دیدگاه اسلام درباره‌ی مد و مدبازی

دیدگاه اسلام درباره‌ی مد و انواع تبلیغات رسانه‌ای‌‌ در مقایسه با دیدگاه غربی

محمد حامدی

انسان موجودی است که در زندگی مادی و معنوی خویش خواهان تنوع و انتخاب احسن می‌باشد. و برای دستیابی به این منظور، قبل از گزینش موارد درخواستی در صدد کشف برتری آن‌، از جمیع جهات می‌باشد. که این امر از طریق معرفی شایسته از جانب صاحب کالا حاصل می‌شود. در ضمن، انجام این امر هرگز متوقف نشده و به صورت مداوم در حال رشد خواهد بود. گر چه ممکن‌است در این راستا در بعضی از موارد دچار اشتباه گردد. یعنی به جای اینکه تنوع گرایی، انسان را به طرف کمال مطلوب سوق دهد، موجب سقوط ایشان شود. لذا بر آگاهان لازم است که در راستای آگاهی بخشی به انسان‌ها همه‌ی تلاش خویش را بکار گرفته و آنها را به حال خود رها نکنند. زیرا در این صورت، در انتخاب امور احسن دچار اشتباه شده و سره و ناسره را از هم تفکیک نداده و در بسیاری از موارد، امور ناروا را برمی‌گزینند. چنان‌که در اثر آن در جهان معاصر در بسیاری از حالات، امور ناروا به جای امور شایسته مرسوم شده است.

تعریف مد

مد ، اصطلاحی در زبان فرانسوی است کە به معنی شیوه‌ی موقت و گذرا در زندگی انسان و مناسب سلیقه‌ی اهل زمان است که بیشتر در صنعت پوشاک و لباس و لوازم آرایشی کاربرد دارد.

صنعت مد، امری بدیع است که جهان غرب آن را به صورت نوین بنیاد نهاده و با تعویض آن به صورت هفتگی، فصلی و بعضاً سالانه باعث فروش محصولات در صنعت پوشاک می‌شود.

انواع مد

انواع مد عبارتند از: مد رنگ سال، مد پارچه، مد کلاه، مد روسری، مد مانتو و پالتو، مد آرایش، مد جراحی پلاستیک، مد کیف و کفش، مد لباس زیر و … .

مبنای تخصص در مد، تولید کالا برای مصرف نبوده بلکه تنها تکیه بر فروش محصولات به هر قیمتی را دارد. و در طی قرن اخیر به عنوان دومین صنعت آلاینده‌ی محیط زیست معرفی شده است.

با عنایت به اینکه خداوند، زمین را به عنوان امانت به انسان‌ها سپرده و در زمینه ی استفاده از نعماتش ، آنها را بازخواست می‌کند؛ نمی‌توان مد مرسوم در جهان غرب را یک تخصص علمی نامید. چون مبادی خیر و شر در آن رعایت نشده و مبنای کار در آن تنها لذت و حس زیبایی شناسی ، بدون استفاده از علم و عقل می باشد.

ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ [سوره التکاثر: آیه ۸]
آن گاه در آن روز از نعمتها شما را باز می‌پرسند.

برای ارضای حس زیبایی شناسی و لذت گرایی انسان‌، مد نمی‌تواند راهکار مناسبی باشد ، بلکه تنها تلاشی نافرجام برای پر کردن خلاء عدم معنویت در زندگی انسان است.

اما به نظر می رسد که جهان غرب بصورتی بسیار هوشمندانه از مد برای نیل به اهداف خود استفاده می‌کند. لذا لازم است که متخصصین متعهد، بسیار زیرکانه، بدیلی برای آن به کار بگیرند.

جهان غرب از طریق رسانه و شبکه‌های اجتماعی به تبلیغ مد پرداخته و با ایجاد احساس نیاز به آن اقدام به کسب سود و منفعت می‌کند. در ضمن با کار ضد فرهنگی، اقدام به از بین بردن هویت فرهنگی و اجتماعی انسان‌ها می‌کند.که انسان در این حالت ، هویت خود را از دست داده و بدون اعتماد به نفس نسبت به دنباله‌روی از رسانه‌ اقدام می‌ کند.

به گمان ما راهکار مقابله با مد، برجسته کردن ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی جوامع بشری است. ارزش‌هایی که در طی سال‌ها و بلکه قرن‌ها بر اساس ادیان الهی و عقل جمعی، ساخته و پرداخته و سیقل داده شده و متناسب با محیط زیست و زندگی جوامع می باشد. ضمنا نظارت غیر مستقیم دین خدا بر آداب و رسوم و سنن جوامع، می‌تواند بدیلی مناسب برای صنعت مد باشد.زیرا ما در برابر نعمت‌های خداوند مسئول هستیم. در حالی که مبنای صنعت مد تنها کسب سود به هر قیمتی است.

ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ [سوره التکاثر: آیه ۸]
آن گاه در آن روز از نعمتها شما را باز می‌پرسند.

به نظر برخی دیگر از علمای اهل فن، تعریف مد، این‌گونه بیان می‌شود:

به آداب و رسوم جدید حاکم، و جاری بر جامعه مد گفته می‌شود. که در دو حالت، خود را نشان می‌دهد:

۱. مدهای مفید، اصلاح‌گر و رشد دهنده‌ی انسان‌ها:

این گونه از امور بر طبق فرامین متخصصین دو حوزه‌ی دینداری (علوم تجربی و انسانی – علوم وحیانی) انجام می‌شوند. که در نهایت، موجب رشد مادی و معنوی انسان در دو جهان می‌شوند. که خداوند، خواهان تولید چنین مدهایی است.

۲. مدهای مضر، فساد انگیز، و مانع رشد انسانها:

این گونه از تنوع خواهی‌ حامل مضرات، ایجاد کننده‌ی فساد فردی و اجتماعی و متوقف کننده روند رشد انسان از جمیع جهات می‌باشند. که خداوند، ما را از انجام چنین مدهایی منع می‌کند.

نکته‌ی اساسی در این میان این است که بدون تبلیغات روشنگر نمی‌توان مدها و آداب و رسوم نوین را تولید و مدهای پوسیده را حذف نمود. پس برای ترویج مدگرایی مثبت و حذف مدگرایی منفی و مضر، چاره‌ای جز این نداریم که با موازین علمی بهترین مدها را از طریق بیان مزایای مادی و معنوی کالاها به جامعه معرفی کنیم. که انجام این کار از طریق صدا و سیما، سینما، اینترنت، شبکه‌های ماهواره‌ای، شبکه‌های مجازی، مجلات مختلف فرهنگی، کتاب و ایجاد نمایشگاه‌های متنوع صورت می‌گیرد.البته مسئولیت تولید مدهای مفید بر عهده‌ی متولیان فرهنگی جامعه است.

در اینجا لازم است که به بعضی از اصول قرآنی اشاره کنیم تا از این طریق تا حدودی دیدگاه اسلام در مورد مد و تبلیغات روشن شود.

۱. خداوند، با خلق زیبای انسان و جهان آفرینش، نمایشگاهی تبلیغاتی را تشکیل داده تا از طریق بازدید از آن روش‌های نوین زندگی را فراگیریم.

ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ ۚ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ [سوره المؤمنون: آیه ۱۴]
آن‌گاه نطفه را علقه و علقه را گوشت پاره و باز آن گوشت را استخوان ساختیم و سپس بر استخوانها گوشت پوشانیدیم (و پیکری کامل کردیم) پس از آن (به دمیدن روح پاک مجرد) خلقتی دیگرش انشا نمودیم؛ آفرین بر (قدرت کامل) خدای که بهترین آفرینندگان است.

الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا ۖ مَا تَرَىٰ فِي خَلْقِ الرَّحْمَٰنِ مِنْ تَفَاوُتٍ ۖ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَىٰ مِنْ فُطُورٍ ⭐️ ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنْقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خَاسِئًا وَهُوَ حَسِيرٌ ⭐️ وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ ۖ وَأَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِيرِ [سوره الملک: آیات ۳ تا ۵]
آن خدایی که هفت آسمان بلند را به طبقاتی منظم بیافرید و هیچ در نظم خلقت خدای رحمان بی‌نظمی و نقصان نخواهی یافت، باز بارها به دیده عقل بنگر تا هیچ نقص و خلل هرگز در آن توانی یافت؟ ⭐️ باز دوباره به چشم بصیرت دقت کن تا دیده خرد زبون و خسته (نقصی نیافته) به سوی تو باز گردد. ⭐️ و ما آسمان دنیا را به چراغهای انجم رخشان زیب و زیور دادیم و به تیر شهاب آن ستارگان شیاطین را راندیم و عذاب آتش فروزان را بر آنها مهیّا ساختیم.

۲. تزکیه‌ی مورد نظر قرآن چیزی جز ایجاد تغییرات جدید ، مفید و زیبا در زمینه‌ های فکری و عملی انسان‌ها نیست. که خود را در ایجاد مدهای مفید نشان می‌دهد.

قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا [سوره الشمس: آیه ۹]
(قسم به این آیات الهی) که هر کس نفس ناطقه خود را از گناه و بدکاری پاک و منزه سازد به یقین (در دو عالم) رستگار خواهد بود.

۳. بدبختی انسان نیز چیزی جز انتخاب راه کفر و سیئات و انتخاب پلیدیها نیست. که در قالب مدهای مضر خود را نشان می‌دهد.

وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا [سوره الشمس: آیه ۱۰]
و هر که او را (به کفر و گناه) پلید گرداند البته (در دو جهان) زیانکار خواهد گشت.

۴. خداوند، در جریان رشد مادی و معنوی انسان، خواهان تداوم آن و عدم توقف در این زمینه است.

سَابِقُوا إِلَىٰ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا كَعَرْضِ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ ۚ ذَٰلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ [سوره الحدید: آیه ۲۱]
به سوی آمرزش پروردگارتان بشتابید و به راه بهشتی که عرضش به قدر پهنای آسمان و زمین است و برای اهل ایمان به خدا و پیمبرانش مهیّا گردیده. این فضل خداست که به هر کس خواهد عطا می‌کند و خدا دارای فضل و کرم بسیار عظیم است.

وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَٰئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ ۚ وَحَسُنَ أُولَٰئِكَ رَفِيقًا [سوره النساء: آیه ۶۹]
و آنان که اطاعت خدا و رسول کنند البته با کسانی که خدا به آن‌ها لطف فرموده یعنی با پیغمبران و صدّیقان و شهیدان و نیکوکاران محشور خواهند شد، و اینان نیکو رفیقانی هستند.

حدیث پیامبر اسلام (ص):
«اَفَلا اَکُونَ عَبْدا شَکُورا»
آیا بنده شکرگزاری نباشم؟!

۵. خداوند، از انسان این را خواسته که از طریق تولید مواد خام به کالاهای صنعتی، نسبت به عمران و آبادانی زمین اقدام نماید.

۞ وَإِلَىٰ ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا ۚ قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُمْ مِنْ إِلَٰهٍ غَيْرُهُ ۖ هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ ۚ إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُجِيبٌ [سوره هود: آیه ۶۱]
و باز ما به سوی قوم ثمود برادرشان صالح را به رسالت فرستادیم، صالح به قوم خود گفت: ای قوم، خدای یگانه را که شما را جز او خدایی نیست پرستش کنید، او خدایی است که شما را از زمین بیافرید و برای عمارت و آباد ساختن آن برگماشت، پس شما از خدای خود آمرزش طلبید و به درگاه او توبه کنید که البته خدای من (به همه) نزدیک است و شنونده و اجابت کننده است.

۶. خداوند، پیامبران را مامور می‌کند که با اجرای نظام قسط و عدل، مجال مناسبی را برای رشد استعدادات افراد فراهم‌ نمایند. تا از این طریق نسبت به نوآوری در همه‌ی زمینه‌ها اقدام و زندگی خوشایند و مفیدی را برای خود و جامعه فراهم نمایند.

لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ ۖ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ ۚ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ [سوره الحدید: آیه ۲۵]
همانا ما پیمبران خود را با ادلّه و معجزات فرستادیم و با ایشان کتاب و میزان عدل نازل کردیم تا مردم به راستی و عدالت گرایند، و آهن (و دیگر فلزات) را که در آن هم سختی (جنگ و کارزار) و هم منافع بسیار بر مردم است (نیز برای حفظ عدالت) آفریدیم، و تا معلوم شود که خدا و رسلش را با ایمان قلبی که یاری خواهد کرد؟ (هر چند) که خدا بسیار قوی و مقتدر (و از یاری خلق بی‌نیاز) است.

۷. کارکرد اصلی هر دو حوزه‌ی دین (قضایای قطعی‌ علوم تجربی و انسانی – قضایای قطعی علوم وحیانی)، تأمین آسایش و آرامش انسان است. که این امر در سایه‌ی تنوع‌گرایی دینداران حاصل می‌شود.

مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَىٰ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً ۖ وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ [سوره النحل: آیه ۹۷]
هر کس از مرد و زن کار نیکی به شرط ایمان به خدا به جای آرد ما او را به زندگانی خوش و با سعادت زنده ابد می‌گردانیم و اجری بسیار بهتر از عمل نیکی که می‌کردند به آنان عطا می‌کنیم.

قَالَ اهْبِطَا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَايَ فَلَا يَضِلُّ وَلَا يَشْقَىٰ [سوره طه: آیه ۱۲۳]
آن‌گاه خدا (به آدم و حوا) فرمود: اکنون از عالی رتبه بهشت فرود آیید که برخی از شما با برخی دیگر دشمنید، پس اگر از جانب من برای شما راهنمایی بیاید آن هنگام هر که از راه من پیروی کند نه هرگز گمراه شود و نه شقی و بدبخت گردد.

۸. خداوند، با ایجاد فساد در زمینه‌ ی امور مادی و معنوی انسان، مخالف بوده و با اصلاحات متنوع در زندگی آنها موافق است.

وَإِذَا تَوَلَّىٰ سَعَىٰ فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيهَا وَيُهْلِكَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ ۗ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْفَسَادَ [سوره البقره: آیه ۲۰۵]
و چون از حضور تو دور شود کارش فتنه و فساد در زمین است و بکوشد تا حاصل خلق به باد فنا دهد و نسل (بشر) را قطع کند؛ و خدا فساد را دوست ندارد.

وَالَّذِينَ يُمَسِّكُونَ بِالْكِتَابِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ إِنَّا لَا نُضِيعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِينَ [سوره الأعراف: آیه ۱۷۰]
و آنان که متوسل به کتاب آسمانی شوند و نماز به پا دارند، ما اجر درستکاران را ضایع نخواهیم گذاشت.

۹.خداوند، در خلق و امر خویش تنوع مفید را لحاظ نموده و تنها در اموری که تنوع بردار نبوده ، ثبات را در نظر داشته است.

وَآتَاكُمْ مِنْ كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ ۚ وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا ۗ إِنَّ الْإِنْسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ [سوره ابراهیم: آیه ۳۴]
و از انواع نعمتهایی که از او درخواست کردید به شما عطا فرمود، و اگر نعمتهای (بی انتهای) خدا را بخواهید به شماره آورید هرگز حساب آن نتوانید کرد، (با این همه لطف و رحمت خدا) باز انسان سخت ستمگر و کفر کیش و ناسپاس است.

۱۰. خداوند در مجال گفتگو با دیگران، از مسلمانان قول احسن را در خواست نموده است.

وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِنْكُمْ وَأَنْتُمْ مُعْرِضُونَ [سوره البقره: آیه ۸۳]
و (یاد آرید) هنگامی که از بنی اسرائیل عهد گرفتیم که جز خدای را نپرستید و نیکی کنید درباره پدر و مادر و خویشان و یتیمان و فقیران، و به زبان خوش با مردم تکلّم کنید و نماز به پای دارید و زکات (مال خود) بدهید، پس شما عهد شکسته و روی گردانیدید جز چند نفری، و شمایید که از حکم خدا برگشتید.

۱۱. خداوند، دانشمندانی را که در زمره ی سازندگان مدها و امور متنوع مفید بوده، در زمینه‌ی خشیت خویش ، از صادقترین انسان‌ها محسوب می‌کند.

وَمِنَ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ وَالْأَنْعَامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ كَذَٰلِكَ ۗ إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ [سوره الفاطر: آیه ۲۸]
و از اصناف مردم و اجناس جنبندگان و حیوانات نیز رنگهای مختلف هست (که خدا آفرید) و از میان اصناف بندگان تنها مردمان عالم و دانا مطیع و خدا ترسند. البته خدا عزیز و توانا و بسیار بخشنده گناهان است.

نکته‌ی اساسی در مورد ایجاد مدها و آداب و رسوم مفید فرهنگی این است که در مسائل ثابت مانند امور متعلق به توحید و شرک، اخلاقیات، قضایای اثبات شده‌ی علمی، امور فطری نمی‌توان اقدام به مدسازی و تغییرات جدید نمود. زیرا این گونه امور، از لحاظ رشد در نهایت کمال بوده و از نقص مبرا هستند. پس تنها اموری که ناقص بوده ، مد پذیر می باشند.

نکته‌ی دیگر اینکه در هنگام تبلیغات و معرفی کالاهای مادی و فرهنگی نباید اقدام به تزویر، فریب، دروغ، تقلب، بزرگنمایی، تخریب کالاهای مشابه دیگران، استفاده از زنان بدحجاب یا بی‌حجاب و … نمود. بلکه بایستی به صورت صادقانه مزایا و معایب آنها را به جامعه معرفی تا انتخاب آنها مبتنی بر صحت و آگاهی باشد و جامعه از این طریق دچار زیان نشود.

حدیث پیامبر اسلام (ص):
«لاضَرَرَ وَ لاضِرارَ فى الاسلام»
ضرر رسانیدن به دیگران و قبول ضرر در اسلام وجود ندارد.

نکته‌ی نهایی این است که مدسازان جامعه در دو طیف مختلف قرار می‌گیرند:

۱. مدسازان مسلمان و دیندار:

که محصولات فرهنگی آنها با موازین وحیانی مطابقت دارد. و ما مجاز به تبلیغ و معرفی آن به افراد جامعه هستیم.

۲. مد سازان نامسلمان یا شبهه مسلمان:

که محصولات آنها با موازین دین خدا مخالف بوده و ما مجاز به تبلیغ آنها به افراد جامعه نیستیم.

بنابراین شایسته نیست که در مورد مد و تبلیغات، بدون تحلیل در مورد صحت و سقم آنها داوری نمود. بلکه بایستی آنرا با موازین دین خدا ارزیابی و امور شایسته را باقی گذاشته و آن را تداوم بخشید.و اموری را که با موازین قرآن و سنت مغایرت داشته، ترک نموده و به جای آن مدهای مفید را جایگزین نماییم.