اصول

شرح حدیث نبوی «قهر کردن و قطع رابطه بیش از سه روز» (۲-۲)

این بخش از گفته¬ی پیامبرصلى الله علیه وسلم که فرمود:”فوق ثلاث” از ظاهر آن چنین برداشت می¬شود که قهر کردن تا سه روز جایز است؛ زیرا هر انسانی که دچار عصبانیت و بداخلاقی می¬شود که غالبًا در طول سه روز یا کمتر از آن برطرف می¬شود.
و این بخش از گفته¬ی پیامبر- صلى الله علیه وسلم-:”یلتقیان فیعرض هذا ویعرض هذا” و در روایتی”فیصد هذا ویصد هذا” یصد با ضم صاد به معنی پشت کردن به یکدیگر است.
در سنن ابو داود از حدیث ابو هریره چنین آمده است:” فإن مرت به ثلاث فلقیه فلیسلم علیه، فإن رد علیه فقد اشترکا فی الأجر، وإن لم یرد علیه فقد باء بالإثم”
اگر سه روز سپری شد و یکی از آنها از کنار دیگری عبور کرد باید به او سلام کند، اگر طرف دیگر جواب سلام او را بدهد، هر دو در پاداش مساوی خواهند بود و اگر جواب سلام او را نداد، او با گناه بر می¬گردد و آنکه سلام می¬کند از گناه قهر کردن بیرون می¬آید.
امام احمد و امام بخاری در الادب المفرد حدیثی از هشام بن عامر را روایت کرده¬اند که ابن حبان آن را صحیح دانسته است که : “فإنهما ناکثان عن الحق ما داما على صرامهما، وأولهما فیئاً یکون سبقه کفاره”؛ یعنی آنها تا زمانی که بر این حالت که با هم در جنگ و دعوا بوده¬اند، بمانند پیمان حق را شکسته-اند و کسی که ابتدا به صلح و دوستی بر گردد، آن سبقت گرفتن او کفاره¬ی گناهانش خواهد شد. راوی این حدیث آن را مانند حدیث ابو هریره نقل می¬کند و در پایان می افزاید: “فإن ماتا على صرامهما لم یدخلا الجنه جمیعاً” اگر آنها بر این حالت بمیرند، با هم داخل بهشت نمی¬شوند.
مقصود از گفته ی پیامبر – صلى الله علیه وسلم- : “وخیرهما الذی یبدأ بالسلام” این است که در این خصوص کسی که ابتدا سلام می¬کند پاداش بیشتری به دست می¬آورد. این حدیث دلیلی است برای مذهب امام شافعی و مالک و موافقان آنها که گفته اند: سلام، قهر کردن را قطع می¬کند و گناه آن را برطرف می¬نماید. و احمد و ابن قاسم مالکی گفته¬اند: اگر او را اذیت کند، سلام کردن گناه آن را بر طرف نمی¬کند. شافعیه گفته¬اند: اگر با او مکاتبه کند یا در صورت غیبت او چیزی برایش ارسال کند، قول اصح این است که گناه قهر کردن زایل می¬شود.
ابن حجر در فتح الباری می¬گوید: حکم قهر کردن با سلام کردن و جواب سلام را دادن زایل می¬شود. امام احمد می گوید: شخص از گناه قهر کردن پاک نمی شود مگر با برگشتن به حالت قبل از آن. و نیز می گوید: اگر با ترک سخن گفتن او را اذیت کند، قهر کردن با سلام پایان نمی پذیرد. هم چنین ابن قاسم و عیاض گفته اند: اگر با او سخن نگوید، در نزد ما شهادت او بر آن شخص پذیرفته نمی¬شود هر چند که به او سلام کند.
ابن عبدالبر گفته است: اجماع بر این است که قهر کردن بیشتر از سه روز جایز نیست مگر این که در صورت سخن گفتن از فساد در دین او یا ضرری بر نفس و دنیای خویش بترسد که در این صورت بیشتر از سه روز جایز است و چه بسا قهر کردنی از اختلاط اذیت کننده¬ای بهتر است.
آنچه گفته شد مثالهایی بود از علمای سلف که بر شروع به سلام کردن بعد از ترک کردن یکدیگر تشویق می¬نماید. از ابو الحسن مدائنی نقل است که گفت: در بین حسن بن علی و برادرش حسین اختلافی روی داد تا جایی که با یکدیگر قهر کردند، بعد از سه روز حسن رضی الله عنه بر برادرش حسین وارد شد در حالی که برادرش نشسته بود و به طرف او رفت و او را بوسید. هنگامی که امام حسن در کنار برادرش نشست، برادرش گفت: تنها چیزی که مانع من شد که ابتدا به سویت آیم وبر تو سلام کنم این بود که تو برای به دست آوردن فضل و برتری از من شایسته هستی لذا دوست نداشتم در چیزی که تو در آن از من شایسته تر هستی با تو منازعه نمایم.
اما در این زمان قضیه بر عکس شده است؛ من دوشخص را می-شناسم در مدرسه با هم دوست بودند و بیشتر از پنج سال است که با یکدیگر سخن نمی¬گویند و یک از دوستان مورد اطمینان به من خبر داد که دو شخصی را می¬شناسد که بیشتر از هفت سال است که با یکدیگر قهر هستند و با هم سخن نمی گویند. باید گفت: إنا لله وإنا إلیه راجعون، اینها چقدر با این گفته¬ی پیامبر صلی الله علیه و سلم فاصله دارند که می فرماید: “لا یحل لمسلم أن یهجر أخاه فوق ثلاث” بی گمان تمام این قهر کردن ها به خاطر اغراض دنیوی و اسباب شخصی هستند.
أنواع قهر کردن ها:
قهر کردن با تفاوت آنچه که آدمی با آن قهر و قطع رابطه می کند متفاوت است و می توان در موارد زیر خلاصه کرد:
۱- قطع رابطه با قرآن.
۲- قطع رابطه مرد با همسرش.
۳- قطع رابطه خویشاوندن که نوعی از قطع صله رحم است.
۴- قطع رابطه با اهل بدعت و گمراهی.
۵- قطع رابطه مسلمانان با یکدیگر.
فرق بین تهاجر وتدابر و تشاحن:
ابن حجر می گوید: “تهاجر این است که مسلمانی بیشتر از سه روز به خاطر غرضی غیر از اغراض شرعی با یکی از برادران دینی اش قطع رابطه کند.
تدابر: به معنی رویگردانی از مسلمانی است؛ اینکه یکی از برادرانش را ببیند و از او روی بگرداند .
وتشاحن: تغییر دلهاست به گونه ای که منجر به تهاجر و تدابر شود .
حکم قهر و قطع رابطه کردن:
حکم آن با توجه به مورد متفاوت است؛ اگر قطع رابطه و قهر کردن مربوط به همسر باشد، جایز بلکه در حالت نشوز و نافرمانی زن بدان امر شده است چنان که خداوند می¬فرماید: وَاللَّاتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ} النساء:۳۴٫
و زنانی را که از سرکشی و سرپیچی ایشان بیم دارید ، پند و اندرزشان دهید و ( اگر مؤثّر واقع نشد ) از همبستری با آنان خودداری کنید و بستر خویش را جدا کنید.
در صورتی که مربوط به مسلمانی باشد، یکی از گناهان کبیره است چنان که ابن حجر بدان تصریح نمود، مشروط بر این که بیشتر از سه روز باشد و بخاطر یکی از اهداف شرعی نباشد؛ زیرا سبب قطع ارتباط و آزار و فساد می شود.
اگر مهجور [رها شده] یکی از ذوی الارحام باشد، قطع رابطه و قهر کردن با او یکی از گناهان کبیره است هر چند به بیشتر از سه روز نرسیده باشد؛ زیرا علاوه بر آن موجب قطع صله ی رحم است و امام ذهبی قطع رابطه با خویشاوندان را به طور مطلق جزو گناهان کبیره به حساب آورده است.
اما قطع رابطه و قهر کردن با اهل بدعت و گمراهی تا زمانی که آنان توبه نکنند و به حق بر نگشته باشند مطلوب است و اما به نسبت ترک و قطع رابطه با قرآن؛ قطع رابطه با قرآن انواع مختلفی دارد که مورد نظر این مقاله نمی باشد.
قطع رابطه و قهر کردن با چه چیزی است؟
قطع رابطه با بدن، با زبان و قلب تحقق می یابد {وَاهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ}. این با بدن است. گفته¬ی خداوند: {إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً } الفرقان: بخشی از آیه ۳۰، با زبان و قلب است.
و گفته¬ ی خداوند: {وَاهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِیلاً } المزمل: بخشی از آیه ۱۰، احتمال هر سه مورد را دارد: و گفته¬ی خداوند: {وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ } المدثر:۵، تشویق به همه انواع مفارقت می باشد.
ضررهای قهر کردن و قطع رابطه :
۱- صفت زشتی است که سبب ناخوشنودی خداوند – عزوجل- بر قطع کنندگان ارتباط می شود.
۲- سبب تأخیر مغفرت خداوند عز و جلّ است.
۳- قطع رابطه با برادران بیشتر از سه روز حرام است و سبب از هم پاشیدن جامعه می شود.
۴- ترک کردن رختخواب شوهر توسط زن، سبب نفرین خداوند و فرشتگان بر او می شود.
۵- قهر کردن و قطع رابطه یکی از تله های شیطانی است که پیروانش را با آن فریب می دهد تا این که آنان را به سوی دوزخ بکشاند.
فواید حدیث
۱- تعبیر به اخوت در حدیث اشاره¬ ای واضح به تشویق بر ارتباط و بر حذر داشتن از قهر کردن و قطع رابطه مسلمانان با یکدیگر است.
۲- بهترین شخص از میان دو شخصی که با هم قهر کرده اند، کسی است که ابتدا به دیگری سلام می کند و با او شروع به سخن گفتن می نماید و سبب برطرف شدن قطع رابطه می گردد.
۳- حکمت محدود کردن قطع رابطه مسلمانان به سه روز این است که، سه روز برای تفکر و دور ساختن عاطفه و دور کردن حقد و کینه کافی است.
۴- انسان مسلمان کینه ها را فراموش می کند و با سرعت به سوی صلح و آشتی می رود تا فضل و برتری را به دست آورد و سلام کردن در اسلام رمز محبت و برادری است.
اللهم ألف على الخیر قلوبنا، اللهم أصلح فساد قلوبنا، وحبب إلینا الإیمان وزینه فی قلوبنا، وکره إلینا الکفر والفسوق والعصیان واجعلنا من الراشدین.
وصلى الله وسلم على نبینا محمد
والحمد لله رب العالمین
ترجمه: خالد ایوبی نیا

نمایش بیشتر

خالد ایوبی نیا

استان آذربایجان غربی - ارومیه مترجم - نویسنده فعال دینی و حافظ قرآن

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا