حدیثعقایدقرآن

شفاعت چیست؟ شفیع کیست؟(۲-۲)

شفاعت

فائده و حکمت شفاعت

شاید سؤال شود که: وقتى انسان به آن‏چه مستحق اوست مى‏رسد پس چه نیازى به دعاى پیامبران و….دارد؟ وآیا با این تعریف شفاعت به معنی تحصیل حاصل نیست؟ در جواب چنین باید گفت: فائده و حکمت شفاعت را می توان بدین‌گونه خلاصه نمود:

۱ـ عدم کفایت ایمان و عمل صالح به تنهایی برای سعادت آفرینی

 انسان باید این را بداند که این‏گونه نیست که هر فردى که ایمان و عمل صالح داشته باشد باید نسبت به جایگاه خود در بهشت مطمئن باشد و دیگر به اراده و مشیت خدا توجه نکند و آن را فراموش کند و چنین معتقد باشد که این ایمان و اعمال صالح او را به خوشبختى مى‏رسانند. هرگز چنین نیست. – مثلاً- براى سیر شدن دو چیز لازم است‏: یکى تهیه‏ى غذا و خوردن آن و دیگرى توکل بر خدا و طلب نتیجه (سیر شدن) از او. به همین ترتیب ایمان و عمل صالح نیز اسبابى براى رسیدن به سعادت و خوشبختى هستند و علاوه بر این، توکل بر خدا نیز لازم و ضرورى است. بر هر فردى لازم است که بعد از فراهم کردن آن اسباب ـ ایمان و عمل صالح ـ به درگاه خدا روى آورد و بر او توکل کند و بگوید: خدایا! من براى رسیدن به خوشبختى و سعادت، ایمان و عمل صالح انجام مى‏دهم پس تو نیز در این اسباب تأثیر بگذار تا به خوشبختى و سعادت واقعى برسم و از بدبختى و شقاوت نجات یابم. بندگان صالح خدا نیز براى او چنین دعا مى‏کنند و او را این‏گونه شفاعت مى‏کنند که: خدایا! این شخص در دنیا به تو ایمان داشته و اعمال صالح انجام داده است، از تو مى‏خواهیم که به او رحم کنى. دعاى خیر این‏گونه انجام مى‏شود.در قرآن کریم دعاهاى زیادى از زبان بندگان صالح خدا نقل شده و خداوند متعال آن‏ها را بیان کرده است تا مؤمنان آن‏گونه براى یکدیگر دعا کنند. به عنوان نمونه دعای حواریون: «رَبَّنَا آمَنَّا بِمَا أَنزَلَتْ وَ اتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاکْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِینَ»(آل عمران/۵۳) ‏ پرودرگارا ! ما بدان‌چه نازل فرموده‌ای ایمان آورده‌ایم و از پیغمبر پیروی نموده‌ایم ، پس ما را از زمره گواهان ( بر تبلیغ پیغمبر و انکار بنی‌اسرائیل ) بنویس . ‏‏

روح و محتواى همه‏ى این دعاها این است که انسان باید نخست و قبل از هر کارى اسباب را آماده کند و آن‏ها را به کار گیرد و پس از آن حق دارد که دست به دعا بردارد و بگوید: خدایا! من سبب فلان کار را فراهم کردم پس تو نیز در آن تأثیر بگذار و آن کار را برایم انجام بده. همان‏طور که گفتیم: ایمان و عمل صالح تنها اسباب رسیدن به سعادت و خوشبختى دنیا و قیامت هستند و انسان موظّف است بعد از فراهم کردن آن اسباب بر خدا توکل کند و به او امیدوار باشد و از او بخواهد که در آن اسباب تأثیر بگذارد و او را به خوشبختى و سعادت دنیا و قیامت برساند.در چندی از آیات قرآن چنین آمده است: «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ الَّذینَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِی سَبیلِ اللَّهِ أُولئِکَ یَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ»،[۶۱] کسانى که ایمان آوردند و به خاطر خدا تمام هست و نیست خود را رها کردند و هجرت نمودند و با تمام قدرت و توانایى خود، در راه خدا تلاش کردند، اینان به رحمت خدا امید دارند.[

در این آیه خوب دقت کنید. خداوند مى‏فرماید: چنین افراد مؤمنى پس از آن همه تلاش و کوشش و هجرت، به رحمت خداوند امیدوارند؛ زیرا آن ایمان و هجرت و آن کوشش و تلاش، همگى اسباب جلب رحمت خداوند هستند و بدون اراده و مشیت خدا نمى‏توانند انسان را به خوشبختى و سعادت برسانند. انسان اگر میلیاردها عمل صالح نیز انجام دهد باز هم باید تنها به خداوند امیدوار باشد و هرگز چنین تصور نکند که اعمال صالح به تنهایى او را به بهشت خواهند برد. ابوهریره از پیامبر صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ روایت می کند که فرمود: قَارِبُوا وَسَدِّدُوا وَاعْلَمُوا أَنَّهُ لَنْ یَنْجُوَ أَحَدٌ مِنْکُمْ بِعَمَلِهِ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْتَ قَالَ وَلَا أَنَا إِلَّا أَنْ یَتَغَمَّدَنِیَ اللَّهُ بِرَحْمَهٍ مِنْهُ وَفَضْلٍ(صحیح مسلم – (۱۳ / ۴۳۶) میانه روی کنید و بر حق استقامت ورزید و بدانید که هیچیک از شما به عملش نجات نمی یابد (هیچ کس با اعمال صالح خود به بهشت نمى‏رود). یارانش عرض کردند: اى پیامبر خدا! حتى شخص شما؟ پیامبر-صلّى الله علیه وسلّم- فرمود: «بله، حتى شخص من. مگر این که خداوند به من رحم کند [چرا که اعمال صالح سبب هستند و اگر خداوند نخواهد اعمال صالح هرگز انسان را خوشبخت نخواهند کرد].

۲ـ اظهار فضیلت و منزلت شفیع

 یکی دیگر از حکمت‌های شفاعت اظهار فضیلت و منزلت شفیع است. همچنان‌که در مقام شفاعت عظمای پیامبر (ص) همگان او را می‌ستایند و به این مناسبت این شفاعت پیامبر به اسم مقام محمود نیز مشهور می باشد‏ «و َمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَهً لَّکَ عَسَى أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَاماً مَّحْمُوداً» در پاسی از شب از خواب برخیز و در آن نماز تهجّد بخوان ، این یک فریضه اضافی ( و افزون بر نمازهای پنجگانه ) برای تو است . باشد که ( در پرتو این عمل ) خداوند تو را به مقام ستوده‌ای ( و مکان برجسته‌ای در دنیا و آخرت که موجب ستایش همگان باشد ) برساند ( و مقام شفاعت کبری را به تو ارمغان دارد ). ‏

۳ـ کثرت چنین دعاهایی در مفاهیم دینی

در مفاهیم دینی از این نوع دعاها بسیار یافت می شود به عنوان نمونه دو تا را یاد آور می‌شوم:

الف) قضیه ی صلوات فرستادن به نبی رحمت که خداوند متعال می فرماید: ‏« إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیماً » (احزاب/۵۶)‏ ‏ خداوند و فرشتگانش بر پیغمبر درود می‌فرستند ، ای مؤمنان ! شما هم بر او درود بفرستید و چنان که باید سلام بگوئید.

این آیه به صراحت بیان می‌کند که خداوند متعال بر پیامبرش درود می فرستد؛ امّا با این حال از ما می‌خواهد که از خدا بخواهیم که بر پیامبرش درود و صلوات بفرستد.

ب) قضیه ی دعای خشنودی خداوند از اصحاب مهاجرین و انصار و پیروان واقعی آنان که خداوند متعال صراحتاً از آنان اعلان رضایت و خشنودی می‌کند و می‌فرماید: « وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَالأَنصَارِ وَالَّذِینَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِیَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ….» (توبه/۱۰۰) پیشگامان نخستین مهاجران و انصار ، و کسانی که به نیکی روش آنان را در پیش گرفتند و راه ایشان را به خوبی پیمودند ، خداوند از آنان خوشنود است و ایشان هم از خدا خوشنودند…

امّا با این حال ما به عنوان وظیفه ی انسانی مکلّفیم که از خدا بخواهیم از آنان راضی و خشنود باشد و هر گاه نامی از آنان برده شد، رضی الله عنهم بگوییم. با توجه به این مطلب آشکار می‌گردد که یکی دیگر از فوائد شفاعت، هم‌نوایی وهم‌آهنگی و اتّحاد بندگان خدا می باشد و مسلمان احساس عزّت می کند و خود را در جمع ایمانی و مستحقین رحمت الهی می‌بیند و افتخار این را دارد که بندگان شایسته ی خداوند برای او استغفار و دعا خیر کنند.

اسباب رسیدن به شفاعت

۱ـ گفتن لا إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ ازته دل و با اخلاص

عَنْ أَبِی هُرَیْرَهَ – رضی الله عنه – أَنَّهُ قَالَ: قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، مَنْ أَسْعَدُ النَّاسِ بِشَفَاعَتِکَ یَوْمَ الْقِیَامَهِ؟ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ – صلى الله علیه وسلم – : «لَقَدْ ظَنَنْتُ یَا أَبَا هُرَیْرَهَ أَنْ لا یَسْأَلُنِی عَنْ هَذَا الْحَدِیثِ أَحَدٌ أَوَّلُ مِنْکَ، لِمَا رَأَیْتُ مِنْ حِرْصِکَ عَلَى الْحَدِیثِ، أَسْعَدُ النَّاسِ بِشَفَاعَتِی یَوْمَ الْقِیَامَهِ، مَنْ قَالَ: لا إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ خَالِصًا مِنْ قَلْبِهِ، أَوْ نَفْسِهِ». صحیح البخاری – (۱ / ۱۷۴)ابوهریره – رضی الله عنه – می گوید: عرض کردم: ای رسول خدا ! چه کسانی روز قیامت برای شفاعت شما سعادت بیشتری دارند؟ رسول الله – صلى الله علیه وسلم – فرمود: «ای ابوهریره ! چون عشق و علاقه تو را نسبت به حدیث دیدم، می دانستم که کسی قبل از تو، این سؤال را از من نخواهد پرسید. کسانی روز قیامت برای شفاعت من سعادت بیشتری دارند که با اخلاص و از صمیم قلب، لا إله إلا الله بگویند».

۲ـ درود فرستادن بر پیامبر(ص) و درخواست وسیله برای ایشان

وَعَنْ عبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمرِو بْنِ العاصِ رضِیَ اللَّه عنْهُما أَنه سَمِع رسُولَ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم یقُولُ: “إِذا سمِعْتُمُ النِّداءَ فَقُولُوا مِثْلَ ما یَقُولُ، ثُمَّ صَلُّوا علَیَّ، فَإِنَّهُ مَنْ صَلَّى علَیَّ صَلاهً صَلَّى اللَّه عَلَیْهِ بِهَا عشْراً، ثُمَّ سلُوا اللَّه لی الْوسِیلَهَ، فَإِنَّهَا مَنزِلَهٌ فی الجنَّهِ لا تَنْبَغِی إِلاَّ لعَبْدٍ منْ عِباد اللَّه وَأَرْجُو أَنْ أَکُونَ أَنَا هُو، فَمنْ سَأَل لیَ الْوسِیلَه حَلَّتْ لَهُ الشَّفاعَهُ” رواه مسلم از عبدالله بن عمرو بن عاص (رض) روایت شده است که وی از پیامبرص شنید که میفرمود: “وقتی اذان را از مؤذن شنیدید، هرچه میگوید، مثل آن را تکرار کنید و سپس بر من صلوات بفرستید؛ زیرا هر کس بر من درودی بفرستد، خداوند به سبب آن ده مرتبه بر او درود میفرستد، سپس از خدا برای من، “وسیله” را مسألت کنید که آن منزلتی بزرگ است در بهشت و تنها سزاوار یکی از بندگان خداست و من امیدوارم که آن عبد من باشم و هر کس از خدا برای من وسیله خواست، شفاعت من برای او واجب خواهد شد”.

وعن ابن مسْعُودٍ رضی اللَّه عنْهُ أنَّ رسُول اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم قال: « أَوْلى النَّاسِ بی یوْمَ الْقِیامهِ أَکْثَرُهُم عَلیَّ صلاهً » رواه الترمذی وقال: حدیثٌ حسن.از ابن مسعود رضی الله عنه روایت است که:رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: نزدیکترین مردم به من در روز قیامت (برای شفاعت) آنانی اند که از همه بیشتر بر من درود می فرستند.

۳ـ سجده‌ی فراوان

عن أبی فِراس رَبِیعهَ بنِ کَعْبٍ الأسْلَمِیِّ خادِم رسولِ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم، ومِنْ أَهْلِ الصُّفَّهِ رضی اللَّهُ عنه قال: کُنْتُ أبیتُ مع رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم، فآتِیهِ بِوَضوئِهِ، وحاجتِهِ فقال: «سلْنی» فقُلْت: أسْألُکَ مُرافَقَتَکَ فی الجنَّهِ. فقالَ: «أوَ غَیْرَ ذلِک؟» قُلْت: أسْألُکَ مُرافَقَتَکَ فی الجنَّهِ. فقالَ: «أوَ غَیْرَ ذلِک؟» قُلْت: هو ذَاک. قال: «فأَعِنِّی على نَفْسِکَ بِکَثْرهِ السجُودِ» رواه مسلم.از ابی فراس ربیعه بن کعب اسلمی رضی الله عنه، خادم رسول الله صلی الله علیه وسلم که از اصحاب صفه بود، روایت است که گفت:من شبها را با پیامبر صلی الله علیه وسلم می گذراندم، آب وضوء بر ایشان مهیا می کردم و نیازهای شان را بر طرف می ساختم.به من گفتند: از من چیزی بخواه.گفتم: می خواهم که همراهت در بهشت باشم.فرمودند: آیا غیر از این هم درخواستی داری؟گفتم: همانست که گفتم.فرمود: هان کثرت سجود بر خویشتن یاریم ده .

امام احمد بن حنبل این حدیث رابا این عبارت روایت نموده است:عن زیاد بن أبی زیاد عن خادم رسول الله – صلى الله علیه وسلم – رجل أو امرأه- قال: کان رسول الله – صلى الله علیه وسلم – یقول: ألک حاجه؟ حتى کان ذات یوم فقال: یا رسول الله حاجتی. قال: وما حاجتک؟ قال: حاجتی أن تشفع لی یوم القیامه. قال: ومن دلک على هذا؟ قال: ربی. قال: فأعنی بکثره السجود “. زیاد بن أبی زیاد روایت می کند از مردی یا از زنی که خدمت گذار پیامبر بود،می گوید:پیامبر به من فرمود:آیا خواسته ای داری تا برایت برآورده کنم؟تا روزی که دوباره پیامبر(ص) این سؤال را ازاو پرسید! او هم گفت :خواسته ی من آن است که در روز قیامت مرا شفاعت کنی!پیامبر فرمود چه کسی تورا راهنمایی کرد؟ گفت:پروردگارم!فرمود: هان مرا با کثرت سجود یاری ده.

۴ـ همکاری کردن دیگران و رفع نیازهای مردم

ابو نعیم در الحلیه از ابن عمر(رضی الله عنه) روایت می‌کند که پیامبر(ص) فرمود: «من مشى لأخیه فى حاجه فإنى قائم یوم القیامه حرار میزانه إن رجح وإلا شفعت له» جمع الجوامع أو الجامع الکبیر للسیوطی – (۱ / ۲۴۶۴۰) هرکس که برای رفع نیازهای برادرش اقدام کند در روز قیامت نزد ترازو(هنگام سنجش کردارش )وا می ایستم اگرنجات یابد چه بهتر وگر نه برای او شفاعت می کنم..

۵- قرائت قرآن

عن أَبی أُمامَهَ رضی اللَّه عنهُ قال: سمِعتُ رسولَ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم یقول: « اقْرَؤُا القُرْآنَ فإِنَّهُ یَأْتی یَوْم القیامهِ شَفِیعاً لأصْحابِهِ » رواه مسلم.از ابو امامه رضی الله عنه روایت شده که گفت:از رسول الله صلی الله علیه وسلم شنیدم که می فرمود: قرآن را تلاوت کنید، زیرا قرآن در روز قیامت آمده و برای یارانش شفاعت می کند.مراد از یاران و رفقای قرآن کسانی هستند که قرآن را خوانده و بدان مشغول بوده و به اوامر و نواهی آن اهتمام ورزند.

۶- روزه داری

عبدالله بن عمر (رضی الله عنهما) می‌گوید: پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: « الصیام والقرآن یشفعان للعبد، یقول الصیام: رب إنی منعته الطعام والشهوات بالنهار فشفعنی فیه، ویقول القرآن: منعته النوم باللیل فیشفعان ». (هذا حدیث صحیح على شرط مسلم، المستدرک على الصحیحین للحاکم -۵ / ۱۰۰) روزه و قرآن برای بنده شفاعت می‌کنند، روزه می‌گوید: پروردگارا من این بنده را در طول روز از طعام و آرزوهای شهوانی بازداشتم، پس شفاعت مرا درمورد او بپذیر و قرآن هم می‌گوید پروردگارا من این بنده را در طول شب از خوابیدن بازداشتم، پس شفاعت مرا در مورد او بپذیر، سپس شفاعت هر دو مورد قبول خداوند متعال واقع می‌شود.

خلاصه ایمان و عمل صالح اسباب رسیدن به شفاعت هستند.

شفاعت کنندگان

الف- أنبیاء و علماء

(یشفع یوم القیامه ثلاثه: الأنبیاء ثم العلماء ثم الشهداء ابن ماجه و البیهقی و البزار ـ سه گروه در قیامت شفاعت مى کنند، پیامبران، علما و شهیدان.

ب- شهداء

فَإِنِّی سَمِعْتُ أَبَا الدَّرْدَاءَ یَقُولُ قالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یُشَفَّعُ الشَّهِیدُ فِی سَبْعِینَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ سنن أبی داود – (۷ / ۴)ـ شفاعت شهید درباره هفتاد نفر از خانواده اش پذیرفته مى شود.

ج ـ ایمان‌داران

عَنْ أَبِی سَعِیدٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ إِنَّ مِنْ أُمَّتِی مَنْ یَشْفَعُ لِلْفِئَامِ مِنْ النَّاسِ وَمِنْهُمْ مَنْ یَشْفَعُ لِلْقَبِیلَهِ وَمِنْهُمْ مَنْ یَشْفَعُ لِلْعَصَبَهِ وَمِنْهُمْ مَنْ یَشْفَعُ لِلرَّجُلِ حَتَّى یَدْخُلُوا الْجَنَّهَ قَالَ أَبُو عِیسَى هَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ سنن الترمذی – (۸ / ۴۷۶)در میان امتم هستند کسانی که برای گروهی از مردم وکسانی برای قبیله ای وکسانی برای قومی وکسانی برای یک نفرشفاعت می کنند تا وارد بهشت می شوند.

د -فرزندان برای والدین

أن رجلا کان یأتی النبی صلى الله علیه وسلم ومعه ابن له ، فقال له النبی صلى الله علیه وسلم : « أتحبه ؟ » فقال : أحبک الله کما أحببته ففقده النبی صلى الله علیه وسلم ، فقال : « ما فعل فلان؟» قالوا مات ابنه، فقال النبی صلى الله علیه و سلّم : « أما یسرک أن لا تأتی بابا من أبواب الجنه إلا وجدته ینتظرک؟» فقال رجل : أله خاصه أو لکلنا قال : « بل لکلکم » « هذا حدیث صحیح الإسناد المستدرک على الصحیحین للحاکم – (۳ / ۴۴۶)مردی همیشه همراه فرزندش نزد پیامبر (ص) می آمد،پیامبر(ص) از او پرسید:دوستش داری؟ خدا تورا دوست بداردهمچنان که تو او را دوست داری!مدتی این مرد ناپیدا بود،پیامبر جویای احوالش شد وپرسید فلانی کجاست ؟ گفتند: پسرش فوت کرد!پیامبر به او گفت آیا دوست داری هردری از بهشت که می روی اورا درآن جا ببینی که منتظرت باشد!؟مردی پرسید:ای پیامبرخدا(ص)این چیز فقط مخصوص آن مرد است یا برای همگان می باشد؟پیامبر فرمود:برای همه ی شماست.

خلاصه تمام بندگان صالح و مطیع خداوند اعم از ملائکه و جن و انس برای همدیگر شفاعت و طلب مغفرت و رحمت می‌کنند.

و آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین.

منابع:

تفسیرنورـ دکترمصطفی خرم دل

پایگاه اطلاع رسانی اصلاح ـ شفاعت ممکن و شفاعت غیرممکن ـ شهید ناصر سبحانی

بقیه ی منابع در ذیل مطالب ذکر شده است.

نمایش بیشتر

رحمن جعفری

@استان کردستان - سقز @نویسنده و مترجم @دعوتگر و فعال دینی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا