اندیشه

درس هایی بزرگ از مدرسه رمضان

احمد محمود ابوزید 

حکمت خداوندبرآن بوده که برخی ازماه هارا بربعضی دیگربرتری دهد. ودراین راستا امتیازاتی ویژه به ماه رمضان  عطا فرموده است ازجمله اینکه :

=قرآن رادرآن نازل فرموده است(شهررمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس وبینات من الهدی والفرقان)

=وشب قدررادرآن قرارداده که ازهزارماه بهتراست.

=همچنین فریضه عظیم الشأن «روزه » رادرآن قرارداده است،  که اگربادقت درآن بنگریم درمی یابیم که این عبادت با ویژگی مهمی که همانا «اخلاص» است ازسایرعبادات متمایز گشته است.چون درنماز زکات وحج ممکن است « ریا» پدیدآید ( باتوجه به اینکه اعمالی ظاهری هستند ومردم آنهارا می بیند) اما روزه عملی ظاهری نیست بلکه خودداری کردن از خوردن وآشامیدن وآمیزش جنسی است به همین دلیل تنهاخداوندبه حقیقت روزه بنده اش آگاه است چون برنهان وقلب وی اطلاع کامل دارد. لذا درحدیث قدسی آمده است ( کل عمل بنی آدم له الا الصوم فإنه لی وانا اجزی به) « تمام اعمال بنی آدم برای خوداواست بجز روزه که آن برای من است وخودم پاداشش را می دهم.»  روزه راباید یک مدرسه بزرگ به حساب آوردکه انسان مسلمان ازآن درس های بزرگ ومفیدی کسب می نماید. روزه مدرسه ای است که پروردگارمتعال برای بندگانش ایجادنمود وبا ندای : (یاایهاالذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون.) آنهارا به ورود به آن مدرسه دعوت فرموده است. ودوره آموزشی آن را یک ماه درسال قرارداده است ( شهررمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس وبینات من الهدی والفرقان فمن شهدمنکم الشهرفلیصمه..)

منهج درسی این مدرسه نیز محدود به امساک و خودداری از خوردن و آشامیدن و رابطه جنسی از طلوع فجر تا غروب آفتاب می باشد:

( وکلوا واشربوا حتی یتبین لکم الخیط الأبیض من الخیط الأسود من الفجرثم أتموا الصیام الی اللیل) «بخورید وبیاشامید تااینکه سیاهی خط افق ازروشنی خط فجر مشخص گردد. سپس روزه را تاشب تکمیل کنید.»

و اگر به افراد واجد شرایط ورود به این مدرسه نگاه کنیم درمی یابیم که صاحب مدرسه ورود افراد مکلف ( مسلمان بالغ  عاقل. توانمند و بانوانی که درعادت ماهیانه یا نفاس  نباشند ) رااجباری نموده است. وکسانی که بدون عذرازآن تخلف نمایند بدلیل ضایع کردن یکی ازارکان اساسی اسلام  به مجازاتی سخت تهدید شده اند : ( من فطریوما من رمضان من غیررخصه ولامرض لایجزه صوم الدهرکله وإن صامه اصحاب الرخص ) «هرکس یک روز ازروزه رمضان رابدون عذر وبیماری افطارنماید پاداش آن باروزه گرفتن  تمام سال جبران نمیشود گرچه کسانیکه عذر داشته اند آن راقضا میکنند.»

برای بقیه مردم (غیرازمسلمان بالغ عاقل سالم مقیم) اجباری نیست که وارداین مدرسه شوند آنها حالات واحکام متفاوت دارند: ۱- کسانی که روزه برآنهاحرام است مانند کافر ودیوانه

۲- کسانیکه باید روزه نگیرنداما بعدا قضانمایند مانند خانم هایی که در عادت ماهیانه یا درنفاس هستند. ۳- کسانیکه اجازه دارندکه روزه نگیرند امابعدا قضا نمایند مانند مسافران وبیمارانی که امید است بهبود یابند.( ومن کان مریضا اوعلی سفر فعدهمن ایام أخر) «وکسی که بیماریامسافراست روزهای دیگری را روزه بگیرد» ۴- کسانیکه اجازه افطاردارند اماباید فدیه پرداخت نمایندمانند: افراد کهنسال و بیمارانی که امیدبهبودی ندارند، وزنان باردار یا شیرده که ازجان خود وبچه اشان بیمناکند اینها برای هرروز باید غذای نیازمندی را پرداخت نمایند.

 باوجود تبصره ها ومجوزهای یاد شده، افرادفوق اجازه دارند اگرتوانایی روزه رادرخوداحساس کردند واردمدرسه روزه شوند. چون روزه برایشان بهتراست( وان تصوموا خیرلکم ان کنتم تعلمون)

مراتب روزه

امام محمدغزالی رحمه الله درکتاب احیاء علوم الدین روزه را به سه نوع تقسیم نموده است:

نوع اول : روزه عوام (همه مردم) که عبارت ازامساک ازخوردن وآشامیدن وشهوت جنسی است .

نوع دوم: روزه خواص(صالحان) که علاوه بر نوع اول ، بقیه اعضای بدن نیز روزه خواهندبود یعنی ازهرچه نافرمانی خداباشد پرهیزمی کنند.

 امام بخاری رحمه الله ازابوهریره رضی الله عنه نقل میکند که پیامبرفرمود: (من لم یدع قول الزور والعمل فلیس لله حاجه فی أن یدع طعامه وشرابه) «هرکس گفتن وعمل به سخن ناروا را ترک نکند  خداوندنیازی نداردکه اوغذا ونوشیدنی خودرا ترک نماید»

نوع سوم: روزه خواص خواص(پیامبران،صدیقین ومقربین) این گروه علاوه بر رعایت دو نوع اول، قلب خودرا نیز از افکارپست دنیایی دور میدارند.

درس های بزرگ

انسان مسلمان وقتی واردمدرسه روزه گردید درس های بزرگی درآن فرامی گیرد که درهیچ مدرسه دنیایی آنهارانخواهدیافت. این درسها عبارتنداز:

۱-تقــوا ، بزرگترین هدف روزه تقوای الهی است. همچنانکه خداوندمتعال می فرماید: (یاایهاالذین آمنوا کتب علیکم الصیام کماکتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون)« ای کسانیکه ایمان آورده اید روزه برشماواجب گردیدهمچنانکه برامتهای پیش ازشماواجب گردیده بود، تاباشدکه تقواپیشه کنید»

تقوا نیزدر احساس هیبت وعظمت پروردگار ومراقب دانستن او درتمام کارها وپایبندی به کلیه دستوراتش نمایان می شود .

حضرت علی رضی الله عنه تقوا را چنین تعریف مینماید:

«التقوى هی: الخوف منَ الجلیل، والعمل بما فی التنزیل، والرضا بالقلیل، والاستعداد لِیَوم الرَّحیل»

(تقوا عبارت است از: هراس ازخداوندبزرگ ، رضایت به بهره اندک ازدنیا ، وکسب آمادگی برای مرگ)

بیگمان روزه سبب ایجاد خشیه وخوف خدا ، تقویت احساس مراقبت الهی ،وبیداری وجدان می گرددوهمچنین مؤمنان را به پایبندی به فرامین الهی وادارمی نماید.

۲-تقویت اراده وصبر.  روزه دارباید مشقت گرسنگی وتشنگی راتحمل نماید ، دربرابر شهوات ولذایذ مقاومت کند واینها اراده انسان را تقویت ،وقدرت صبر وبردباری را بالا می برد.

۳-خودسازی ، باتوجه به اینکه مؤمن روزه دار، خود مراقب خویشتن است وکسی غیرازخداوند نمی داندآیا روزه است یاخیر؟ بدین ترتیب به درجه ای می رسد که همواره خودش را تحت مراقبت قرارداده و درتمام کارها کنترل نماید ونیازی به مراقبت بیرونی ازجانب قانون وحاکمیت نخواهدداشت.

۴-مبارزه بانفس وشیطان،

نفس وشیطان با انسان دشمن اند، وهمواره برای فریب او برشهوات تکیه میکنند ، و روزه مبارزه صریح باشهوات است وانسان مؤمن باروزه داری دروازه نفس وشیطان رابرقلب خود می بندد واینجامعنی جهادبانفس تحقق می یابد..

۵-روزه سپر است و انسان راازشر منکرات وبدیها محافظت می کند. آری روزه حقیقی عبارت ازامساک وخودداری ازتمام گناهان ومعاصی است. چون درآن تمام اعضای بدن ، روزه هستند وازانحراف به دورند. به همین دلیل پیامبرصلی الله علیه وسلم می فرماید: (الصِّیام جُنَّه، فإذا کان یوم صوم أحدکم، فلا یرفث، ولا یصخب، ولا یجهل، وإنِ امرؤٌ قاتَلَه، أوْ شَاتَمَه، فَلْیَقُل: إنِّی صائم))، « روزه سپر است پس هرگاه کسی ازشماروزه بود سخن زشت نگوید ودشنام ندهد وجاهلانه رفتارننماید واگرکسی بااو درگیرشد یابه او دشنام دادبگوید : من روزه هستم»

اینچنین روزه، بصورت عملی نفس را به خصلتهای والا  وفضایل اخلاقی وادارنموده وآن را تزکیه وپاک می کند تا ازآن امید خیرخیزد واز رذایل بپرهیزد .

۶- کاستن فشارعادات ، گاهی انسان مسلمان به یک عادت ناپسند مانند کشیدن سیگار  مبتلا میگردد وبه طورپیوسته آن را ادامه می دهد.اما روزه این عادت را درهم می شکند وبه تدریج  فشارورغبت را می کاهد واو را درترک آن یاری می دهد. پس درواقع رمضان فرصتی طلایی برای سیگاریهاست  تاازاین عادت ویرانگر وزیانبار خودرا رها نمایند.

۷-احساس درد ورنج فقراء ، روزه چشمه های عطوفت ومهربانی را دردل اغنیاء می جوشاند وپس ازآنکه خود درد گرسنگی را چشیدند  به یاری  گرسنگان ونیازمندان می شتابند. گویندحضرت یوسف علیه السلام بیشترایام روزه بود ، گفتند : توکه سرپرست خزانه مصرهستی چرا اینقدر گرسنگی می کشی؟ فرمود: می ترسم اگرسیر شوم گرسنگان رافراموش نمایم. »

امیرالشعراء (احمد شوقی ) دراین زمینه می فرماید : «روزه تحریمی است  مشروع ، تربیتی است با  گرسنگی ، خشوع وتواضع است درمقابل پروردگار، هرواجبی حکمتی دارد ، واین حکمت درظاهرعذاب ورنج است  اما درحقیقت رحمت وگنج است ، انسان را برصبر وتحمل عادت می دهد وخصلت های خیرونیکی رادراو می پروراند.  بهره مندان وقتی گرسنگی چشند، درمی یابند محرومان چه می کشند.»

۸- روزه نسخه سلامتی است، پزشکی نوین فوائد بسیاری را برای آن ثابت کرده است . درحقیقت معده انسان، خانه دردهاست . پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید: (وما ملأ ابن آدم وعاءً شرًّا من بطنِه) « انسان بدتر از شکم خود ،هیچ ظرفی را پر ننموده است.» پس پرخوری زیان هایی آشکار وبیماری هایی سرشار درپی دارد اماروزه سلامتی به ارمغان می آورد.

درس های مدرسه روزه در این حد منحصر نمی شوند ، بلکه درسهای بیشمار دیگری می توان ازآن فراگرفت. آری روزه نوعی همسانی (موقت)  میان اغنیا وفقراء است، کنارگذاشتن لذتهاست ، نمایش اتحاد مسلمانان است چون همه مسلمانان جهان به طورهماهنگ این ماه بزرگ را روزه می گیرند.

جوایــز روزه :

مسلمان روزه دار جوایزگوناگون بسیاری را ازمدرسه روزه بدست می آورد که میتوان ازطریق احادیث گهربارپیامبرصلی الله علیه وسلم  آنهارا شناسایی نمود.

امام بخاری رحمه الله به نقل از ابوهریره رضی اله عنه

می فرماید که پیامبرصلی الله علیه وسلم فرمود: (من صام رمضان ایمانا واحتسابا غفر له ماتقدم من ذنبه)« هرکس ماه رمضان را بخاطر ایمان ورضای خدا روزه بگیرد گناهان گذشته اش آمرزیده می شوند»

امام مسلم رحمه الله به نقل از ابوهریره رضی الله عنه می فرماید پیامبر فرمود: (الصَّلَوات الخمس، والجمعه إلى الجمعه، ورمضان إلى رمضان، مُکَفرات لما بَیْنَهُنَّ إذا اجْتُنِبَتِ الکبائر)  « نمازهای پنجگانه ، جمعه ها وماه های رمضان کفاره گناهانی هستند که درمیان آنها روی داده اند بشرطیکه فرد، مرتکب گناه کبیره نشده باشد.»

روزه داران علاوه بر کسب مغفرت وکفاره گناهان ، درقیامت مورد شفاعت روزه نیز قرارمی گیرند: امام احمد رحمه الله به نقل از عبدالله بن عمرو  رضی الله عنه می فرماید ، پیامبرصلی الله علیه وسلم فرمود :(الصیام والقرآن یشفعان للعبد یوم القیامه، یقول الصِّیام: منعتُه الشهوات بالنهار، فَشَفِّعْنِی فیه، ویقول القرآن: مَنَعْتُه النَّوم باللیل، فَشَفِّعْنِی فیه، فیشفعان)  « روزه وقرآن درقیامت برای مؤمنان شفاعت می کنند، روزه می گوید: درطول روز او را از انواع لذائذ بازداشته ام پس شفاعت مرا برایش بپذیر!   فرآن هم می گوید: درطول شب  اورا از خواب بازداشته ام پس شفاعت مرا برایش بپذیر !  درنتیجه شفاعت آنهاپذیزفته می شود»

امام بخاری وامام مسلم رحمهماالله به نقل از سهل بن سعد رضی الله عنه می فرمایندکه پیامبرصلی الله علیه وسلم فرموده: ( ان فی الجنه بابًا یدعى الرَّیَّان، لا یدخل منه إلاَّ الصائمون) «دربهشت دروازه ای به نام ریان وجود دارد که تنهاروزه داران از آن وارد می شوند»

همچنین درماه رمضان خیر وبرکت برای مؤمنان افزون می گردد ، مؤمنان هرروزهنگام افطاردعائی مستجاب خواهندداشت، هرکارخیر دراین ماه حکم یک فریضه رادارد وهرفریضه دراین ماه هفتادبربر است.

پس شایسته است همه مسلمانان  از روی ایمان واخلاص واردمدرسه روزه گردند. ودراین ماه بسیاربه کارهای خیربپردازند ودرس هایی را که ذکرشد فراگیرند تاجوایز ارزشمند روزه را که درحقیقت خیر دنیا وآخرت است بدست آورند .

وصلی الله علی سیدنامحمد وعلی آله وصحبه وسلم

هاشم حکیمی- پاوه

منبع : سایت آلوکه

نمایش بیشتر

هاشم حکیمی

@نویسنده و مترجم و شاعر @ کرمانشاه : پاوه @ شغل : امام جماعت و دبیر آموزش و پرورش

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا