فتاویفقه

دادن زکات به دعوتگران و جنبش های اسلامی !!

دادن زکات به دعوتگران و جنبش های اسلامی !!

آیا جایز است که زکات را در راه دعوت دین اسلام انفاق کرد؟

   دعوت به سوی الله یک ضرورت شرعی است و انسان به آن نیاز مبرم دارد، تا مردم از فسادی که در بر و بحر و در همه جا رایج شده رهایی یابند.

خداوند ما را بدان امر کرده است که می فرماید: «وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ ۚ وَأُولَٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»
یعنی: «باید از میان شما گروهی باشند که (تربیت لازم را ببینند و قرآن و سنّت و احکام شریعت را بیاموزند و مردمان را) دعوت به نیکی کنند و امر به معروف و نهی از منکر نمایند و آنان خود رستگارند.» (سورە آل عمران آیە ۱۰۴)

و همچنین پیامبر(صَلَّی‌اللهُ عَلَیهِ وسَلَّمَ) می فرماید: «مَنْ رَأَى مِنْکُمْ مُنْکَرًا فَلْیُغَیِّرْهُ بِیَدِهِ فَإِنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ فَإِنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ وَذَلِکَ أَضْعَفُ الإِیمَانِ» [مسلم]
یعنی: «هرگاه یکی از شما منکری را دید، باید با دستانش- قدرت- آن را تغییر دهد، اگر توانایی این کار را نداشته باشد، با زبانش و اگر باز هم نتوانست، با قلبش باید آن را منکر شود و این حالت ضعیف‌ترین حالت ایمان است.»

نیاز به دعوت گروهی در راه اسلام

در این روزگار برای دشمنان اسلام هیئات و منظمات و جماعات تبشیری فراوانی پیدا شده اند که به این سادگی نمی توان جلوی آنان را گرفت، به همین خاطر لازم است که تلاشمان جمعی باشد. این کار هم واجب است. هرچیزی که واجب جز به آن تمام نشود، آن واجب است. انتقال دعوت الله به سوی مردم و برداشتن سختی ها به روش جمعی در راه خدا امری است واجب، لذا گروه و جماعات بسیاری جهت دعوت و تبلیغ الی الله پیدا شده اند، برای نمونه:

جماعت اخوان المسلمین، جمعیت شرعیه برای عاملین به قرآن و سنت نبوی، جمعیت انصار محمد، جماعت سلفی، جماعت دعوت و تبلیغ، و جمعیت علمای کبار ازهر و هیئت اسلامی  برای حمایت از فقرای جهان و دعوت الی الله وغیره.

هدف از ایجاد این گروه ها و جماعات، دعوت به سوی الله با حکمت و موعظه حسنه است. اگرچه روش کار آنها با هم فرق داشته باشد، مهم آن است که مشروعیت داشته باشد و در چیزهایی که با هم به توافق رسیده اند، تعاون و همکاری داشته باشند و در مسائل مختلف فیه برای همدیگر عذر بیاورند.

حکم دادن زکات به جماعاتی که در راه خدا دعوت و تبلیغ می کنند:

حال چندین سوال متعدد را در مورد سوالات معاصر برگزیده ام :

مثلا: آیا جایز است که اموال زکات را برای یاری نمودن رسالت الهی به یکی از این جماعات ذکر شده در بالا اعطا نمود و آیا آن مطابق دعوت الی الله و تطبیق احکام و مبادی شریعت اسلامی است؟

در کنفرانسی که در سال ۱۹۹۵ میلادی در کشور سنگال برگزار شد، علما و فقهاء در این مورد به بحث و بررسی پرداختند و یکی از موضوعاتی که مورد مناقشه قرار گرفت، عبارت بود از نقش زکات در انتشار دعوت اسلامی ، شرکت کنندگان در کنفرانس مذکور پرداخت زکات جهت نشر دعوت اسلامی را واجب دانستند. دلایلی که در این مورد به آن اشاره نمودند عبارتند از:

۱- واجب بودن دعوت به سوی خدا، همان گونه که در قرآن و سنت و اجماع فقهاء وارد شده است.

۲- مصرف زکات در راه خدا، باعث نصرت دین اسلام و شریعت و همچنین سبب رعایت مصالح مسلمین می شود که به یاری مسلمانان دین و دولت اسلامی پابرجا خواهد ماند.

۳- پیشگیری از حملات تبشیری در ممالک اسلامی یا در بین اقلیات دینی، همان گونه که عده ای از کشورهای اسلامی در شبه قاره آفریقا و جنوب سودان و مالزی اقدام به کمک های غذایی و امثال آن کرده اند، تا مسلمانان فقیر و مسکین را وادار کنند که دین خود را ترک کرده و آئین مسیحی را بر گزینند.

۴- مقابله با پدیده هایی چون جنگیدن و به اسارت گرفتن مسلمانان و همچنین تجاوز به نوامیس مسلمانان و اقدام به راندن آنها از ممالک اسلامی و جلوگیری از به غنیمت گرفتن اموالشان، کما اینکه در بسیاری از کشورهای آفریقا رخ می‌دهد.

توضیحاتی که در بالا بیان گردید، شامل جهاد اسلامی می گردد. جهادی که فقط شامل جهاد با نفس نمی گردد، بلکه شامل جهاد با مال و کلمه طیبه و امثال اینها می شود، تا این که کلمه الله برتر گشته و کلمه کفار و ملحدین فرود آید .

هزینه انفاق و زکات در راه خدا شامل موارد زیر می گردد:

۱- ایجاد مراکزی برای آماده کردن و آموزش دعوتگران به سوی الله.

۲- چاپ و نشر کتب اسلامی و همچنین مجله و روزنامه جهت پرداختن به قضایای مسلمانان.

۳- ایجاد مراکزی مثل: مدارس و بیمارستان وغیره جهت خدمت به اقلیات اسلامی که در ممالک غیر اسلامی زندگی می کنند.

۴- پرداخت زکات به فرستادگان دعوتگر که جهت تبلیغات دینی، به بلاد اسلامی فرستاده می شوند.

۵- تشویق دعوتگران و فعالان اجتماعی و اقتصادی و سیاسی که برای اعلای کلمه الله کار می کنند.

۶- تشویق دعوتگرانی که برای تطبیق احکام شریعت اسلام (در جامعه) کار می کنند.

 

فتاوای علما مبنی بر جواز دادن زکات به متصدیان دعوت اسلامی:

بعضی از اقوال علما و فقها که دادن زکات را در میدان دعوت اسلامی، چه فردی و چه جماعی جایز می دانند و حتی آن را نوعی جهاد تلقی می کنند:

الف: شیخ المفسرین طبری در مورد تفسیر فی سبیل الله می گوید:

دادن زکات برای نصرت دین خدا و راه و شریعتی که برای بندگانش جهت مبارزه با دشمنان خدا قرار داده است جایز است که  نبرد با کفار نامیده است.

ب: شیخ شلتوت در مورد اصطلاح «فی سبیل الله» می گوید: منظور مصالح عامه است و اولین کار تهیه کردن آلات و وسایل جنگی و آماده کردن قوه نظامی و همچنین مهیا کردن دعوتگرانی است که زینت اسلام را آشکار و تفسیر حکمت و احکام شرعی را ابلاغ می نمایند و درصدد تعقیب دشمنان اسلام هستند، تا دسیسه دشمن را به سوی خودشان باز گردانند. (الاسلام عقیده و شریعه صفحه ۹۷)

ج- صاحب تفسیر المنار می گوید: منظور از «فی سبیل الله» هر کار مشروعی است که برای رضایت خداوند صورت گیرد، با انجام دادن عبادت به نحو احسن و اعلای کلمه الله و اقامه دین.

د- دکتر یوسف قرضاوی می گوید: آنچه در عصر ما شامل معنی کلمه جهاد می شود، عبارت است از آزاد کردن سرزمین های اسلامی از چنگال کفار که بر آن حکمرانی می کنند و هر جنگی که برای نصرت دین خدا و اعلای کلمه الله و دفاع از دارالسلام و کرامت مسلمین باشد شامل “فی سبیل الله” می شود.

خلاصه سخن:

دادن زکات به جماعاتی که در راه خدا و دعوت اسلامی با موعظه حسنه فعالیت می کنند و جهاد برای تطبیق احکام شریعت اسلام و جلوگیری متجاوزان جایز است.

و می توان آن را در زیر مجموعه مؤلفه القلوب و فی سبیل الله قرار داد، همان گونه که خداوند می فرماید: «إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاکِینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَالْمُؤَلَّفَهِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ ۖ فَرِیضَهً مِنَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ»

یعنی: «زکات مخصوص مستمندان، بیچارگان، گردآورندگان آن، کسانی که جلب محبّتشان (برای پذیرش اسلام و سودگرفتن از خدمت و یاریشان به اسلام چشم داشته) می‌شود، (آزادی) بندگان، (پرداخت بدهی) بدهکاران، (صرف) در راه (تقویت آئین) خدا و واماندگان در راه (و مسافران درمانده و دور افتاده از مال و منال و خانه و کاشانه) می‌باشد. این یک فریضه‌ی مهمّ الهی است (که جهت مصلحت بندگان خدا مقرّر شده است) و خدا دانا (به مصالح آفریدگان) و حکیم (در وضع قوانین) است.» (سورە توبە آیە:۶۰)

استاد دانشگاه ازهر و عضو هیئت شرعیه عالمی برای زکات.

نویسنده: دکتر حسین حسین شحاته
مترجم: علی ملازاده نقده آرنه

نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا