللّهَ کَانَ بِکُمْ رَحِیماً…)

 ‏و خودکشی مکنید و خون همدیگر را نریزید . بی گمان خداوند ( پیوسته ) نسبت به شما مهربان بوده( و خواهد بود )

د-خود را به هلاکت ندهید خداوند شاهد حال شما است. بقره -۱۹۵

وَلاَ تُلْقُواْ بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَهِ:خود را با دست خویش به هلاکت نیفکنید.

وهمان طور که شریعت مارا به استفاده از انواع خوردنی ها ونوشیدنی ها توصیه میکند از خوردن و نوشیدن بعضی از آنها ما را باز می دارد تا از مضرات و مفسدات آن ها سالم بمانیم همانند گوشت خوک و… آیه۴ -مائده

حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَهُ وَالْدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِیرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَهُ وَالْمَوْقُوذَهُ وَالْمُتَرَدِّیَهُ وَالنَّطِیحَهُ وَمَا أَکَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَکَّیْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالأَزْلاَمِ… ‏

‏ ترجمه : ‏(ای مؤمنان ! ) بر شما حرام است ( خوردن گوشت ) مردار ، خون (جاری) ، گوشت خوک، حیواناتی که به هنگام ذبح نام غیر خدا بر آنها برده شود و به نام دیگران سر بریده شود ، حیواناتی که خفه شده‌اند ، حیواناتی که با شکنجه و کتک کشته شده‌اند ، آنهائی که از بلندی پرت شده و مرده‌اند ، آنهائی که بر اثر شاخ‌زدن حیوانات دیگر مرده‌اند ، حیواناتی که درندگان از بدن آنها چیزی خورده و بدان سبب مرده‌اند ، مگر این که( قبل از مرگ بدانها رسیده و ) آنها را سر بریده باشید ، حیواناتی که برای نزدیکی به بتان قربانی شده‌اند ، و بر شما حرام است که با چوبه‌های تیر به پیشگوئی پردازید و از غیب سخن گوئید ، همه اینها برای شما گناه بزرگ و خروج از فرمان یزدان است .

عواملی که به سلامتی جسمی و عقلی انسانها ضرر می رسانند:

۱-مسکرات(مشروبات الکلی) ومواد مخدر و…

۲- ممنوع کردن فساد اخلاقی(زنا) در جامعه اسلامی .

۳- خودداری کردن از گوشت هایی که در آیه ۴ سوره مائده ذکر شده اند.

۴- خون

۵- گوشت خوک

* طبق فرامین دینی در صورت داشتن عذر در  به کار بردن آب به دلیل  جراحت در اعضای وضوء که  در این حالت از گرد و غبار پاک به جای آب برای غسل (جنابت) و وضو استفاده می کنیم یعنی تیمم انجام می دهیم.

 وَإِن کُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاء أَحَدٌ مِّنکُم مِّن الْغَآئِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاء فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَیَمَّمُواْ

و اگر مریض یا مسافر بودید و یا این که از پیشاب برگشتید ، و یا این که با زنان نزدیکی کردید و ( در همه این احوال ) آبی نیافتید ، با خاک پاک تیمّم کنید (نساء۴۳ ) 

  • کسی که بیمار یا مسافر باشد می تواند روزه نگیرد و به تعداد روزه های متروک در ماه های بعد رمضان آنها را قضا کند.

(وَمَن کَانَ مَرِیضاً أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ) : و اگر کسی بیمار یا مسافر باشد ( می‌تواند از رخصت استفاده کند و روزه ندارد و ) چندی از روزهای دیگر را ( به اندازه آن روزها روزه بدارد ) بقره۱۸۵

  • استفاده از نوشیدنی هاو خوراکی های حرام در حالت ضرورت برای انسان جایز است چنانچه خداوند می فرمایند:

فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَلاَ عَادٍ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ :‏ ولی آن کس که مجبور شود ( به خاطر حفظ جان از آن اشیاء حرام بخورد ) در صورتی که علاقه‌مند ( به خوردن و لذّت بردن از چنین چیزهائی نبوده ) و متجاوز ( از حدّ سدّجوع هم ) نباشد ، گناهی بر او نیست . بی‌گمان خداوند بخشنده و مهربان است .‏

علمای فقه گفته اند: الضَروریّاتُ تبیحُ المَحظورات   یعنی: ضروریات حرام را حلال می کنند.

تهیه و نگارش : یوسف عزیز پور – پیرانشهر

ادامه دارد

نمایش بیشتر

یوسف عزیزپور

@ استان آذربایجان غربی- پیرانشهر @@ نویسنده و مترجم @ فعال اجتماعی و دینی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا