طغیان و طاغوت در قرآن

???? سوال:

بر اساس قرآن، طغیان چیست و طاغوتیان چه کسانی هستند و نحوه‌ی مقابله با آنها چگونه است؟

???? جواب:

واژه‌ی طغیان از ریشه‌ی «طغی» بوده و به معنی تجاوز از حد و اندازه می‌باشد. و طغیان به سرکشی و تجاوز از حدود الهی گفته می‌شود. بنابراین طاغوت به کسی گفته می‌شود که از حدود بندگی خدا تجاوز نموده و فکراً و عملاً از چارچوب الوهیت خداوند خارج شده باشد. که این گونه افراد در دو حالت مختلف قرار می‌گیرند:

۱. گروهی از آنها دارای حکومت و قدرت هستند. و در این مجال به طغیان‌گری می‌پردازند.

۲. گروهی دیگر فاقد حکومت و قدرت سیاسی بوده و در قالب زندگی عادی به طغیان‌گری اقدام می‌کنند.

اما نکته‌ی مشترک میان آن دو این است که آنها حدود بندگی خدا را رعایت ننموده و با نافرمانی از آن، تجاوز نموده و موجب فساد، ظلم و خون‌ریزی در میان بشر شده‌اند.

انواع طغیان:

۱. طغیان آگاهانه و مصرانه:

این گونه از افراد بعد از روشنگری و اثبات حقانیت دین خدا خواهان زندگی غیر مؤمنانه و طغیان‌گرانه به صورت مداوم بوده و تا زمان مرگ بر این حالت باقی خواهند ماند. که این‌ها بر اساس قرآن برای همیشه در جهنم باقی خواهند ماند.

فَأَمّا مَن طَغىٰ ⭐️ وآثَرَ الحَياةَ الدُّنيا ⭐️ فإِنَّ الجَحيمَ هِيَ المَأوىٰ [سوره نازعات: آیات ۳۷ تا ۳۹]امّا آن کسی که طغیان و سرکشی کرده باشد. ⭐️ و زندگی دنیا را (برگزیده باشد و بر آخرت) ترجیح داده باشد. ⭐️ قطعاً دوزخ جایگاه (او) است.

۲. طغیان ناآگاهانه و غیر مصرانه:

این گونه از افراد در بعضی از موارد بر آنها روشنگری نشده و بعضی از امورات ناروای زندگیشان ناشی از جهل و نادانی است. اما بعضی دیگر از تخلفاتشان به خاطر عدم آگاهی نبوده و در این گونه موارد بر آنها اتمام حجت صورت گرفته ولی در حال مبارزه با آنها هستند و به تدریج آنها را از زندگی خویش حذف خواهند نمود. این گونه از افراد بالاخره موفق به توبه و ترک کامل تخلفاتشان خواهند شد. و سرانجام آنها در بهشت جاودان خواهد بود.

وَأَمّا مَن خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفسَ عَنِ الهَوىٰ ⭐️ فإِنَّ الجَنَّةَ هِيَ المَأوىٰ [سوره نازعات: آیات ۴۰ و ۴۱]و امّا آن کس که از جاه و مقام پروردگار خود ترسیده باشد، و نفس را از هوا و هوس بازداشته باشد. ⭐️ قطعاً بهشت جایگاه (او) است.

نکته‌ی اساسی در مورد قضیه‌ی اتمام حجت بر طغیان‌گران این است که تنها خداوند و خود آنها نسبت به وقوع یا عدم اتمام حجت باخبر هستند. بنابراین ما مجاز به اعلام وقوع روشنگری بر دیگران نیستیم.

بَلِ الإِنسانُ عَلىٰ نَفسِهِ بَصيرَةٌ⭐️ ولَو أَلقىٰ مَعاذيرَهُ [سوره قیامة: آیات ۱۴ و ۱۵]اصلاً انسان خودش از وضع خود آگاه است (و وجودش شاهد و دلیل بر خویشتن است). ⭐️ در حالی که (به زبان) عذرهائی برای (دفاع از) خود می‌آورد.

وَلَقَد خَلَقنَا الإِنسانَ وَنَعلَمُ ما تُوَسوِسُ بِهِ نَفسُهُ ۖ وَنَحنُ أَقرَبُ إِلَيهِ مِن حَبلِ الوَريدِ [سوره ق: آیه ۱۶]ما انسان را آفریده‌ایم و می‌دانیم که به خاطرش چه می‌گذرد و چه اندیشه‌ای در سر دارد، و ما از شاهرگ گردن بدو نزدیکتریم.

چرا طغیان نارواست؟

چون انجام امورات زندگی انسان، تنها در حالتی منجر به رشد و کمال مادی و معنوی می‌شود که بر مبنای فرمان خداوند دارای جمیع صفات کمال در حد بی‌نهایت اداره شود. در غیر این صورت منجر به رکود و بدبختی انسان در هر دو جهان خواهد شد. به عبارت دیگر تنها در صورتی می‌توان از نعمات زندگی بهره‌ی مفید و درست را برد که از متخصصین مربوطه فرمان‌برداری شود.

۱. هوا و هوس

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّـهِ وَلَوْ عَلَىٰ أَنفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ ۚ إِن يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقِيرًا فَاللَّـهُ أَوْلَىٰ بِهِمَا ۖ فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوَىٰ أَن تَعْدِلُوا ۚ وَإِن تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اللَّـهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا [سوره نساء: آیه ۱۳۵]ای کسانی که ایمان آورده‌اید! دادگری پیشه سازید و در اقامه‌ی عدل و داد بکوشید، و به خاطر خدا شهادت دهید (و از این سو و آن سو جانبداری نکنید) هر چند که شهادتتان به زیان خودتان یا پدر و مادر و خویشاوندان بوده باشد. اگر کسی که به زیان او شهادت داده می‌شود دارا یا نادار باشد، (رغبت به دارا، یا شفقت به نادار، شما را از ادای شهادت حق منصرف نکند) چرا که (رضای) خداوند از (رضای) هردوی آنان بهتر است (و خدا به مصلحت آن دو آگاه‌تر از شما است) پس از هوا و هوس پیروی نکنید که (اگر چنین کنید از حق) منحرف می‌گردید (و به باطل می‌افتید). و اگر زبان از ادای شهادت حق بپیچانید یا از آن روی بگردانید، خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است (و پاداش اعمال نیک و پادافره اعمال بدتان را می‌دهد).

۲. حب حیات دنیا : حیات دنیا به این معنی است که برخورداری از نعمات زندگی بر اساس فرمان غیر خدا صورت گیرد. و لذت‌گرایی به عنوان هدف انسان مقرر شود. اما بهره‌برداری از نعمات زندگی بر اساس فرمان خدا، حیات مؤمنانه است. و نه تنها از انسان منع نشده بلکه بدان فرمان داده شده است.

فَأَمّا مَن طَغىٰ ⭐️ وآثَرَ الحَياةَ الدُّنيا ⭐️ فإِنَّ الجَحيمَ هِيَ المَأوىٰ ⭐️ وأَمّا مَن خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفسَ عَنِ الهَوىٰ ⭐️ فإِنَّ الجَنَّةَ هِيَ المَأوىٰ [سوره نازعات: آیات ۳۷ تا ۴۱]امّا آن کسی که طغیان و سرکشی کرده باشد. ⭐️ و زندگی دنیا را (برگزیده باشد و بر آخرت) ترجیح داده باشد. ⭐️ قطعاً دوزخ جایگاه (او) است. ⭐️ و امّا آن کس که از جاه و مقام پروردگار خود ترسیده باشد، و نفس را از هوا و هوس بازداشته باشد. ⭐️ قطعاً بهشت جایگاه (او) است.

۳. داشتن احساس بی‌نیازی.

كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَىٰ ⭐️ أنْ رَآهُ اسْتَغْنَىٰ [سوره علق: آیات ۶ و ۷]قطعاً (اغلب) انسانها سرکشی و تمرّد می‌آغازند. ⭐️ اگر خود را دارا و بی‌نیاز ببینند.

مضرات طغیان‌گری:

۱. زندگی ناخوشایندی را برای انسان فراهم می‌کند.

وَمَن أَعرَضَ عَن ذِكري فَإِنَّ لَهُ مَعيشَةً ضَنكًا وَنَحشُرُهُ يَومَ القِيامَةِ أَعمىٰ [سوره طه: آیه ۱۲۴]و هرکه از یاد من روی بگرداند (و از احکام کتابهای آسمانی دوری گزیند)، زندگی تنگ (و سخت و گرفته‌ای) خواهد داشت؛ (چون نه به قسمت و نصیب خدادادی قانع خواهد شد، و نه تسلیم قضا و قدر الهی خواهد گشت) و روز رستاخیز او را نابینا (به عرصه‌ی قیامت گسیل و با دیگران در آنجا) گرد می‌آوریم.

۲‌. مانع درست استفاده کردن از نعمات می‌شود. زیرا کار آنها بر خلاف فرمان متخصصین است.

ظَهَرَ الفَسادُ فِي البَرِّ وَالبَحرِ بِما كَسَبَت أَيدِي النّاسِ لِيُذيقَهُم بَعضَ الَّذي عَمِلوا لَعَلَّهُم يَرجِعونَ [سوره روم: آیه ۴۱](همیشه چنین بوده است که) تباهی و خرابی در دریا و خشکی به خاطر کارهائی پدیدار گشته است که مردمان انجام می‌داده‌اند. بدین وسیله خدا سزای برخی از کارهائی را که انسانها انجام می‌دهند بدیشان می‌چشاند تا این که آنان (بیدار شوند و از دست یازیدن به معاصی) برگردند.

۞ وَإِذا رَأَيتَهُم تُعجِبُكَ أَجسامُهُم ۖ وَإِن يَقولوا تَسمَع لِقَولِهِم ۖ كَأَنَّهُم خُشُبٌ مُسَنَّدَةٌ ۖ يَحسَبونَ كُلَّ صَيحَةٍ عَلَيهِم ۚ هُمُ العَدُوُّ فَاحذَرهُم ۚ قاتَلَهُمُ اللَّهُ ۖ أَنّىٰ يُؤفَكونَ [سوره منافقون: آیه ۴]هنگامی که ایشان را می‌بینی، پیکر، و سیمایشان تو را می‌گیرد و به شگفت می‌آورد (و به خود می‌گوئی: چه انسانهای باوقار و برازنده‌ای!) و هنگامی که به سخن درمی‌آیند (به علّت حلاوت کلامشان) به سخنانشان گوش فرا می‌دهی. (با وجود این جذبه‌ی سیما و گیرائی گفتار) آنان انگار تخته‌هائی هستند که (بر دیوار) تکیه داده شده باشند (بی‌جان و بی‌ایمان، هیکلهای توخالی، درونهای بی‌نور و صفا، نقشهائی بر در و دیوارها). هر فریادی را بر ضدّ خود می‌پندارند و هر آوازی را به زیان خویش! آنان دشمنان بشمارند و از ایشان برحذر باش. خدایشان بکُشاد! چگونه (از حق) برگردانده می‌شوند (و منحرف می‌گردند؟!).

قالَت إِنَّ المُلوكَ إِذا دَخَلوا قَريَةً أَفسَدوها وَجَعَلوا أَعِزَّةَ أَهلِها أَذِلَّةً ۖ وَكَذٰلِكَ يَفعَلونَ [سوره نمل: آیه ۳۴]گفت: پادشاهان هنگامی که وارد منطقه‌ی آبادی شوند، آن را به تباهی و ویرانی می‌کشانند و عزیزان اهل آنجا را خوار و پست می‌گردانند. اصلاً پیوسته شاهان چنین می‌کنند.

۴. ضایع کننده‌ی عدالت اجتماعی خواهد شد.

إِنَّمَا السَّبيلُ عَلَى الَّذينَ يَظلِمونَ النّاسَ وَيَبغونَ فِي الأَرضِ بِغَيرِ الحَقِّ ۚ أُولٰئِكَ لَهُم عَذابٌ أَليمٌ [سوره شوری: آیه ۴۲]بلکه عتاب و عقاب متوجّه کسانی است که به مردم ستم می‌کنند و در زمین به ناحق سرکشی می‌آغازند. چنین کسانی دارای عذاب دردآور و دردناکی هستند.

۵. باعث بدبختی انسان در هر دو جهان می‌شود.

وَمَن أَعرَضَ عَن ذِكري فَإِنَّ لَهُ مَعيشَةً ضَنكًا وَنَحشُرُهُ يَومَ القِيامَةِ أَعمىٰ ⭐️ قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرتَني أَعمىٰ وَقَد كُنتُ بَصيرًا [سوره طه: آیات ۱۲۴ و ۱۲۵]و هرکه از یاد من روی بگرداند (و از احکام کتابهای آسمانی دوری گزیند)، زندگی تنگ (و سخت و گرفته‌ای) خواهد داشت؛ (چون نه به قسمت و نصیب خدادادی قانع خواهد شد، و نه تسلیم قضا و قدر الهی خواهد گشت) و روز رستاخیز او را نابینا (به عرصه‌ی قیامت گسیل و با دیگران در آنجا) گرد می‌آوریم. ⭐️ خواهد گفت: پروردگارا! چرا مرا نابینا (برانگیخته‌ای و به عرصه‌ی قیامت گسیل داشته و در آنجا) جمع آورده‌ای؟ من که قبلاً (در دنیا) بینا بوده‌ام.

نحوه‌ی مقابله با طاغوتیان:

۱. چنان‌که قبلاً بیان شد طاغوتیان در در دو موقعیت خاص قرار می‌گیرند:

الف) فاقد حاکمیت و قدرت هستند.

ب) دارای حاکمیت و قدرت هستند.

نحوه‌ی تعامل با طواغیتی که فاقد حاکمیت هستند بدین صورت است که بر آنها اتمام حجت صورت گرفته و در هنگام انجام امور نامشروع از جانب آنها با ایشان همکاری نشود.
اما نحوه‌ی مقابله با طواغیتی که دارای حاکمیت و قدرت هستند به شرح زیر است:

۱. تربیت نیروی انسانی متخصص و متعهد

۲. تربیت خانواده‌های دیندار و متعهد

۳. تشکیل امت اسلامی متخصص و متعهد در حدی که حدود ۸۵٪ افراد جامعه، ایمان دینی را در زندگی فردی و اجتماعی بپذیرند.

۴. تلاش برای اتحاد مسلمانان

۵. پرهیز از تفرقه و تحمل دیدگاه‌های متفاوت یکدیگر

۶. پرهیز از نسبت دادن القاب و گمانه‌زنی‌های ناروا مانند کافر، مشرک، منافق و … به یکدیگر

۷. ایجاد نهادهای مدنی ، حمایتی و NGOها

۸. مقاومت منفی و عدم همکاری با آنها

۹. آگاهی بخشی به مردم در زمینه‌ی حقوق و وظایف آنها

۱۰. پرداخت هزینه‌های انسانی و مادی لازم در این راه

۱۱. صبوری کردن در زمینه‌ی درست انجام دادن مراحل قبلی و پرهیز از تعجیل ناروا در این مورد.

۱. خداوند بر اساس تخصص و تعهد بی‌نهایتش، خلق و امر جهان آفرینش و انسان را بر عهده دارد.

إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّـهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ ۗ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ ۗ تَبَارَكَ اللَّـهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ [سوره اعراف: آیه ۵۴]پروردگار شما خداوندی است که آسمانها و زمین را در شش دوره بیافرید، سپس بر تخت (مرکز فرماندهی جهان) چیره شد (و به اداره‌ی جهان هستی پرداخت). با (پرده‌ی تاریک) شب، روز را می‌پوشاند و شب شتابان به دنبال روز روان است. خورشید و ماه و ستارگان را بیافریده است و جملگی مسخّر فرمان او هستند. آگاه باشید که تنها او می‌آفریند و تنها او فرمان می‌دهد. بزرگوار و جاویدان و دارای خیرات فراوان، خداوندی است که پروردگار جهانیان است.

۲. عامل اصلی ظهور طغیان در انسان، احساس بی‌نیازی کردن است.

كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَىٰ ⭐️ أنْ رَآهُ اسْتَغْنَىٰ [سوره علق: آیات ۶ و ۷]قطعاً (اغلب) انسانها سرکشی و تمرّد می‌آغازند. ⭐️ اگر خود را دارا و بی‌نیاز ببینند.

۳. باقی ماندن انسان در طغیان‌گری موجب زندگی ناآگاهانه و مسخره آمیز می‌شود.

اللَّهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَيَمُدُّهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ [سوره بقره: آیه ۱۵]خداوند ایشان را مسخره می‌نماید و آنان را رها ساخته تا کورکورانه به سرکشی خویش ادامه دهند.

۴. طغیان‌گران بر روی زمین فساد را گسترش می‌دهند.

وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللَّـهِ مَغْلُولَةٌ ۚ غُلَّتْ أَيْدِيهِمْ وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا ۘ بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ يُنفِقُ كَيْفَ يَشَاءُ ۚ وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا ۚ وَأَلْقَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ إِلَىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ ۚ كُلَّمَا أَوْقَدُوا نَارًا لِّلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللَّـهُ ۚ وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا ۚ وَاللَّـهُ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ [سوره مائده: آیه ۶۴](برخی از) یهودیان می‌گویند: دست خدا به غل و زنجیر بسته است! (و بخل او را از عطاء و بخشش به ما گسسته است!). دستهایشان بسته باد! (و بخل بهره‌ی ایشان، و دستهایشان در دوزخ به زنجیر بسته باد!) و به سبب آنچه می‌گویند نفرینشان باد (و از رحمت خدا محروم و مطرود گردند!). بلکه دو دست خدا باز (و او جواد و بخشنده است)، هرگونه که بخواهد (و حکمت خداوندی اقتضاء کند) می‌بخشد. (به سبب تنگ‌چشمی و کینه‌توزی) آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل می‌شود (که آیات قرآن مجید است) بر سرکشی و کفرورزی بسیاری از آنان می‌افزاید. ما در میان (طوائف مختلف) آنان (به سبب انحراف عقیدتی و معیارهای غلطی که به نام خدا به آئین خود راه داده‌اند) تا روز قیامت دشمنی و کینه‌توزی افکنده‌ایم. آنان هر زمان که آتش جنگی (علیه پیغمبر و مؤمنان) افروخته باشند، خداوند آن را (با شکست ایشان و پیروزی پیغمبر و مؤمنان) خاموش ساخته است. آنان به خاطر ایجاد فساد در زمین می‌کوشند (و با نیرنگ بازی و فتنه‌گری و جنگ‌افروزی در پخش فساد می‌جوشند. آنان مفسدند) و خداوند مفسدان و تباهکاران را دوست نمی‌دارد.

قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَسْتُمْ عَلَىٰ شَيْءٍ حَتَّىٰ تُقِيمُوا التَّوْرَاةَ وَالْإِنجِيلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْكُم مِّن رَّبِّكُمْ ۗ وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا ۖ فَلَا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ [سوره مائده: آیه ۶۸]ای فرستاده (خدا، محمّد مصطفی!) بگو: ای اهل کتاب! شما بر هیچ (دین صحیحی از ادیان آسمانی پایبند) نخواهید بود، مگر آن که (ادّعا را کنار بگذارید و عملاً احکام) تورات و انجیل و آنچه از سوی پروردگارتان (به نام قرآن) برایتان نازل شده است برپا دارید (و در زندگی پیاده و اجرا نمائید). ولی (ای پیغمبر! بدان که) آنچه بر تو از سوی پروردگارت نازل شده است، بر عصیان و طغیان و کفر و ظلم بسیاری از آنان می‌افزاید (و این قرآن به خاطر روح لجاجت کافران در آنان تأثیر معکوس می‌نماید!). بنابراین (آسوده خاطر باش و) بر گروه کافران غمگین مباش.

۶. خداوند، طغیان‌گران را از حمایت خویش محروم می‌کند.

وَنُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَأَبْصَارَهُمْ كَمَا لَمْ يُؤْمِنُوا بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَنَذَرُهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ [سوره انعام: آیه ۱۱۰](شما ای مؤمنان! نمی‌دانید که به هنگام وقوع معجزات حسّی) ما دلها و چشمهای آنان را (در دریای تخیّلات و توهّمات و در میان امواج تأویلات و احتمالات) واژگونه و حیران می‌گردانیم (و بعد از نزول معجزات) همان گونه خواهند بود که در آغاز بودند، و ایشان را به خود وا می‌گذاریم تا در طغیان و سرکشی خود سرگردان و ویلان شوند.

۷. طغیان و ظلم، قرین یکدیگر هستند.

وَقَومَ نوحٍ مِن قَبلُ ۖ إِنَّهُم كانوا هُم أَظلَمَ وَأَطغىٰ [سوره نجم: آیه ۵۲]و نیز قوم نوح را قبل از آنان هلاک ساخت. چرا که ایشان از همگان ستمگرتر و سرکش‌تر بودند.

نویسنده: محمد حامدی