تاریخشخصیت ها

علامه ملا عبدالله بیتوشی!

علامه ملا عبدالله بیتوشی!

یکی از عالمان وادبیان خدمتگذار ادبیات عربی و علوم قرآنی علامه بیتوشی می باشد که  در اواخر قرن دوازدهم و اوایل قرن سیزدهم هجری قمری می زیسته ااست .

علامه بیتوشی که اسم ونسب ایشان بدین شرح است.شیخ عبدالله بن شیخ حمد بن اسماعیل بن ابراهیم  بن عزالدین الشافعی الکردی آلانی الخانخلی البیتوشی اهل روستای بیتوش یکی از روستاهای صفا و خوش وآب وهوای آلان سردشت  می باشد. 

بیتوشی ملا عبدالله دانشمندی متبحر ، شاعری توانا ، نویسنده ای چیره دست ، ادیبی بلیغ و امامی بزرگ در علوم اسلامی بوده که آثار و تالیفات بسیار ارزنده و پر ارزشی را به نظم و نثر از خود به یادگار گذاشته است .

 پدرش ملا محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن عزالدین می باشد . در حدود سال ۱۱۳۵  ه . ق  در روستای بیتوش و در خانواده ای که بیشترشان و از جمله پدرش ملا محمد که در روستای بیتوش سمت تدریس داشته و اهل فضل و ادب و دانش بوده ، دیده به جهان گشوده است . همچنین ملا محمود برادر بزرگ علامه بیتوشی که به (ملای بزرگ) در منطقه آلان مشهور و معروف می باشد از لحاظ هوش و حافظه کم نظیر بوده است .

علامه بیتوشی در روستای بیتوش بین خانواده و عشیره خویش رشد کرده و بزرگ شده . وقتی که به سن تمیز رسیده خواندن را نزد پدرش آغاز کرده است. بعد از ختم قرآن کریم و کتب متداوله فارسی و نصایح و آداب به آموختن علوم عربی پرداخته و با وجود اینکه پدرش در علوم عقلی و نقلی مقام والایی داشته ، طلاب تدریس می نموده و هرکس سر در آن آستانه نهاده باشد از برکات علم خود بی دریغ فایده می رسانیده است.

جهت آشنایی بیشتر با خارج از آن محیط همراه با برادر بزرگ خود (ملا محمود) تصمیم می گیرند و نزد علامه فهیم و یگانه عصر ملا محمد مشهور به (ابن الحاج) در قریه (سنجوی) از توابع آلان می روند و تا زمانیکه در اصول و فروع علوم پخته می شوند و آنهم چند سالی طول می کشد ملازم خدمت آن دانشمند بوده اند .

سپس به قریه (ماوران) در منطقه (هه ولیر) رفته ، مدتی هم در آنجا اقامت کرده و در خدمت عالم صاحب فضل (مولانا صبغه الله حیدری) کسب فیض نموده اند که در آن هنگام در ماوران تدریس می کرده است . بعد از آن به مدارس و جوامع دیگری در پاره ای از شهرهای عراق روی نهاده و تا به نهایت درجه ای که در بین محصلین کردستان در آن زمان معمول بوده رسیده اند و به قول فارغ التحصیل شده اند و آخرالامر در شهر (احساء) اقامت می کنند .

ملا محمود در یکی از مدارس آنجا و علامه بیتوشی هم در مدرسه دیگری به تدریس مشغول می شوند .

در سال ۱۱۷۸ (ه . ق) عشق وطن و شوق دیدار اقوام و دوستان موجب می شود که هر دو به مسقط الراس خود یعنی قریه بیتوش باز گردند؛ ولی متاسفانه به محض رسیدن با چنان رویداد دلخراشی مواجه می شوند که سر از پا نشناسند و آنهم از دست دادن و به رحمت ایزدی پیوستن پدر بزرگوارشان بوده است. فرمانروای آن زمان بیتوش که (یوسف بن شیخه بیگ) بوده و تمام مردم روستا به گرمی از آنها استقبال می نمایند و به دلایلی (ملا محمود) را مجبور می کنند که دیگر دور شدن از بیتوش را از سر بدر کند ، در بیتوش ماندگار شود و در مسند پدرش به تدریس بپردازد . ملا محمود هم درخواست مردم بیتوش را می پذیرد ، در بیتوش می ماند و تا آخر حیات خویش مدرس و امام جمعه و جماعت آنجا بوده و نوادگان فرهیخته ای را از خود به جای گذاشته است .

 آثار و تألیفات
۱ـ الکافی (منظومه‌ای در عروضی و قوافی ـ۳۲۷ بیت ـ سال ۱۱۳۸

۲ ـ الوافی بحل الکافی
۳ ـ تحف الخلان لاشحاذالاذهان
۴ ـ حدیقه السرائر فی نظم الکبائر
۵ ـ طریقه البصائر الی حدیقه السرائر
۶ ـ الخصال الکفر للذنوب المتقدمه و المتاخره
۷ ـ المبشرات شرح مکفرات
۸ ـ کفایه المعانی فی نظم حروف المعانی

۹ ـ الحفایه بشرح الکفایه
۱۰ ـ صرف العنایه بکشف الکفایه

۱۱ ـ حواشی مدون بر شرح فاکهی

۱۲ ـ حواشی مدون بر کتاب البهجه المرضیه شرح الالفیه در صرف و نحو
۱۳ ـ منظومه‌ای در بیان افعالی که هم لازم و هم متعدی استعمال می‌شوند

۱۴ ـ شرحی بر منظومه فوق
۱۵ ـ منظومه‌ای در بیان افعالی که هم واوی و هم یایی بکار می‌روند
۱۶ ـ شرحی بر منظومه فوق
۱۷ ـ منظومه‌ای در بیان مثلثات افعال و اسماء
۱۸ ـ شرحی بر منظومه مثلثات افعال و اسماء
۱۹ ـ الموائد المبسوطه فی الفوائدالملقوطه

۲۰ ـ منظومه‌ای در بیان مؤنثات سماعی

۲۱ ـ منظومه‌ای در بیان مصادر شاده
۲۲ ـ منظومه‌ای در بیان خصایص حضرت رسول (ص ) 

در باره قدرت حافظه اش گویا در اوایل تحصیل که با برادرش شیخ محمود تصمیم مسافرت به بغداد گرفت پولی برای خرج سفر نداشت. دارایی آن دو فقط دو کتاب قاموس المحیط فیروزآبادی در لغت و تحفة المحتاج شیخ ابن حجر هیتمی مکی در فقه بود. در ظرف چندشبانه روز شیخ محمود تحفه و بیتوشی قاموس را حفظ کرده پس از آن کنابها را به فروش رسانیده و از بهای آنها خرج راه خود را تأمین نموده اند!!

بیتوشی تلخی زیادی چشیده و سختی های فراوانی کشیده است. از مال دنیا چیزی نداشته و خود نیز در فکر آن نبوده است که ثروتی فراهم کند و چیزی داشته باشد. چنانکه خود گوید:

ورثت هموم أبی البشر // أولاده لما غبر
فجعلت ذا حظَّین في // من غاب منهم أو حضر
فکأنَّ آدم لم یخلّف // بعد غیري ذکر

(فرزندان آدم بعد از فوت وی، وارث اندوه های وی گشتند.
و من در میان همه ی فرزندان حاضر و غایب آدم، صاحب دو سهم شدم، گویی که آدم جز من فرزند ذکور دیگری نداشته است).

متأسفانه از آثار و اشعار کردی بیتوشی جز یک بیت که در مجله گلاویژ در ۱۹۴۵ منتشر شده چیزی فعلا در دست نیست آن بیت هم این است:

له دیباچەی کیتابی حوسنی عالەم هەر وەرەق لادەم
دەبینم مەبحەسی وەسفت له هەر فەسڵێ له هەر بابێ

که اقتباس از این بیت معروف سعدی است:
برگ درختان سبز در نظر هوشیار
هرورقش دفتری است معرفت کردگار

شبخ محمدخال کتاب حجیمی به نام البیتوشی نوشته که در سال ۱۳۷۷ قمری در بغداد منتشر شده و همین کتاب توسط ماموستا حسین ابراهیمی به زبان کردی ترجمه شده است.

دکتر عبدالله رسول نژاد، استاد ادبیات عرب و عضو هیئت علمی در دانشگاه کردستان نیز کتابی در باره علامه بیتوشی منتشر کرده است.

منبع: https://azargh.farhang.gov.ir/

ارسالی از طرف یکی از اعضا

نمایش بیشتر

ســــۆزی میــــحڕاب

سایت ســــۆزی میــــحڕاب در آذرماه 1392 با همت جمعی از اهل قلم خوشنام و گمنام تاسیس شد ســــۆزی میــــحڕاب بدون جنجال و در اوج عملگرایی به ترویج مبانی میانه روی می پردازد ســــۆزی میــــحڕاب با هیچ جریان و هیچ احدی درگیری ندارد ســــۆزی میــــحڕاب رسالتی جز همزیستی و دگرپذیری ندارد

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا