آن چیزی که در مکه از اذیت و آزار به پیامبر (ص) و صحابه گرانقدر رسید، امر غریب و جدیدی نبود؛ چون رقابت بین حق و باطل و آزمایش اهل ایمان سنتی است از سنن دیرین الهی؛ تا صف مؤمنین و راستگویان خالص و متمایز گردد؛ چنان که خداوند متعال در سوره مبارکه عنکبوت آیه ۲ می‌فرمایند: (أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یُفْتَنُون)
《آیا مردم پنداشتند که چون بگویند: «ایمان آوردیم» (به حال خود) رها می شوند، و آنان آزمایش نمی شوند؟》
ابن کثیر می‌فرمایند: این فرمایش خداوند استفهام انکاری و بمعنی آن است که خداوند بندگان مؤمنش را مورد آزمون قرار می‌دهند و بندگان مؤمن نباید گمان ببرند که آزمونی در در پیش ندارند! همچنانکه در حدیث صحیحی که امام احمد آن را رکایت می‌کند، آمده است:
(اشد الناس بلاءً الانبیاء ثم الصالحون ثم الامثل فالامثل، یبتلی الرجل علی حسب دینه، فان کان فی دینه صلابه زید فی البلاء)
《 پیامبران بیشتر از هر کسی مورد آزمون و گرفتار مصیبت شده‌اند پس از آنان بندگان صالح و سپس کسانی شبهات بیشتری به پیامبران دارند؛ هر کس به میزان ایمانش زیر آزمایش الهی قرار می گیرد که اگر محکم و استوار بماند، بیشتر دچار مصیبت می‌گردد 》
آنچه در دوران مکه از شکنجه و تعذیب مسلمانان توسط مخالفانشان روایت می‌شود، تنها خاص مردان نبود بلکه زنانی همچون سمیه دختر خیاط، فاطمه دختر خطاب، لبیبه کنیز بنی مؤمل، زنیره رومی، نهدیه و دخترش، ام عبیس و حمامه مادر بلال و…رضی الله عنهن نیز از این شکنجه های وحشیانه در امان نبودند!.
در واقع سمیه مادر عمار و همسر یاسر (رضی الله عنهما) با استقامت و پایداری و با شجاعت و شهامت در مقابل ابوجهل یک نمونه عملی از جانفشانی و استواری بر حق را از خود نشان داد و اولین شهید اسلام لقب گرفت؛ اگر مردانی از صحابه این شکنجه و عذابِ طاقت فرسا را تحمل می‌نمودند چیز عجیب و دور از انتظاری نبود! اما بسیار مهم بود که چنین زنانی بتوانند این همه سختی و شکنجه را تحمل نمایند!
سمیه با سن و سال و جثه نحیفش یارای مقابله و تحمل این همه سختی‌ها را نداشت! لیکن با صلابت ایمانش توانست مردانی را به زانو در آورد.
سمیه هفتمین نفری بود که همراه همسر و پسرش عمار به اسلام گرویدند؛ مجاهد می‌گوید: اولین افرادی که ایمان آوردند هفت نفر بودند؛ رسول خدا(ص) و ابوبکر و بلال و خباب و صهیب و عمار و مادرش سمیه اولین شهید اسلام.
ابن حجر می گوید: ابن سعد با سند صحیح از مجاهد روایت می‌کند که اولین شهید اسلام، سمیه مادر عمار بوده است.
ابن کثیر در البدایه والنهایه ذکر کرده اند که امام احمد فرمود: وکیع از سفیان روایت نموده که فرمودند: اولین شهیداسلام که به مقام شهادت رسید مادر عمار بود که ابوجهل با نیزه بی رحمانه شرمگاه ایشان را مورد هدف قرار داد.
ابن الاثیر در کتاب اسد الغابه آورده است که عمار از مسلمانان اولیه بود که وی هم پیمان طایفه بنی مخزوم بود و مادرش سمیه هم اولین شهید راه اسلام بود.
زمانی که سمیه و همسرش یاسر و پسرش عمار و برادرش عبدالله مسلمان شدند، بزرگان بنی مخزوم شدیدا از آنها ناراحت شدند و همیشه آنان را آزار می‌دادند.
ابن هشام در کتاب سیره خود آورده است که ابن اسحاق گفته است: همیشه بنی مخزوم عمار و پدر و مادرش را زمانی که نور خورشید به شدت گرم می‌شد، روی شن‌های داغ مکه قرار داده و عذاب می‌دادند! و هنگامی که پیامر خدا (ص) از کنار آنها می‌گذشت، می‌فرمودند: (صبرا آل یاسر فان موعدکم الجنه) ” طبرانی با تصحیح آلبانی”《 ای خانواده یاسر شکیبا باشید که پاداش شما بهشت است》
سمیه در حالی که این گونه استقامت مثال زدنی را از خودنشان می داد و ابوجهل را ناامید و سرگشته کرده بود؛ جان به جان آفرین تسلیم نمود و به ملکوت اعلی پیوست؛ آن هم در شرایطی که او به جز مسلمان شدن جرمی نداشت!!
جابر (رضی الله عنه) می‌گوید: سمیه را درحالیکه چیزی بغیر از اسلام از زبانش جاری نمی شد، به شهادت رساندند و خداوند در روز بدر انتقام او را از ابوجهل گرفت و به هلاکت رساند.
ابن حجر در کتاب (الاصابه فی تمییز الصحابه) که ابن سعد هم با سند صحیح از مجاهد روایت نموده، می‌فرماید: اولین شهید اسلام سمیه مادر عمار پیر زنی ضعیف بود و موقعی که ابوجهل در جنگ بدر کشته شد، پیامبر (ص) به فرزندش عمار فرمود: خداوند قاتل مادرت را به هلاکت رساند.
کسانی که اسلامشان آشکار می‌شد، مشرکین مکه به شدت آنها را آزار می‌دادند تا از آنان ایمانشان برگشته و به خدا و آنچه بر محمد فرستاده، کفر بورزند و پیوسته مورد شکنجه قرار می‌دادند تا کلمات و الفاظ شرک آمیزی بر زبان جاری سازند و خویشتن را نجات دهند.
درمیان مسلمانان کسانی مانند بلال و سمیه و… هیچوقت برای رهایی از شکنجه شکنجه گران از رخصت – اعتراف و معذرت خواهی- استفاده نکردند ؛ البته کسانی مانند عمار که از شکنجه رنج می بردند از این رخصت استفاده نموده و در حالیکه ایمان در اعماق وجودشان ریشه دوانده بود، برای رهایی از مرگ؛ و از روی ناچاری کلمات کفر آمیزی را بر زبان جاری ساخت که خداوند نیز این اجتهاد عمار را تایید نمود و در باره او چنین فرمود: (مَنْ کَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِیمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمَانِ وَلَٰکِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْکُفْرِ صَدْرًا فَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ) [سوره النحل ۱۰۶]
《 کسی که بعد از ایمانش به خدا کافر شود (باز خواست می شود) مگر کسی که به زور (به کفر) واداشته شود در حالی که قلبش به ایمان آرام باشد ، لیکن کسی که سینه ی خود را برای (پذیرش) کفر بگشاید، پس خشم خدا برآنهاست ، و برای آنها عذاب بزرگی است》
در اینجا بر واعظان دینی لازم است که با جذب فقه بین تعیین یا تجویز، آن را در چارچوب مناسب با توجه به استاندادهای دقیق شرعی و بدون زیاده روی یا سهل انگاری قرار دهند.
ابن کثیر می‌فرماید: به همین دلیل علما اتفاق نظر دارند که درحالت اجبار و جهت حفظ جان می‌توان از این رخصت استفاده و یا همانند سمیه و بلال عزیمت را اختیار نموده و خویش را به خطر بیندازد.
لذا هنگامی که در شدت گرمای تابستان سنگ بزرگی را بر سینه بلال می‌گذاشتند و دستور و فشار کفر ورزیدن را شدت می‌کردند، هم تسلیم نمی‌شد و پیوسته احد احد تکرار می‌نمود و می‌گفت: به خدا قسم اگر کلمه‌ای آزار دهنده‌تر از احداحد برای شما می‌دانستم از گفتن آن ابایی نداشتم.
ابن حجر می‌گوید: ابن بطال با تبعیت از ابن منذر گفته بر زبان آوردن کلمه کفر به خاطر حفظ جان، گناه نیست ولی بایستی در آن لحظات قلب مملو از ایمان باشد؛ که اگر چنین باشد، از همسرش حرام نمی‌گردد و نسبت کفر هم به او جایز و روا نخواهد بود.
نخستین کسانی که به پیامبر ایمان آوردند عبارت بودند از ابوبکر صدیق (رضی الله عنه) در میان مردان، در میان زنان خدیجه و در میان نوجوانان علی بن ابی طالب و همچنین اولین شخصی که در مکه اسلامش را اعلام کرد بلال بن رباح بود و اولین فردی که در میان مشرکین مکه قرآن خواند عبدالله بن مسعود بود و به همین دلیل مشرکین وی را تا سرحد مرگ زدند.
زبیر هم اولین کسی بود که به خاطر اسلامش شمشیر را از غلاف کشید .
اسعد بن زراره از اولین کسانی بود که شب عقبه اول با پیامبر (ص) بیعت نمود .
اولین بیعت کننده شب عقبه دوم با پیامبر (ص) براء بن معرور بود.
همچنین حمزه بن عبدالمطلب اولین کسی بود که در راه اسلام به میدان نبرد رفت و اولین شخصی بود که پرچم اسلام را به اهتزاز در آورد.
مصعب بن عمیر هم اولین سفیر اسلام و سعد بن ابی وقاص هم اولین شخصی بود که در راه اسلام تیر اندازی کرد .
خبیب بن عدی اولین شخصی بود که قبل از شهادتین دو رکعت نماز خواند.
و سمیه مادر عمار هم اولین شهید اسلام بود.
در واقع اولین شهید اسلام یک نمونه عملی از صبر و شکیبایی و شجاعت و شهامت در مقابل ابوجهل را از خود رقم زد و برای همیشه بر هر مرد یا زن مسلمانی لازم است که این خانواده و آن شیر زن را در مقابل سختی های راه دین و دعوت، اسوه و الگوی خود نمایند.
تهیه و ترجمه : رسول نوبر- پیرانشهر
