یاایهاالذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون / بقره: ۱۸۳
یکی از بزرگترین نعمت های الهی برامت محمد صلی الله علیه و سلم آن بود که روزه را برآنان واجب کرد همچنانکه برامت های پیشین واجب نموده بود. روزه یکی از ارکان اسلام وازپایه های محکمی است که گذشت زمان و کلنگ روزگار توان تخریب آنراندارد. آثار ونتایج آن در اصلاح روح وروان انسانها بزرگترازآنست که قابل درک باشد و آثار مثبت آن برجامعه بیشتراز حد حساب و اندازه گیری است . برای بزرگی این عبادت کافی است که برای تقرب به خداوند روح وروان انسانها را از هرگونه قساوت وبی مسؤولیتی درقبال فقراء و نیازمندان تزکیه می نماید. واگراین عبادت در درون انسان مؤثرواقع شود بخشی از نعمت هایی را که خداوند به او عطا کرده به نیازمندان می رساند و احساس خوشبختی در جامعه فراگیرمی شود.
واینک برخی از آثار مبارک دنیوی و اخروی روزه را به تفصیل بیان می کنیم
هرکس باچشم هدایت وتوفیق نگاهی به تعالیم شریعت اسلام بیاندازد متوجه خواهدشد که تماما درراستای تأمین مصالح فردی و اجتماعی مادر دنیا و آخرت می باشند. عبادت روزه نیز از این قاعده خارج نیست لذا دراین نوشتار آثار و فواید روزه را در سه بخش زیر بیان می کنیم:
۱- فضایل أخروی ۲- فواید فردی ۳- فواید اجتماعی
فضایل اخروی
خداوند روزه ماه رمضان را بر مسلمانان واجب نموده وآنان را به پاداش فراوان وعده داده است . ومی فرماید: «وان تصوموا خیرلکم إن کنتم تعلمون» بقره ۱۸۴وگرفتن روزه برایتان بهتراست اگربدانید.
و خداوند برای بیان جایگاه وعظمت روزه ، آن را به خود نسبت داده است . ابوهریره رضی الله عنه ازپیامبر صلی الله علیه و سلم نقل می کند که فرمود : ( قال الله عزوجل کل عمل ابن آدم له الا الصوم فإنه لی وانا أجزی به ، والصیام جنه ، فإذاکان یوم صوم احدکم فلایرفث ولایصخب ،فإن سابه احداوقاتله فلیقل إنی صائم إنی صائم ، والذی نفس محمدبیده ،لخلوف فم الصائم أطیب عندالله من ریح المسک، الصائم فرحتان یفرحهما : اذا أفطر فرح بفطره وإذا لقی ربه فرح بصومه )
«خداوند می فرماید : تمام اعمال بنی آدم مال خود اوست بجز روزه؛ اما روزه مال من است ومن پاداشش را می دهم ، روزه سپر ومحافظ است ، پس اگر روزی کسی ازشماروزه بود دشنام ندهد ودعوا نکند واگر کسی به او دشنام داد یا بااوجنگید بگوید من روزه هستم روزه!! قسم به کسی که جان محمددردست اوست بوی دهان روزه دار نزد خدا ازبوی مشک خوشتراست. روزه دار دو بار خوشحال می شود : هنگامی که افطارمی کند باافطار خوشحال می شود و هنگامی که پروردگارش را ملاقات می کند بخاطر روزه اش خوشحال می گردد
حکمت انتساب این عبادت به ذات مقدس الهی درآن است که ریا وتظاهر که ممکن است درانجام برخی عبادات دیده شود هرگز در روزه جایگاهی ندارد چرا که روزه عبادتی است جز خداوند کسی از حقیقت آن اطلاع ندارد و فقط بخاطر خدا انجام داده می شود .
همچنین برای بیان عظمت وبرتری روزه خداوند «باب الریان » را در بهشت به روزه داران اختصاص داده است، تاآنان را از سایر بندگانی که مشمول رحمت قرارگرفته اند متمایز سازد .
همچنین کسانی را که روزه را به نحو احسن می گیرند وعده داده که تمام گناهانشان را آمرزیده ، وروزه را شفیع آنان در قیامت قرار می دهد
روزی که مال وفرزند سودی به انسان نمی رساند مگرکسی باقلب سالم وپاک به محضر پروردگار آمده باشد.
عبدالله بن عمر رضی الله عنه ازپیامبر صلی الله وسلم نقل می کند که فرمود 🙁 الصیام والقرآن یشفعان للعبدیوم یوم القیامه، یقول الصیام : ای رب منعته الطعام والشهوه فشفعنی فیه . ویقول القرآن : منعته النوم باللیل فشفعنی فیه ، قال فیشفعان )«روزه وقرآن درقیامت برای بنده مسلمان شفاعت می کنند ، روزه می گوید : خدایا غذا ولذت را ازاو بازداشتم پس شفاعت مرا برایش بپذیر ، قرآن می گوید : به هنگام شب اورا ازخواب بازداشتم پس شفاعت مرا برایش بپذیر ، فرمود پس شفاعتشان پذیرفته می شود »
بسیار جای شگفتی است که با وجود این همه فضایل ومزایایی که روزه دارد ، اما عده ای از آن رویگردان هستند و به جای این سعادت ابدی به لذایذ حیوانی روی آورده ، و همانند پیروان شیطان به دنبال هواهای نفسانی می روند وبدین ترتیب دنیا و آخرت خود را ازدست می دهند و این همان ضرر و زیان آشکاراست .
روزه مؤمنان واقعی تنها با دوری جستن از آب و غذا وشهوت نیست بلکه علاوه بر اینها ،باید از سخنان بی پایه و اساس ، بدزبانی ونیز از تعرض به شخصیت وآبروی دیگران جدا دوری نمایند. در آثار پیشوایان دینی آمده است که تعرض به آبروی دیگران گناه چنان بزرگی است که می تواند پادش بزرگ روزه را تباه نماید.
بنابراین انسان روزه دار حتما باید از هرگونه بدزبانی و پرخاشگری وهربرخوردی که سبب کینه و نفرت دیگران شود بپرهیزد واگر. دیگران با درگیرشده ودشنام دادند بگوید : من روزه ام روزه !!!
درحدیث شریف آمده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : ( من لم یدع قول الزور والعمل به فلیس لله حاجه فی أن یدع طعامه وشرابه) « هرکس از سخن دروغ وباطل وعمل به آن را ترک نکند ، خداوند نیازی ندارد که اوآب و غذایش را ترک کند »
اگر مطابق فرموده پیامبر قرار است روزه سپر ومحافظ روزه داران از آتش دوزخ باشد پس چرا ما با اعمال خود ،آن را وسیله ای برای ورود به دوزخ کنیم. متاسفانه خیلی وقتها مشاهده می کنیم روزه داران مرتکب دعوا ودشنام ، پرخاشگری و بدزبانی می شوند، گاهی در عصبانیت الفاظی را به زبان می آورند که کفرصریح بوده ومی تواند آنان را از دایره اسلام خارج نماید
واگر ایشان رالومه وسرزنش کنی ، در دفاع از خود می گوید : روزه بودم !!!!
گویی روزه او را به چنین گناهی وادار کرده است ، بیچاره نمیداند روزه برای اصلاح این نوع خصلتها واجب گردیده ، واو دارد ثواب روزه اش راباطل می کند.
پس روزه دار باید بطور جدی زبان خود را کنترل نماید چرا که زبان اساس مشکلات ومصیبتهای انسان است . وباید اوقات خود را با انواع عبادت وذکر ویاد خدا آباد کند. چرا که پاداش عبادت در زمان و مکان های مبارک چندبرابر می گردد .
سلمان فارسی رضی الله عنه می فرماید : در آخرین روز شعبان پیامبر صلی الله علیه وسلم خطاب به مسلمانان فرمود : ( یاایهاالناس قداظلکم شهرعظیم مبارک ، شهرفیه لیله خیر من الف شهر ، شهرجعل الله صیامه فریضه ، وقیام لیله تطوعا ، من تقرب فیه بخصله کان کمن ادی فریضه فیما سواه ،ومن ادی فریضه فیه کمن ادی سبعین فریضه فیما سواه ، وهوشهر الصبر ،والصبر ثوابه الجنه وشهر المواسات ، وشهریزاد فی رزق المؤمن فیه ، من فطر فیه صائما کان مغفره لذنوبه وعتق رقبته من النار وکان له مثل اجره ،من غیر آن ینقص من اجره شیء.) « ای مردم یک ماه بزرگ ومبارک برشما فرا رسیده است .ماهی که در آن شبی بهتراز هزار ماه وجود دارد ، ماهی که خداوند روزه اش راواجب وقیام شب را در آن مستحب نموده است ، هرکس درآن یک عمل مثبت انجام دهد مانند آن است یک واجب را در غیرآن انجام داده باشد وهرکس واجبی را انجام دهد همانند آن است هفتاد واجب را در غیر آن انجام داده باشد، رمضان ماه صبر، وپاداش صبر بهشت است . رمضان ماه دستگیری و همبستگی است ، ماهی که رزق وبهره مؤمن درآن افزایش می یابد ، هرکس افطار روزه داری را تأمین نماید گناهانش آمرزیده شده وازآتش دوزخ نجات پیدا می کند وبه اندازه او پاداش می یابد بدون آنکه ازپاداش وی کاسته شود. »
در اینجا لازم است اشاره کنیم که متاسفانه بسیاری از مسلمانان به بازیها و سرگرمی های ناپسندی عادت کرده اند که روز و شب خود را در آین ماه مبارک باآنها می گذرانند
عده ای شب ها را بجای عبادت دراماکن قمار وقلیان و… به سرمی برند جاهایی که معمولا اخلاق و فضایل پایمال می شود ، بسی شگفت آور است چگونه صاحبان آن اماکن حاضرند بخاطر اندکی پول حرام وسیله گناه وبی بند و باری دیگران شوند وفسادومنکرات را – بویژه دراین ماه مبارک – ترویج دهند . پس ای مسلمانان تا دیر نشده به خودآیید واز تمام این عادات ناروا دست بردارید . چرا که هرکس دردام هوس افتد شیطان به قلبش راه پیدا نموده وازراه راست ودرست منحرف می گردد وممکن است ناگهان فرصت را ازدست داده وبه قهر و غضب خدا گرفتار شود ، آنگاه دیگر فرصتی برای جبران نیست و پشیمانی وحسرت دردی را دوا نمی کند،
پس بیایید شبهای این ماه را باعبادت ، توبه ودعا آبادکنیم ، یکی از این شبها، شب قدراست که ازهزارماه بهتراست ، وهرکس باطاعات موردپسندخدا آن را احیاکند خداوند گناهان گذشته اش را می آمرزد ، همچنانکه پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید ( من قام لیلهالقدرایمانا ایناناواحتسابا غفرله ماتقدم من ذنبه ٬ ومن صام رمضان ایمانا واحتسابا غفرله ماتقدم من ذنبه،) بخاری و مسلم
خداوند این شب مبارک راپنهان نموده تا مارا وادار کند شبهای بیشتری راباعبادت احیا کنیم ، وپاداش بزرگتری برای قیامت به دست آوریم ، و سرانجام ازکسانی باشیم که بارویی سفید و نورانی راهی بهشت برین می شوند.
فواید فردی روزه:
نخستین فایده فردی روزه کسب سلامتی است.
روزه همانند یک ورزش رطوبتهای بدن راخشک ومواد زیانبار رانابود می کند موادی که خیلی وقتها موجب بیماری های مرموز وصعب العلاج می گردد. حکیم نامی ابن سینا ثابت نموده که این مواد مضر از موادغذایی مصرفی تولید می شوند،وبه تدریج افزایش یافته و بیماری های سختی را ایجاد می کنند وغالبا علل آنها بر پزشکان پنهان می ماند وتنهاراه پیشگیری از آنها آن است که دریک دوره مشخصی ازسال غذای مصرفی به نحو چشمگیری کاسته شود. پزشکان مشهور اروپایی بعد از ایشان نیز این نظریه را تایید نموده اند.
بنابراین گرچه گاهی روزه موجب ضعف و ناتوانی می شود اما سرانجام آن رشد و توانمندی است ، همانند باغبانی که مزرعه خود را گاهی یک مدت تشنه گذاشته سپس آبیاری می کند واین امر سبب می شود که گیاهان خرم تر و پربارتر شوند ، چون بسیاری از گیاهان با آبیاری بی رویه پژمرده می شوند.
یکی دیگر از فواید فردی روزه مهارشهوت است.
روزه شهوت را سرکوب ومهارمی کند تادر اختیار فرد قرار گیرد، چیزی نیست همانند تسلط شهوت بر عقل، ویرانگر باشد و آرامش زندگی وسعادت اخروی فرد را نابود کند، چون هرکس اسیرهوس گردید در خوشگذرانی ولذایذ زودگذرغرق شده ونور اخلاق وفضایلی همانند : پاکدامنی، قناعت ، حیاء، وسخاوت دروجودش به شدت تضعیف ونابود می گردد. واین مصیبت وبلایی بزرگ برای اشخاص وتمام جامعه خواهدبود.
فواید اجتماعی روزه:
بزرگترین ثمره روزه ایجاد همسانی میان ثروتمند و فقیر است ، با روزه هردو احساس گرسنگی وبا افطار ، ازغذا لذت برده و خوشحال می شوند واین همگرایی اجباری سبب همدردی وهمیاری می گردد و در نتیجه الفت ومحبت میان آحادجامعه ایجاد می شود غرور و تنفر ازبین می رود
ایجاد الفت و محبت میان آحادجامعه از اولویتهای دعوت اسلامی است. پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید : (تری المؤمنین فی تراحمهم وتوادهم وتعاطفهم کمثل الجسد، اذا اشتکی منه عضو تداعی له سائرالجسد الجسدبالسهروالحمی .) بخاری
«مؤمنان را می بینی که در دلسوزی، محبت و مهربانی همانند یک بدن هستند ، اگریکی ازاندامهایش به درد آید بقیه اعضا با تب وبیداری با او همدردی می کنند.»
یکی دیگر از آثار اجتماعی روزه آن است که فقیران را از اموال اغنیا سهیم می نماید .
چون هرکس طعم سختی و گرسنگی رابچشد دلش به نسبت فقرا و گرفتاران نرم شده ودرمقابل آنها احساس مسؤولیت می کند و در صدد حمایت و دستگیری از آنان برمی آید. این کمک رسانی گرچه محدود است اما آغازی مبارک برای کسی است که قلبی آگاه وگوشی شنوا داشته باشد.
یکی دیگر از برکات روزه آن است که دل ودرون را بر تحمل سختیها عادت داده ونفس را (درچارچوب عقل و شرع) بر صبر و استقامت در مقابل بلاها تربیت می نماید.چراکه هرکس نفس را براین خصلت مبارک عادت ندهد روزی با نیش روزگار گرفتار می گردد. ونمی تواندخودرا ازجزع و بی تابی رهایی بخشد .
بدین سبب عربها عادت داشتند که شتران خود را پنج روز و شش روز تشنه نگه می داشتند تا برای سفرهای طولانی دربیابانهای خشک وبی آب ورزیده شوند .
یکی دیگر از آثار روزه ، قدردانی نعمتها است ، کسی که طعم گرسنگی و محرومیت را بچشد قدر نعمتها را بهترمی داند . وبرای به دست آوردن نعمت ، ونیز محافظت ومصرف بهینه آن تلاش ودقت بیشتری به خرج می دهد . واگراین عادت به یک فرهنگ اجتماعی تبدیل شود آثار مبارکی بر تمام جامعه خواهد داشت .
آنچه که بیان گردید تنها گوشه ای از فواید گسترده روزه در اسلام است. به امید آنکه مسلمانان حکمت های تعالیم اسلام بطور عموم و حکمت های روزه را بطور خاص درک نموده و از فواید فراوان فردی ، اجتماعی ، دنیوی و اخروی آن بهره مند شوند .
بقلم : محمدطاهر النیفر
ترجمه : هاشم حکیمی
