فتاویفقه

حیوانات حلال گوشت و حرام گوشت (1)

نویسنده: ابراهیم پسر عبدالله مزروعی.
ستایش پروردگاری را که خالق جهانیان است، درود و سلام خدا بر خاتم انبیا محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم )، گواهی می دهم بر وحدانیت خداوند و این که محمد بنده و فرستاده اوست.

مقدمه:
دین اسلام ما را بر خوردن رزق حلال و پرهیز از حرام، تشویق نموده است، چنانچه  خداوند می فرماید:
ای کسانی که ایمان آورده اید از چیزهای پاکیزه ای که روزی شما کرده ایم بخورید و شکر خدا را به جای آورید اگر تنها او را می پرستید. (البقره/۱۷۲)
خوردن غذای پاک تاثیر بزرگی بر روش،اخلاق، حیات قلب و پذیرش دعا دارد و برعکس آن، خوردن حرام جنبه منفی دارد، به در خواست برخی از عزیزان، مطالبی پیرامون حیوانات حلال و حرام گوشت به رشته تحریر درآورده ام که امیدوارم مفید واقع گردد.
برای احاطه بر موضوع: اقوال مختلف فقها را در این زمینه به صورت فشرده بیان خواهیم کرد.
بعد از مطالعه کتاب های: سبل السلام، اطعمه، تالیف دکترصالح فوزان، به اضافه کتاب های دیگر فقهی و شرح احادیث و….. می توان گفت: برای شناخت حیوانات حلال و حرام گوشت، پانزده قاعده وجود دارد که در سطور زیر بیان خواهد شد.

قاعده اول:
خوردن آنچه پاک است، تاثیر مثبتی بر سلامتی نفس و بدن انسان دارد، چنانچه خوردن محرمات واشیاء پلید تاثیرات منفی بر بدن، عقل و اخلاق دارد.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله سلم ) می فرماید : « خدا پاک است و جز پاکی نمی پذیرد  …سپس آن حضرت مردی را یاد کرد که سفرش طولانی، ژولیده مو وغبار آلود، رو به آسمان کرده ودعا می کند و می گوید: پروردگارا ! پروردگارا ! در حالی که غذا، نوشیدنی و لباس وی حرام است! چگونه دعای او مستجاب خواهد شد؟
پس بر انسان مسلمان لازم است که نسبت به غذای حلال وحرام حساس باشد.

قاعده دوم:
از دیدگاه جمهور فقها: اصل در خوردن حیوانات، مباح بودن آنهاست، مگر اینکه دلیلی خاص یا عام برتحریم آن ها  موجود باشد .
با توجه به دلائل زیر این دیدگاه ارجح به نظر می رسد.
–   خداوند می فرماید: او کسی است که برای شما آفریده هر آنچه در زمین است.البقره/۲۹
خداوند جز به اشیاء مباح، منت نمی گذارد.  

–  خداوند می فرماید:
و چرا از چیزهایی که (هنگام ذبح) نام خدا بر آن ها برده شده نمی خورید؟! حال آنکه (خداوند) آنچه را بر شما حرام کرده، به روشنی بیان نموده است! مگر اینکه ناچار باشید و همانا بسیاری (از مردم) به خاطر هوی و هوس و بی دانشی (دیگران را) گمراه می کنند، بی گمان پروردگارت به (حال) تجاوز کاران داناتر است. الانعام/۱۱۹

خداوند در آیه فوق برعدم خوردن حیواناتی که نام خدا بر آنها ذکر شده است، توبیخ فرموده که این خود دلیل بر مباح بودن طعام وخوردنی هاست.
ونیز آنچه حرام است در آیه مذکور بیان گردیده، پس عدم بیان موارد دیگر دال بر مباح بودن آنهاست.
در حدیث بخاری و مسلم آمده است که:
بزرگ ترین جرم این است که به سبب کثرت سؤال در مورد چیزی، آن چیز بر وی حرام شود.۲
وجه دلالت این حدیث:
اصل در هر چیز، مباح بودن آن است مگر اینکه دلیل خاصی برتحریم آن وجود داشته باشد.
ابن تیمیه در فتاوای خود می گوید: اصل در هر چیز موجود وعینی این است که برای انسان حلال و پاک باشد و استفاده از آن جائز باشد.۳
نمونه حیوانات حلال گوشت طبق این قاعده به صورت زیر است:
انواع مرغابی، آهو، طاووس ، پنگوئن، طوطی، کبوتر، شترمرغ، بوتیمار از طیور آبی،بلبل، موش صحرایی، زرافه، سنجاب، کانگرو، خارپشت،لاک پشت دریایی، سوسمار یا بزمجه و فیل.
از حیواناتی که در مباح بودن آنها نص وروایت وارد شده است می توان به نمونه های زیر اشاره نمود :
۱– اسب: خوردن آن مباح است، زیرا روایتی از جابر آمده که رسول خدا ( صلی الله علیه وآله و سلم )در روز خیبر از خوردن گوشت خر(الاغ) نهی فرمودند وخوردن اسب را مباح دانستند. (۴)
و نیز از اسماء روایت شده: در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم ) اسبی را ذبح کردیم وآن را خوردیم.(۵)


۲– چهارپایان اعم از انواع شتر، بز، گوسفند و گاو.
خداوند می فرماید:
(گوشت) چهار پایان برای شما حلال شده است. (المائدة/1)

۳– خرگوش: خوردن آن حلال است زیرا انس روایت می کند که خرگوشی را دنبال کردیم در مر الظهران ( اسم مکانی) او را گرفتم و پیش ابو طلحه بردم، پس او خرگوش را سر برید و دو رانش را برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم ) برد و آن حضرت، آن را پذیرفت. (۶


۴– ملخ و انواع ماهی زنده و مرده:
دلیل حلال گوشت بودن آنها روایتی است از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم ) که می فرماید: دو مردار و دو خون برای ما حلال اند، دو مردار عبارت اند از: ماهی و ملخ و دو خون نیز عبارتند از  کبد و طحال . (۷)

۵– خر وحشی:
دلیل بر مباح بودن گوشت آن روایتی است از بخاری و مسلم از ابو قتاده روایت می کنند که وی در راه مکه الاغ وحشی را دید و آن را شکار و ذبح نمود بعد برخی اصحاب از آن خوردند ولی برخی دیگر از خوردن آن خودداری نمودند؛ زیرا در احرام بودند، وقتی پیش رسول خدا (ص) آمدند، آن حضرت به آنها گفت: آن الاغ وحشی طعامی بوده که خدا به شما بخشیده است. (۸)

۶– انواع مرغ:
دلیل حلال گوشت بودن آنها این است که ابو موسی گفته: رسول خدا (ص) را دیدم که مرغ را می خورد. (۹)

7– سوسمار: خوردنش جائز است زیرا ابن عباس روایت می کند که از رسول خدا (ص) سؤال شد: آیا گوشت سوسمار حرام است؟ فرمود: خیر؛ ولی این نوع در سرزمین قوم من نبوده است و نفسم از آن کراهت دارد. (۱۰)

۸– کفتار: حلال گوشت بودن آن به دلیل روایتی است از عبدالرحمان پسرابی عمار که می فرماید: به جابر گفتم که آیا می شود کفتار را شکار کرد؟ جابر گفت: بله، عبدالرحمان گفت: می شود آن را خورد؟ جابر ؛ باز گفت: بله عبدالرحمان گفت: آیا این را از رسول خدا (ص) شنیده ای و او اینگونه فرموده است؟ جابر گفت: بله. (۱۱)
جواز خوردن کفتار، دیدگاه شافعی، احمد وغیره می باشد و دلیل آن را احادیث مذکور می دانند.

حیواناتی که بر حرام گوشت بودن آنها دلائل وروایات وجود دارند عبارت اند از:


۱– استر: حرام گوشت است ؛ زیرا جابر گفت: در روز خیبر اسب ،استر و الاغ را سر بریدیم، رسول خدا (ص) ما را از خوردن استر وخر نهی فرمود ؛ ولی از خوردن گوشت اسب نهی نکرد. (۱۲)
۲– الاغ اهلی (خر): با توجه به روایت مذکور حرام گوشت است.
۳-خوک: علت تحریم آن، آیه قرآن است که می فرماید:
(گوشت) مردار، خون و گوشت خوک و آنچه (هنگام ذبح) نام غیر خدا بر آن برده شود و (حیوانات) خفه شده، و با ضربه مرده، و از بلندی افتاده، و به ضرب شاخ (حیوان دیگری) مرده، و آنچه درندگان خورده باشند_ مگر آنکه ذبح (شرعی) کرده باشید_و آنچه برای بتها ذبح شده، و آنکه با تیرهای فال؛ بخت و قسمت طلب کنید (همه) بر شما حرام شده، و (روی آوردن به تمام) اینها فسق و نافرمانی است.(المائدة/۳)

قاعده سوم:
هر حیوانی که پاک باشد قطعا جزو حیوانات حلال گوشت  است و هر حیوان نجس از حیوانات حرام گوشت می باشد. خداوند می فرماید :« و پاکیزه ها را برایشان حلال می گرداند و پلیدی ها را بر آنان حرام می کند» (الاعراف/۱۵۷)
پاکی و پلیدی حیوانات با صفات و خوردن آن ها شناخته خواهد شد، شکی نیست هر حیوانی که خدا آن را حرام کرده و بر نجس بودن آن تأکید نموده است، قطعا برای جسم و دین زیان آور است .
اگر اشکالی وجود داشته باشد، در حیواناتی است که در مورد حلال گوشت و حرام گوشت بودنشان نص و روایتی وجود ندارد.
واقعیت این است که حلال بودن تابع پاکی ومصلحت است و همچنین حرام بودن تابع نجاست وزیان ذاتی اشیاء می باشد، نه اعتبارات مردم؛ زیرا مردم گاه از چیزهایی لذت می برند که برای آنان مضر و زیان آوراست، در حالیکه از خوردن چیزهایی می پرهیزند که برای آنها مفید می باشد.
پس قاعده این است؛ هرحیوان پاکی که خوردنش زیان آور نباشد، گوشتش حلال است، در صورتی که بر تحریم آن روایتی وجود نداشته باشد و هر حیوانی که خوردنش نجس و مضر باشد حرام است.

نمونه هایی از حیوانات زیان دار و پلید:
۱– کرم هایی که از مواد پلید تغذیه می کنند و برای جسم مضرّند.
۲– انواع مگس و……؛ زیرا آن ها نیز برای جسم انسان زیان آورند.
۳– میمون: زیرا گوشت آن نجس است، ابن عبد البر می گوید: در میان دانشمندان اسلامی اختلافی وجود ندارد در اینکه میمون حرام گوشت است. (۱۳)

قاعده چهارم: رابطه ای بین حرمت حیوانات و آنچه اعراب نجس می دانند وجود ندارد، چنین نیست هر آنچه عرب پلید بدانند نجس و حرام  باشد.
ابن تیمیه می گوید: مقصود از پاکی در حیوانات چنین نیست که امت عرب به خوردن آنها عادت کرده وآنها را خورده باشند، اینکه طبع اهل عرب به خوردن چیزهایی عادت نکنند، موجب نمی شود خدا آن چیزها را برتمام مسلمانان حرام گرداند، در حالی که اهل عرب به خوردن خون ومردار وغیره عادت داشتند و حال آنکه خدا آنها را حرام کرده است.
در صحیح بخاری و مسلم آمده: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم ) روایت شده که گوشت سوسمار برایش آوردند و آن را نخورد، گفته شد: آیا آن حرام است؟ فرمود: خیر، ولی در سر زمین ما نبوده وطبعم از آن کراهت دارد.
پس معلوم شد که کراهت قریش وغیره از غذایی موجب تحریم آن نخواهد شد و همچنین  رسول خدا (ص) و یارانش هر آنچه را که طبع عرب نپسندیده اند، حرام ندانسته اند. (۱۴)

قاعده پنجم:
حرام بودن انواع درندگانی که دارای دندانهای نیش قوی بوده وبا آن شکار را می درند واین دید گاه جمهور فقها و – در روایتی – امام مالک است.
ابو ثعلبه خشنی روایت کرده که: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم )از خوردن هر حیوان درنده ای که دارای دندان های نیش قوی است، نهی فرموده است. (۱۵)
آنچه در حرمت حرام گوشت بودن حیوانات درنده دارای دندان های نیش دار معتبر است، دو صفت می باشد: دارای دندان نیش دار باشد و به وسیله آن شکار کند و دنبال حیوانات دیگر باشد.
ابن القیم می گوید: حرام بودن درندگانی که دارای دو صفت مذکورند، مانند: شیر، گرگ، پلنگ، یوز پلنگ
و اما کفتار از دو صفت مذکور برای حیوانات درنده فقط  دارای دندانهای نیش دار است و دنباله رو وشکار کننده حیوانات نیست.(۱۶)
نمونه حیوانات دارای دندان های نیش دار قوی که حرام گوشت اند:
شیر، پلنگ، یوز پلنگ،گرگ،سگ وغیره وهمچنین روباه ( البته روباه در فقه شافعی حلال گوشت است. مترجم) خرس،گربه وغیره.

قاعده ششم: هر پرنده ای که دارای چنگال های قوی و قادر به ایجاد جراحت و زخم باشد، حرام گوشت است.
این دیدگاه جمهور فقهاست جز امام مالک.
ابن عباس می گوید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم ) از خوردن هر حیوانی که دارای دندان های نیش دار قوی وهر پرنده ای که دارای چنگالهای قوی و قادر به ایجاد جراحت و زخم باشد، نهی فرموده است. (۱۷)
از جمله طیور حرام گوشت عبارت است از :
عقاب، باز، شاهین و جغد و…….

قاعده هفتم: هر حیوانی که در شریعت اسلامی به کشتن آن دستور داده شده است، حرام گوشت است.
هر حیوانی که رسول خدا جدای از ذبح و سربریدن شرعی ، دستور کشتن آن را داده است، حرام گوشت است، زیرا اگر حلال گوشت می بودند پیامبر (ص) دستور اتلاف آنها را نمی داد.
امام نووی گفته است: هر حیوانی که به کشتن آن دستور داده شده، حرام گوشت است. (۱۸)
این یک قاعده اجتهادی است و چون در باره آن نص و روایتی وجود ندارد؛ بنا براین مورد اختلاف فقها ست.

از میان  حیواناتی که به کشتن آنها دستور داده شده است می توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱– در صحیح بخاری ومسلم آمده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم )فرمود: پنج حیوان فاسق وجود دارند که در حرم مکه هم کشته خواهند شد: موش، عقرب، زَغَن(نوعی باز) ، کلاغ وسگ هار. (۱۹)
۲– بنات عرس ( موش خرما).
۳– انواع مار: رسول خدا (صلی الله علیه و سلم ) مارها را بکشید. (۲۰)
ابن تیمیه می گوید: خوردن انواع مار و وعقرب به اتفاق تمام مسلمانان حرام می باشند. (۲۱)
۴-قورباغه: عامر پسرسعد از پدرش روایت می کند که رسول خدا (ص) به کشتن قورباغه دستور فرموده است زیرا آن را فاسقک نام نهاده است. (۲۲)

مترجم:حسن علی پور

ادامه دارد

از طريق
حسن علی پور
منبع
sozimihrab
نمایش بیشتر

حسن علی پور

@نویسنده و مترجم @ آذزبایجان غربی - مهاباد @ شغل : امام جماعت مسجد

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا