اصول

عکاسی و مجسمه سازی در اسلام ممنوع است؛ آری یا خیر؟!

آیا کشیدن تصویر یا مجسمه سازی حرام است؟

    نویسنده: حسن پینجوینی

    مترجم: کلثوم حسن راده 

    در مورد حرام بودن یا صحیح بودن گرفتن عکس و کشیدن تصویر، تا حالا چندین بار مورد سوال قرار گرفته ام و من نیز هر بار جوابی ساده و سرپایی داده ام. این بار به دنبال منابع زیادی گشتم تا بتوانم چنان جواب کاملی را بیایم که دیگر در این باره سوال نشود، اما در هیچ کدام از این منابع، همچون «الموسوعه الفقهیه»، جواب قانع کننده و کاملی نیافتم. در آن خیلی روشن به این موضوع اشاره شده است. به همین خاطر من نیز خلاصه ای از جواب این سوال را به خوانندگان عزیز تقدیم می کنم تا این موضوع کاملاً برایشان روشن شده و به یقین برسند. این مطلبی که در اختیار دارید، حاصل تحقیقات الموسوعه الفقهیه می باشد.

    قبل از اینکه وارد بحث شوم، لازم است بگویم: علما در مورد سبب حرام بودن تصویر و عکس متفق نیستند، بلکه به چند دسته تقسیم می شوند که عبارتند از:

    گروه اول: به باور آنها؛ چون در جایی که تصویر و مجسمه موجود باشد، ملائکه به آنجا وارد نمی شود، پس بودن تصویر و مجسمه حرام می باشد. همچون حدیثی که از عایشه(رضی الله عنها) روایت شده است: «أَنَّ المَلائِکَهَ لَا تَدخُلُ بَیتاً فِیهِ صُورَهٌ». در جواب این نظریه باید گفت: به همان صورت که فرشتگان به جایی نمی روند که عکس و مجسمه در آن باشد، به جایی هم که سگ و شخص جنب وجود داشته باشد، نمی روند. اما این بدان معنا نیست که جنب شدن نهی شده باشد. احتمالاً نرفتن فرشتگان به این مکان ها به این دلیل باشد که آن تصویر، تصویری حرام باشد. به همان صورت که بر هر فرد مسلمانی حرام است که به سر سفره ای بنشیند که در آن شراب پذیرایی می شود. نرفتن فرشته به آن مکان، از آثار تحریم می باشد، نه دلیل تحریم.

    گروه دوم: بر این باورند؛ که تحریم آن، تنها به این دلیل است که شبیه کار کافران است، آن کافرانی که پیکر بت ها را می تراشند و آنها را می پرستند، هرچند که نقاش چنین نیتی از این کارش نداشته باشد و آن تصویری هم که می کشد و مجسمه ای که درست می کند، مورد پرستش قرار نگیرد. اما به دلیل آنکه کارشان شبیه کار کافران است، از این کار نهی شده اند. این گروه می گویند: ما در زمان طلوع صبحدم و غروب بعد از عصر (پس از نماز صبح و عصر)، از نماز خواندن نهی شده ایم، تا اعمالمان شبیه اعمال کافران نباشد، چرا که آنها در آن وقت ها برای خورشید سجده می برند. آن چنان که پیامبر(صلی الله علیه و سلم) در مورد نهیِ نماز خواندن در آن دو زمان می فرماید: «فَإِنَّهُ یَسجُدُ لَهَا حِینَئِذٍ الکُفَّارُ». نماز در این دو زمان نهی شده است تا این کار، مشابه کار کافران نشود و به یک عمل تبدیل نشوند. ابن تیمیه که از پیشروان این نظریه می باشد و ابن حجر عصقلانی نیز آن را تأیید می کند، فرموده است: دلیل اساسی تحریم کشیدن تصویر، شبیه شدن این کار به پرستش بت ها می باشد. اگر گفته شود که این تنها دلیل تحریم است، در جواب باید گفت: این مسأله کراهتی بیش نیست.

    گروه سوم: بر این باورند؛ گرفتن عکس و مجسمه سازی وسیله ای است برای تکریم و قداست دادن به چیزی غیر از خدا و بزرگداشت آن، تا اینکه کار به حد گمراهی رسیده و به جای خدا پرستش می شوند. این حقیقت در مورد مردمی بود که خداوند بزرگ، پیامبر(صلی الله علیه و سلم) را به سویشان فرستاد، آنان با دست خود مجسمه هایی را ساخته و سپس می پرستیدند. هرگاه از آنها در مورد این کارشان پرسیده می شد، می گفتند: اینها ما را به خدا نزدیک می کنند!! اما اسلام که آمد، با شرک و بت پرستی مبارزه و آن را از میان برداشت و بزرگترین شعارش (لا اله الا الله) بود. اسلام برای حذف بت پرستی، غیر از بکار بردن حکمت و دلایل روشن کننده و منطق و سپس به کار بردن قدرت، راه دیگری نیز در پیش گرفت که آن هم از بین بردن آن وسایل و اسبابی بود که موجب گمراهی مردم می شد.

    به همین خاطر امام ابن العربی می فرماید: بت پرستی مردم عرب، موجب آن شد که در شریعت اسلام از کشیدن تصویر و مجسمه سازی نهی شود. آنها تصویری می کشیدند و سپس آن را عبادت می کردند، خدای عزیز نیز آن راه را بر آنها بست. سپس ابن العربی اشاره می کند که دلیل تحریم مجسمه سازی بر اساس متون دینی، به خاطر تقلید از خدا و خود را به خدا شبیه کردن بوده است، که البته این بدان معنا نیست که دلیلی دیگر برای تحریم آن نیابیم، به همین خاطر می فرماید: اسلام از کشیدن تصویر نهی کرده است و دلیل تحریم آن را اینگونه آورده است که شبیه شدن به خدا، در آن وجود دارد. همچنین شامل این نیز می شود که غیر از خدا پرستش می شود. به این خاطر هشدار داده است که کار مجسمه سازی گناه می باشد، حال پرستش آن باید چگونه باشد؟!

    کسانی که چنین نظری دارند، به این حدیث که از بخاری روایت شده است، استناد می کنند: «هَذِهِ أَُسمآءُ رِجَالٍ صَالِحِینَ مِن قَومِ نُوحٍ، فَلَمَّا هَلَکُوا أَوحَی الشَّیطَانُ إلَی قَومِهِم: أَن أَنصِبُوا إِلیَ مَجَالِسِهِم الَّتیِ کَانُوا یَجلِسُونَ إِلَیهَا فأَنصَاباً، وَسَمُّوهَا بِأُسمآئِهِم، فَفَعَلُوا، فَلَم تُعبَد، حَتَّی إِذَا هَلَکَ أُولئِکَ، وَ تَنَسَّخَ العِلمُ، عُبِدَت». آن بت هایی را که قوم نوح آنها را پرستش می کردند، طوری نبود که از قبل بوده باشند، بلکه در ابتدا بزرگان و صالحان قومشان را که فوت می کردند، مجسمه ای را به رسم یاد بود و گرامی داشت از آنها می ساختند. اما با سپری شدن روزگار، مردم آنها را به مانند خدا و به جای خدا عبادت کردند.

    اما تا چه اندازه باید از کشیدن تصویر نهی شود تا به بت پرستی نینجامد؟ آیا کشیدن انواع تصویر را تحریم می کند؟ یا تنها آنهایی را که ایستاده اند نهی کرده است، نه آنهایی را که ایستاده نیستند؟ یا مجسمه هایی را که سایه دارند و مردم آنها را می پرستند، نه آن تصاویری که سایه نداشته و پرستش نمی شوند؟! همین عامل اختلاف میان علما می باشد. به همین خاطر می بینیم که برخی از عالمان بر این باورند که پیامبر(صلی الله علیه و سلم) در مورد بت و مجسمه، بسیار سخت گیر بوده است و به شکستن بت ها و گِلی کردن تصاویر فرمان داده است. بعد از اینکه این را دانستند و در میان مردم اعلام و پخش شد، آنگاه به تصاویر گل اندود شده اجازه داد و گفت: «إِلَّا رَقماً فِی ثَوبٍ» یعنی: «به جز تصویری نوشته شده بر روی لباس».

    گروه چهارم: می گویند: کشیدن تصویر بدان سبب نهی شده است، چون مجسمه ساز یا نقاش در کار ساخت و خلقت اثر خود، از خداوند تقلید می کند و به این فرموده صحیح که در این مورد وجود دارد، استناد می کنند. حدیثی که ام المؤمنین عایشه(رضی الله عنها) روایت می کند: «الَّذِینَ یُضَاهُونَ بِخَلقِ اللهِ». یعنی: «کسانی که می خواهند مخلوق خدا را درست کنند». یا حدیثی که ابوهریره روایت می کند: «وَ مَن أَظلَمُ مِمَّن ذَهَبَ یَخلُقُ خَلقاً کَخَلقِی؟» یعنی: «چه کسی ستمکارتر از آن است که منظورش آن باشد که چیزی را درست کند که مانند مخلوق من باشد؟»

    همچنین این حدیث که می فرماید: «مَن صَوَّرَ صُورَهً کُلِّفَ أَن یَنفُخَ فیِهَا الرُّوحَ» و حدیث؛ «أَشَدُّ النَّاسِ عَذَاباً یَومَ القِیامهِ المُصَوِّرُون. یُقَالُ لَهُم: أحیُوا مَا خَلَقتُم». یعنی: «یکی از آن کسانی که در روز قیامت عذابی سخت و دردناک دارند، نقاشان هستند. به آنها گفته می شود: به آن چیزهایی را که درست کرده اید روح به تن کرده و زنده گردانید».

    در نتیجه: بنا به دلایلی که اشاره شد، دو جواب داده می شود.

اول: اگر دلیل تحریم این باشد که تقلید از خلقت خداوند است، در این صورت باید کشیدن ماه و خورشید و کوه و درخت نیز حرام می بود، چون اینها نیز مخلوقات خداوند می باشند. اما در متن حدیثی که از ابن عباس روایت شده است، به کشیدن این موارد اجازه داده شده است.

دوم: اگر دلیل حرام بودن این باشد، پس می بایست تصاویری را نیز که در آنها یکی از اعضای اساسی آن نقص عضو شده است، یا درست کردن عروسک بازی دخترانه نیز حرام می بود. اما طبق متون حدیث، این موارد حرام نیستند. در فرموده ای صحیح آمده است که ام المؤمنین عایشه(رضی الله عنها) با عروسک و اسب بالدار بازی کرده است. همچنین مجسمه ای نیز که سر آن کنده شده باشد، قرار دادنش جلوی درب خانه حرام نیست، یا درست کردن … . مانند این حدیث جبرئیلی که ابوهریره آن را روایت کرده است که پیامبر(صلی الله علیه و سلم) فرموده است: که جبرئیل به پیشم آمد و گفت: دیروز آمده بودم پیشت، اما آنچه به من اجازه ی ورود نداد، مجسمه ای مردانه بود که جلوی در خانه ات بود و داخل خانه نیز، تصویری برجسته بر پرده ها بود و همچنین سگی در داخل خانه وجود داشت. دستور بده که سر مجسمه را بکنند که همانند درختی شود و پرده ها را نیز پاره کرده و دوتا بالش از آن درست کنند که برای زیر شانه ها از آنها استفاده شود و همچنین دستور بده که سگ را از آنجا خارج کنند.

    به همین خاطر عده ای از علما فرموده اند که: منظور از تقلید از خلقت خدا این است که کسی که تصویری درست می کند، احساس کند که این نوعی مسابقه با خداست و آنچه را که خدا درست کرده است، او نیز می تواند درست می کند. به همین خاطر در روز قیامت خدای بزرگ به آنها نشان می دهد که چقدر بیچاره و ضعیف هستند.

امام نووی می فرماید: این تهدیدی را که می فرماید، مجسمه ساز یکی از آن کسانی است که با سخت ترین و شدیدترین عذاب ها کیفر داده می شود، برای آن مجسمه سازی است که هدفش از درست کردن مجسمه، این است که پرستش شود، یا منظورش این است که بگوید: حالا خدا کیست و من کیستم؟(نعوذ بالله) بدون شک کسی که چنین باوری داشته باشد، کافر بوده و هیچ ارتباطی با اسلام ندارد و عذابش، همچون عذاب سخت کافران است و هر اندازه کفرش بیشتر، عذابش نیز سخت تر می شود. سندی را که از این نظرِ امام نووی، پشتیبانی می کند، این حدیث قدسی است که ابوهریره روایت کرده است: «وَ مَن أَظلَمُ مِمَّن ذَهَبَ یَخلُقُ خَلقاً کَخَلقی». یعنی: «چه کسی ستمکارتر از آن است که منظورش آن باشد که چیزی را درست کند که مانند مخلوق من باشد»، یعنی خود را به خدا شبیه کند.

والسلام علیکم و رحمهالله

نمایش بیشتر

کلثوم حسن زاده

@@نویسنده و مترجم و شاعر ایران - آذربایجان غربی - سردشت

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا