بالاخره استاد فرزانه در زمستان سال 1363 دچار سکته مغزی شدند، این بیماری عملا فعالیت های علمی و اجتماعی و فرهنگی ایشان را محدود کرد.
ادامه شدت بیماری و سکته های پی در پی از سال 63 تا پایان عمر ( مهر 72 ) مهلت و مجال بهبود و سلامتی کامل را از ایشان سلب کرد. با این وجود هرگاه توش و توانی می یافتند، برای پاسخگویی به مراجعین در امور شرعی و دینی در منزل و بیشتر اوقات در بستر از تلاش و خدمت به مسلمانان باز نمی ایستادند و آنچه را در توان داشتند برای احیا و اشاعه ی دین خدا و سنت رسول به کار می بستند.
سال های پایانی عمر مبارک ایشان ( 70 تا 72 ) در بیماری فرساینده و جانکاهی گذشت. در این سالها گاه و بیگاه ملاقات شاگردان و دوستان و آشنایان همدل و بستگان و اقوام نزدیک، تنها همدم و مونس روزگار وداع ایشان بود.
در روز سیزدهم مهرماه سال 72 قلبی که از عشق به دین خدا و سنت رسول می تپید از کار بازایستاد. استاد درحالی که راهی طولانی را در مبارزه با شرک و خرافه پرستی، تنها و یک تنه پیموده و آرامش ناشی از انجام وظیفه سرتاپای وجودش را فراگرفته بود و چشمانش از امید و شوق به حاکمیت نهایی حق می درخشید، دعوت حق را لبیک گفت و به سرای باقی شتافت.
ایشان درمیان انبوه دوستداران غمگین و ماتم زده ی اقشار مختلف شهرستان بوکان و شهرها و روستاهای همجوار رخ در نقاب خاک کشیدند و در گورستان عمومی شهر در میان مردمی که تمام سال های عمر را در ارشاد و هدایتشان سپری کرده بود، دفن شدند درحالیکه مدفن حقیقی ایشان، دل های مومنان وارسته و پاکبازی بود که تنها راه هدایت و رستگاری را پیروی از قرآن و سنت نبوی می دانستند و استاد به طرز شایسته ای این دو سرچشمه ی حقیقت را در آثار خود منعکس کرده بودند.
همه ی مردم درحالی که با دعا و سوز و گداز، استاد را بدرقه و تشییع می کردند، حیات و مماتی این چنین را از خدا می طلبیدند. آری چنین است زندگی و سرگذشت عالم عاملی که راه هدایت و رستگاری را نمود و پیمود، پیمود که نمود.
برخی از اقدامات اصلاح گری و ویژگی های عملی ایشان در زندگی و کار تبلیغ عبارتند از:
• رفتن داوطلبانه به خدمت سربازی و تحمل دو سال سختی و رنج در زمانی که پیش نماز و متاهل بوده اند درحالی که اخذ معافیت توسط ارباب روستا و ذی نفوذ آن منطقه کار ساده ای بوده ولی مناعت طبع و استقلال شخصیتی و همت بلند ایشان مانع از منت پذیری شده است.
• اقدام خطرناک برای بریدن درخت مقدس ” سید ویله ” در روستای صنعا خانه ی افشار، به دلیل اعتقاد علما و عوام به قداست آن تا جاییکه برخی علما حاضر به شرط بندی برای اثبات قداست آن شدند. ر.ک رساله ی عقیده به شخص درختی تالیف استاد افخم زاده.
• مخالفت با وقوع طلاق ثلاثه در یک زمان و با یک لفظ و یک طلاق به حساب آوردن آن بر اساس کتاب و سنت و تفسیر و تلاش برای دوام و بقای خانواده ها و ریشه کن کردن رسم غلط محلل در منطقه و دفاع از حقوق زنان به طوری که مورد مراجعه افراد زیادی از شهرها و روستاهای دور و نزدیک و حتی مناطق کردنشین خارج از ایران بود.
• مردود دانستن عقد دوره نوزادی و کودکی بخصوص که حق دختران و رضایت آن ها در این بخش بسیار ضایع شده بود.
• خواندن صیغه عقد به صورتی خلاصه و مختصر به زبان کردی به قصد تفهیم آن به طرفین و ترک عبارات تکراری و طولانی عربی در نکاح.
• مکاتبه با شخصیت های دینی و فرهنگی و ادبی در راستای اشاعه ی حقایق اسلامی، مخصوصا با دوست صمیمی اش سید محمدامین برزنجی ” خاله مين ” شاعر ملی کرد که در آن نامه ها خطوط اصلی افکارش را ترسیم کرده است.
• ارتباط دوستانه با قاضی محمد ” پیشةوا ” از سال 1317 و سرودن قطعه شعری هنگام اعلام جمهوری مهاباد که حاوی تبریک و توصیه هایی به ایشان می باشد.
• تدریس منظم علوم اسلامی و کتاب هایی که در دیگر حوزه ها کمتر مورد توجه مدرسین بود و همچنین مراقبت بر انجام فرایض دینی و اخلاق طلبه ها و وجوب شرط حضور طلبه در نمازهای جماعت مخصوصا نماز صبح به طوری که دو سه بار غیبت به اخراج طلبه منجر می شد.
• تاکید بر اقامه ی نماز جماعت و برگزاری جمعه به طور دائم در تمام مدت سال با حضور دائمی خود.
• مبارزه با خرافات موجود در طریقت ها و اعمال دراویش به استناد قرآن و حدیث و کتب فقهی.
• مبارزه با بهایی گری و مسحی گری و کسروی گرایی که در منطقه فعالیت داشتند.
• مبارزه با بی اعتقادی و نوگرایی تقلیدی از کشورهای به اصطلاح متمدن چپ و راست.
• دوری از مجالس اعیان و اشراف منطقه و مقامات دولتی در حالی که موقعیت چشمگیر مرحوم محمد آقای عباسی – سناتور انتصابی و ارباب خیر و مردم دار روستای سرا – با توجه به علاقه و توجه فراونشان به استاد، چنین فرصتی را به خوبی فراهم کرده بود جز در موارد اندک به قصد ارشاد و راهنمایی.
• ارتباط با علمای روشنفکر شیعی همچون مرحوم حاج یوسف شعار و دکتر سیدصادق تقوی و … .
• تالیف به زبان های کردی، فارسی و عربی، مخصوصا نوشتن رساله ی ” الاعلام و الارشاد ” به زبان عربی و ترجمه آن به زبان کردی و فارسی در رمضان سال 1335 شمسی.
• استنکاف و خودداری از مشاغل حکومتی و دولتی مانند معلمی، استادی دانشگاه و امامت جمعه ی شهرها جهت حفظ استقلال نظری و عملی.
• جدیت در تحصیل حقایق دینی تا جایی که به دنبال آن ماهها در کرکوک و بغداد اقامت گزید و در طول زندگی کتابهای فراوانی از دانشمندان مصر و حجاز و جریانات فکری عالم اسلام اعم از سنی و شیعه را مورد مطالعه قرار داد.
• سرعت زیاد در مطالعه کتابهای دینی، تاریخی، عرفانی، ادبی و علمی به طوری که سه بار تفسیر 26 جلدی طنطاوی را در کرکوک، مهاباد و سرا مطالعه کرده اند و استاد احمد ترجانی زاده از حوصله و سرعت ایشان در مطالعه دو بار احیاءالعلوم چهار جلدی امام محمد غزالی و حفظ بخش های زیادی از آن ابراز شگفتی کرده اند.
• سرعت زیاد در نوشتن به طوری که تمام مکاتبات و تالیفات و ترجمه های خود را دو سه بار تحریر یا نسخه برداری کرده اند.
• صراحت لهجه و صداقت و شهامت و بی باکی مخاطره آمیز در بیان اعتقادات توحیدی و انتقادات شدید در مجالس مشایخ و خوانین.
• نوشتن و ایراد خطبه ی جمعه و مولودنامه برای اولین بار به زبان کردی در ایران به شیوه نثر مسجع و آهنگین با سبکی خاص.
• صراحت لهجه و صداقت و شهامت زایدالوصف و بی باکی مخاطره آمیز در بیان اعتقادات دینی و انتقادات شدید در مجالس مشایخ متعصب و خوانین صاحب نفوذ.
• ترک روستای سرا به خاطر حاکمیت انحصاری و مطلق دولت و تحمیل شرایط غیر اسلامی بر روحانیان.
• سکونت در بوکان و اشتغال به دکانداری، فتوکپی، آموزش ماشین نویسی، تالیف و ترجمه و پاسخگویی به مسائل شرعی و دینی مردم با توجه به انزوایی که متولیان مذهبی و سیاسی شهر در دوره ی پهلوی بر ایشان تحمیل کرده بودند.
• تاسیس مدرسه ی علوم دینی همراه مرحوم استاد ملاابوبکر شفیعی و عده ای از خیرین شهرستان بوکان که به نتیجه ی دلخواه منجر نشد.
• دوستی با همگان اعم از پیر و جوان، مخصوصا برای جوانان معتقد دوران انقلاب و بعد از آن پایگاه و تکیه گاهی محکم و امیدبخش بودند.
• حفظ استقلال نظری و عملی و دوری از ریاست و سیاست، شیوه ی خاص زندگی ایشان بوده است و گاه گاه درصورت ملاقات با برخی از سران و بزرگان جریانات فکری و سیاسی و دینی در منزل خود، همواره با صراحت حقایق دینی را بیان کرده و دلسوزی و خدمت گزاری برای مردم غیور کرد را یادآور می شدند.
آثار چاپ شده ی استاد عبارتند از :
• ئامؤژگاری بؤ ذزگاری ( خطبةی نماز جمعه به زبان کردی )
• فرایض ارث در مذاهب اسلامی
• چهارصد گوهر حکمت در احادیث نبوی
• رساله ی حیض و نفاس
• رساله ی آداب سوگواری
• رساله ی قرآن و کامپیوتر
• اعجاز علمی در قرآن
• اسلام شناسی برای کودکان جلد اول
• ئاقيدةی کوردی بؤ مناصان
• رساله ی الاعلام و الارشاد ( عربی )
• رساله ی آگاهی و بیداری
• تفسیر سوره ی مبارکه ی والعصر
• تاریخچه ی حیات امام شافعی
• دلایلی برای اثبات وجود خدا
• عقیده به شخص درختی ( واقعه ی بریدن درخت سیدویله )
• سی وتار ئایینی ( سی گفتار آیینی به زبان کردی )
• مناسک حج
• مولود نامه ( مولودنامه ی مفصل به زبان کردی با اشعار )
• مولودنامه ( مولودنامه مختصر به زبان کردی بدون شعر )
آثار چاپ نشده ی استاد :
• حواشی بر کتاب های درسی به عربی
• رساله ی عربی حل لغز در کشکول شیخ بهایی
• ترجمه ی یک قصه ی خیالی از عربی به فارسی
• محاکمه ی نفس
• عقاید اسلامی در نامه های فارسی به مرحوم پدرشان میرزا محمود خان افخم
• مکتوبات و مکاتبات که حدودا دو جلد قطور خواهد بود.
• رساله ی الاعلام و الارشاد ( به زبان کردی )
• تحقیق در لفظ ملا و اصناف ملایان در کردستان
• مناسک حج در مذاهب مختلف
• مقدمه و نقد و تقریظ های متعدد
• مجموعه ی اشعار به زبان کردی
• رد جزوات مبلغین و مبشرین مسیحی در غرب ایران
• دو مقاله ی مخلوط عربی-فارسی در مراسم امتحان طلاب در مهاباد
• اجمالی از کلیه ی علوم متداول طلبگی
• خداشناسی
• اسلام شناسی برای بزرگسالان ( جلد دوم )
• وصیت نامه ی مفصل در شناخت خدا و جهان و انسان
ترجمه هایی که از پاییز 1348 تا پاییز سال 1350 انجام داده اند عبارتند از :
• مجازات النبویه، شریف رضی
• الاشتقاق و التعریب از علمای طرابلس شام
• تاریخ ادبیات عرب، تالیف زیارت
• اعجاز القران، قاضی باقلانی
• تاریخ الادب العربی، حنا الفاخوری
• سبعه ی مطلقه، شرح زوزنی
• التصوف فی الاسلام، عمر فروخ
• تفسیر جزء عم
• ترجمه و تلخیص الحکمة فی مخلوقات الله، امام محمد غزالی
• صناعات خمس منطق بیشتر از المنطلق شیخ محمدرضا مظفر
• الاخلاق احمدامین و تاریخ اخلاق دکتر محمد یوسف موسی
• القصه فی الادب الفارسی، دکتر امین عبدالمجید بدوی مصری
• السعدی الشیرازی شاعر الانسانیه، دکتر محمد موسی هنداوی
• متاب، دو مقاله از کتاب تراث الانسانیه
• المعرب، جوالیقی
• البیتوشی، شیخ محمدامین خال
نگارنده : عبدالعزیز افخم زاده
با اقتباس از حب حابل استاد افخم زاده
18/6/1383
سپاسگزار ماموستا عبدالله حسن زاده هستیم که این یادداشت را در اختیار سوزی میحراب قرار داد
