سخنی درباره‌ی دین انسانیت!

محمد حامدی

مدتی است که واژه‌ ای تحت عنوان دین انسانیت از جانب طرفداران مکاتب بشری مطرح می‌شود. که این امر برای همگان نوعی از آشفتگی فکری را تولید نموده است. لذا در این نوشته بر آن هستیم که نکاتی را در این زمینه به استحضار مخاطبان گرامی برسانیم:
تعریف دین انسانیت : به دینی که سازنده ی آن منحصرا انسان بوده و عاری از تعالیم ادیان وحیانی است ، و رسالت آن تامین زندگی خوشایند در دنیاست ،دین انسانیت گفته می شود.

منادیان این نوع از تفکر در دو طیف جداگانه قرار می‌گیرند:

۱. اخلاق گرایان:

قائلین مربوطه به صورت آشکار یا تلویحی مدعی این امر هستند که دستاورد دین خدا در طول تاریخ بشر چیزی جز خونریزی، خشونت، محرومیت، استبداد، جهل، عقب ماندگی، ناآرامی، ظلم، خرافات، تفرقه، فقر و … نبوده است. در مقابل، مدعی این امر هستند که در مکاتب بشری صلح، هم‌زیستی مسالمت‌آمیز، برخورداری، آزادی، علم، پیشرفت، آرامش، عدالت، حقایق، وحدت، ثروت و … وجود دارد.

۲. خوش گذرانان نامشروع :

این گروه نیز چنین می‌اندیشند که دین خدا با تعیین حلال‌ها و حرام‌ها مانع تأمین آرزوهای موجود در درون انسان‌ها بوده و مولد عقده‌های روانی است. لذا وجود قید و بندهای اخلاقی (دینی – غیر دینی) را به عنوان مزاحم سعادت بشر تلقی نموده و زندگی رها و غیر مقیدی را به بشر پیشنهاد نموده و مدعی پیروی از دین انسانیت هستند.

بخاطر اینکه قائلین به دین انسانیت در این دو طیف جداگانه قرار گرفته شایسته است با هرکدام از آنها تعامل مناسب و منصفانه را نمود.

سخن ما با دسته‌ی اول (اخلاق گرایان) این است که بر خلاف مدعیات شما دین خدا امورات مذکور را به صورت کامل و شایسته مدیریت نموده است:

۱. دین خدا صلح گراست و خواهان وقوع خونریزی در میان افراد بشر نبوده و تنها با مستکبرین، ظالمین و کافران حربی و جنگجو مبارزه می‌کند.

مِنْ أَجْلِ ذَٰلِكَ كَتَبْنَا عَلَىٰ بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا ۚ وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَيِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم بَعْدَ ذَٰلِكَ فِي الْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ [مائده ۳۲]به همین جهت بر بنی‌اسرائیل مقرّر داشتیم که (متجاوز کشته شود. چرا که) هرکس انسانی را بدون ارتکاب قتل، یا فساد در زمین بکشد، چنان است که گوئی همه‌ی انسانها را کشته است، و هرکس انسانی را از مرگ رهائی بخشد، چنان است که گوئی همه‌ی مردم را زنده کرده است؛ (زیرا فرد نماینده‌ی جمع و عضوی از اعضاء جامعه است). و پیغمبران ما همراه با معجزات آشکار و آیات روشن به پیش ایشان آمدند و امّا بسیاری از آنان (احکام خدا را نادیده گرفتند و) پس از آن در روی زمین راه اسراف (در قتل و جنایت) پیش گرفتند.

إِنَّما يَنهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذينَ قاتَلوكُم فِي الدّينِ وَأَخرَجوكُم مِن دِيارِكُم وَظاهَروا عَلىٰ إِخراجِكُم أَن تَوَلَّوهُم ۚ وَمَن يَتَوَلَّهُم فَأُولٰئِكَ هُمُ الظّالِمونَ [ممتحنه ۹]بلکه خداوند شما را بازمی‌دارد از دوستی ورزیدن با کسانی که به خاطر دین با شما جنگیده‌اند، و شما را از شهر و دیارتان بیرون رانده‌اند، و برای اخراج شما پشتیبانی کرده‌اند و یاری داده‌اند. کسانی که ایشان را به دوستی گیرند، ظالم و ستمگرند.

۲. دین خدا تعامل خشونت‌آمیز با انسان‌ها را نمی‌پسندد.

فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّـهِ لِنتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ ۖ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ ۖ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّـهِ ۚ إِنَّ اللَّـهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ [آل‌عمران ۱۵۹]از پرتو رحمت الهی است که تو با آنان (که سر از خطّ فرمان کشیده بودند) نرمش نمودی. و اگر درشتخوی و سنگ‌دل بودی از پیرامون تو پراکنده می‌شدند. پس از آنان درگذر و برایشان طلب آمرزش نما و در کارها با آنان مشورت و رایزنی کن. و هنگامی که (پس از شور و تبادل آراء) تصمیم به انجام کاری گرفتی (قاطعانه دست به کار شو و) بر خدا توکّل کن؛ چرا که خدا توکّل‌کنندگان را دوست می‌دارد.

۳. دین خدا انسان‌ها را از نعمات زندگی محروم نمی‌کند.

أَلَم تَرَوا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُم ما فِي السَّماواتِ وَما فِي الأَرضِ وَأَسبَغَ عَلَيكُم نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَباطِنَةً ۗ وَمِنَ النّاسِ مَن يُجادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيرِ عِلمٍ وَلا هُدًى وَلا كِتابٍ مُنيرٍ [لقمان ۲۰]آیا ندیده‌اید که خداوند آنچه را که در آسمانها و زمین است مسخّر شما کرده است (و در مسیر منافع شما به حرکت انداخته است)، و نعمتهای خود را – چه نعمتهای ظاهر و چه نعمتهای باطن – بر شما گسترده و افزون ساخته است؟ برخی از مردم بدون هیچ گونه دانش و هدایت و کتاب روشن و روشنگری، درباره‌ی (شناخت و یکتائی) خدا راه ستیز و جدال را پیش می‌گیرند.

قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّـهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ ۚ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۗ كَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ [اعراف ۳۲](ای محمّد! زشتی کارِ افتراء تحلیل و تحریم را بدیشان خاطرنشان ساز و به آنان) بگو: چه کسی زینتهای الهی را که برای بندگانش آفریده است و همچنین مواهب و روزیهای پاکیزه را تحریم کرده است؟ بگو: این (نعمتها و موهبتهای حلال و) چیزهای پاکیزه، برای افراد باایمان در این جهان آفریده شده است (و دیگران نمی‌بایست از آن استفاده کنند. ولی در این دنیا بر این خوان یغما چه دشمن چه دوست، و این هم از رحمت واسعه‌ی خدا و لطف او است. امّا) در روز قیامت اینها همه در اختیار مؤمنان قرار می‌گیرد (و دیگران به کلّی از آن محروم می‌گردند). این چنین آیات (خود را درباره‌ی احکام حلال و حرام) برای کسانی توضیح و تشریح می‌کنیم که آگاهند و می‌فهمند.

۴. دین خدا با استبداد فردی و اجتماعی مخالف است.

وَالَّذينَ اجتَنَبُوا الطّاغوتَ أَن يَعبُدوها وَأَنابوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ البُشرىٰ ۚ فَبَشِّر عِبادِ‌ ⭐️ الَّذينَ يَستَمِعونَ القَولَ فَيَتَّبِعونَ أَحسَنَهُ ۚ أُولٰئِكَ الَّذينَ هَداهُمُ اللَّهُ ۖ وَأُولٰئِكَ هُم أُولُو الأَلبابِ [زمر ۱۷ و ۱۸]کسانی که از عبادت طاغوت دوری می‌گزینند، و (با توبه و استغفار) به سوی خدا باز می‌گردند، ایشان را بشارت باد (به اجر و پاداش عظیم خداوندی). مژده بده به بندگانم. ⭐️ آن کسانی که به همه‌ی سخنان گوش فرا می‌دهند و از نیکوترین و زیباترین آنها پیروی می‌کنند. آنان کسانیند که خدا هدایتشان بخشیده است، و ایشان واقعاً خردمندند.

لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ ۖ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ ۚ فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىٰ لَا انْفِصَامَ لَهَا ۗ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ [بقره ۲۵۶]اجبار و اکراهی در (قبول) دین نیست، چرا که هدایت و کمال از گمراهی و ضلال مشخّص شده است، بنابراین کسی که از طاغوت (شیطان و بتها و معبودهای پوشالی و هر موجودی که بر عقل بشورد و آن را از حق منصرف کند) نافرمانی کند و به خدا ایمان بیاورد، به محکم‌ترین دستاویز درآویخته است (و او را از سقوط و هلاکت می‌رهاند و) اصلاً گسستن ندارد. و خداوند شنوا و دانا است (و سخنان پنهان و آشکار مردمان را می‌شنود و از کردار کوچک و بزرگ همگان آگاهی دارد).

۵. دین خدا با پدیده‌ی شوم جهل مقابله می‌کند.

وَلا تَقفُ ما لَيسَ لَكَ بِهِ عِلمٌ ۚ إِنَّ السَّمعَ وَالبَصَرَ وَالفُؤادَ كُلُّ أُولٰئِكَ كانَ عَنهُ مَسئولًا [اسراء ۳۶]از چیزی دنباله‌روی مکن که از آن ناآگاهی. بی‌گمان (انسان در برابر کارهائی که) چشم و گوش و دل همه (و سایر اعضاء دیگر انجام می‌دهند) مورد پرس و جوی از آن قرار می‌گیرد.

۶. دین خدا انسان‌ها را به پیشرفت همه جانبه دعوت می‌کند.

۞ وَإِلىٰ ثَمودَ أَخاهُم صالِحًا ۚ قالَ يا قَومِ اعبُدُوا اللَّهَ ما لَكُم مِن إِلٰهٍ غَيرُهُ ۖ هُوَ أَنشَأَكُم مِنَ الأَرضِ وَاستَعمَرَكُم فيها فَاستَغفِروهُ ثُمَّ توبوا إِلَيهِ ۚ إِنَّ رَبّي قَريبٌ مُجيبٌ [هود ۶۱]به سوی قوم ثمود یکی از خودشان را (به عنوان پیغمبر) فرستادیم که صالح نام داشت. (به آنان) گفت: ای قوم من! خدا را بپرستید که معبودی جز او برای شما وجود ندارد (و کسی غیر او مستحقّ پرستیدن نمی‌باشد). او است که شما را از زمین آفریده است و آبادانی آن را به شما واگذار نموده است (و نیروی بهره‌وری و بهره‌برداری از آن را به شما عطاء و در شما پدید آورده است). پس، از او طلب آمرزش (گناهان خویش) را بنمائید و به سوی او برگردید (و با انجام عبادات و دوری از منکرات، مغفرت و مرحمت او را بخواهید و بدانید که اگر در این کار صادق باشید، خداوند شما را در می‌یابد و دعای شما را می‌پذیرد). بیگمان خداوند من (به بندگانش) نزدیک (است و استغفار و انگیزه‌ی استغفارشان را می‌داند) و پذیرنده (ی دعای کسانی) است (که او را مخلصانه به زاری می‌خوانند و به یاریش می‌طلبند).

۷. دین خدا عامل تأمین آرامش انسان‌ها در زندگی مادی و معنوی است.

مَن عَمِلَ صالِحًا مِن ذَكَرٍ أَو أُنثىٰ وَهُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً ۖ وَلَنَجزِيَنَّهُم أَجرَهُم بِأَحسَنِ ما كانوا يَعمَلونَ [نحل ۹۷]هرکس چه زن و چه مرد کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد، بدو (در این دنیا) زندگی پاکیزه و خوشایندی می‌بخشیم و (در آن دنیا) پاداش (کارهای خوب و متوسّط و عالی) آنان را بر طبق بهترین کارهایشان خواهیم داد.

قَالَ اهْبِطَا مِنْهَا جَمِيعًا ۖ بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ ۖ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَايَ فَلَا يَضِلُّ وَلَا يَشْقَى [سوره طه : 123]گفت در زمین قرار گیرید.بعضی از شما دشمن بعضی دیگر است.پس اگر هدایت من برایتان آمد هرکس از آن پیروی کند نه گمراه می شود و نه بدبخت.

۸. دین خدا خواهان اجرای نظام قسط و عدل در میان افراد بشر است.

لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَيِّناتِ وَأَنزَلنا مَعَهُمُ الكِتابَ وَالميزانَ لِيَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ ۖ وَأَنزَلنَا الحَديدَ فيهِ بَأسٌ شَديدٌ وَمَنافِعُ لِلنّاسِ وَلِيَعلَمَ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالغَيبِ ۚ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزيزٌ [حدید ۲۵]ما پیغمبران خود را همراه با دلائل متقن و معجزات روشن (به میان مردم) روانه کرده‌ایم، و با آنان کتابهای (آسمانی و قوانین) و موازین (شناسائی حق و عدالت) نازل نموده‌ایم تا مردمان (برابر آن در میان خود) دادگرانه رفتار کنند. و آهن را پدیدار کرده‌ایم که دارای نیروی زیاد و سودهای فراوانی برای مردمان است. هدف (از ارسال انبیاء و نزول کتب آسمانی و همچنین آفرینش وسائلی چون آهن) این است که خداوند بداند چه کسانی او را و فرستادگانش را بگونه‌ی نهان و پنهان (از دیدگان مردمان) یاری می‌کنند. خداوند نیرومند و چیره است.

۹. دین خدا با خرافات مبارزه می‌کند.

قالُوا اطَّيَّرنا بِكَ وَبِمَن مَعَكَ ۚ قالَ طائِرُكُم عِندَ اللَّهِ ۖ بَل أَنتُم قَومٌ تُفتَنونَ [نمل ۴۷]گفتند: ما تو را و کسانی را که با تو هستند به فال بد گرفته‌ایم (و شوم و بدشگونتان می‌دانیم. به سبب نحوست وجود شما است که قحطی و خشکسالی گریبانگیرمان شده است. در پاسخ بدیشان) گفت: بدشانسی و بدبختی شما (به خاطر اعمال خودتان) از سوی خدا (بر سرتان می‌آید و چنین مجازاتی را سبب شده) است. بلکه (باید بدانید این هوشدارها و بیدارباشها آزمایشهای الهی هستند، و پیوسته با خوبیها و بدیها) شما مردمان مورد آزمایش قرار می‌گیرید.

۱۰. دین خدا منادی وحدت انسان‌ها بوده و با تفرقه مبارزه می‌کند.

وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّـهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّـهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَكُم مِّنْهَا ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّـهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ [نمل ۴۷]و همگی به رشته‌ی (ناگسستنی قرآن) خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود به یاد آورید که بدان گاه که (برای همدیگر) دشمنانی بودید و خدا میان دلهایتان (انس و الفت برقرار و آنها را به هم) پیوند داد، پس (در پرتو نعمت او برای هم) برادرانی شدید، و (همچنین شما با بت‌پرستی و شرکی که داشتید) بر لبه‌ی گودالی از آتش (دوزخ) بودید (و هر آن با فرا رسیدن مرگتان بیم فرو افتادنتان در آن می‌رفت) ولی شما را از آن رهانید (و به ساحل ایمان رسانید)، خداوند این چنین برایتان آیات خود را آشکار می‌سازد، شاید که هدایت شوید.

۱۱. دین خدا با فقر مبارزه می‌کند.

إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّـهِ وَابْنِ السَّبِيلِ ۖ فَرِيضَةً مِّنَ اللَّـهِ ۗ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ [توبه ۶۰]زکات مخصوص مستمندان، بیچارگان، گردآورندگان آن، کسانی که جلب محبّتشان (برای پذیرش اسلام و سودگرفتن از خدمت و یاریشان به اسلام چشم داشته) می‌شود، (آزادی) بندگان، (پرداخت بدهی) بدهکاران، (صرف) در راه (تقویت آئین) خدا، و واماندگان در راه (و مسافران درمانده و دورافتاده از مال و منال و خانه و کاشانه) می‌باشد. این یک فریضه‌ی مهمّ الهی است (که جهت مصلحت بندگان خدا مقرّر شده است) و خدا دانا (به مصالح آفریدگان) و حکیم (در وضع قوانین) است.
۱۲. دین خدا منادی اخوت انسانی ، وطنی ، قومی ، خانوادگی و ایمانی در میان افراد بشر است.و تنها مستکبرین در این میان جایی ندارند.
آیات(۱۳-حجرات)(۲۵-حدید)(۵-نوح)(۹۴-طه)(۱۰-حجرات)

و اما درباره دسته‌ی دوم (خوش گذرانان نامشروع) باید این را گفت که همه‌ی دانشمندان و مکاتب اخلاقی بشر، با بهره‌وری غیر متخصصانه و مبتنی بر جهل و اهواء بشر مخالف بوده و به صورت مستمر از طریق برنامه‌های فرهنگی و تربیتی در صدد اصلاح زندگی این گونه افراد بوده و خواهان زندگی قانون‌مند و اخلاقی برای افراد بشر هستند. زیرا در غیر این صورت نظام فردی و اجتماعی انسان‌ها دچار هرج و مرج، ناامنی و اختلال شده و مانع پیشرفت مادی و معنوی بشر گردیده و مزاحم زندگی مسالمت‌آمیز و برادروار بشر می‌باشد.

بنابراین شایسته است که برای پاسخ به چنین مواردی به امور ذیل پرداخت:

۱. از لحاظ فکری بایستی برتری دین خدا را در زمینه‌ی تأمین سعادت مادی و معنوی بشر در دو جهان بر مکاتب بشری به صورت مقایسه‌ای اثبات نمود. چنانکه ما از طریق تألیف کتب و پاسخ به شبهات در کانال تلگرامی خویش در حد توان بدان پرداخته ایم.

۲. بایستی در صدد پرورش الگوهای فردی و اجتماعی موفق در زمینه‌های مادی و معنوی بوده تا از این طریق قابلیت اجرایی دین خدا در همه‌ی اعصار خصوصاً جهان معاصر اثبات شود.

۳. منظور قائلین به دین انسانیت این است که در همه‌ی شئونات زندگی فردی و اجتماعی خویش بر طبق فرمان خود و مکاتب بشری تعامل نموده و خود را از قید اجرای فرامین دینی رها نمود.
در اینحا باید این را گفت که در زمینه ی انتخاب دین خدا هیچ گونه جبری وجود نداشته و لازم نیست خود را در زیر چتر دین انسانیت پنهان نمود. بلکه شایسته است که در ضمن احترام به اندیشه‌ های دیگران عقاید خود را بدون سانسور و با شهامت اعلام نمود.

۴‌ همه‌ی آنچه که قائلین به دین انسانیت از مزایای آن بیان داشته ، در دین خدا به صورت کامل وجود دارد. و نیازی به تولید چنین اندیشه‌ای وجود ندارد.
دین خدا در قالب دو حوزه ی مجزا معرفی شده است:

الف) قضایای قطعی حوزه‌ی علوم تجربی و انسانی

ب) قضایای قطعی حوزه‌ی علوم وحیانی

در نهایت باید این را گفت که در این دو حوزه، همه ی امور شایسته برای رشد بشر در زمینه‌های مادی و معنوی وجود داشته و دیگر نیازی به چنین تولیدات مبهمی نیست. چون دین خدا برای تأمین سعادت مادی و معنوی بشر نازل شده نه ایجاد مزاحمت برای انسانها.

منابع:

۱. کتاب «بندگی» خدا اثر استاد ناصر سبحانی

۲. کتاب «نقش ایمان در زندگی» اثر دکتر یوسف قرضاوی

۳. کتاب «اسماء حسنی» اثر استاد ناصر سبحانی

۴. کتاب «انسان در جستجوی خوشبختی» اثر محمد حامدی

۵. کتاب «چرا معامله با خداوند» اثر محمد حامدی

۶. کتاب «نگاهی بر انسان شناسی قرآنی» اثر محمد حامدی

۷. کتاب «حدود خسارت جهان و انحطاط مسلمین» اثر ابوالحسن ندوی

محمد حامدی