فریضه «زکات» و مبارزه با فقر از نگاه اسلام

خداوند متعال انسان ها را متفاوت آفریده است ، با صلاحیت ها،استعدادها و توانایی های متفاوت، تا به کمک هم و در کنار هم نظام ها و تمدن ها را بنا کنند و امور این تمدن ها را با عنایت غیبی خداوند سبحان و دستان هنرمند خود بچرخانند……

واقعیت این است که همه ادیان الهی حتی ادیان ساختگی و آیین های بشری از این مسئله یعنی عنایت به حال فقرا غافل نمانده اند؛  البته ادیان آسمانی در مقایسه با نظام های ساخته بشر بیشتر به این مسئله پرداخته و با صدای رساتری به این امر فراخوانده اند و در نتیجه تأثیر بیشتری نیز برجای گذاشته اند . دعوت هیچ پیامبری از این مسئله که قرآن از آن گاهی به عنوان انفاق و إطعام  و گاهی به عنوان زکات یاد می کند ، خالی نبوده است .

توجهی که اسلام به رعایت حال فقرا و مستمندان جامعه داشته است ،  نظیر آن ، چه در ادیان آسمانی و چه در نظام های بشری دیگر یافت نمی شود …..

اهمیت زکات :

 بدیهی است در عصر کنونی نظام مالیاتی و درآمد اجتماعی سخن روز شده است  و آن نتیجه کشمکش ها و درگیری های طبقاتی و ثمره دشواری های اجتماعی است که در اثر انقلاب صنعتی و پیشرفت اقتصادی به وجود آمده است ، اما بر عکس آن ، اسلام بیش از چهارده قرن است که چنین درآمدی را به عنوان یک ضرورت حتمی اجتماعی برای از بین بردن فقر و بینوائی و آزادی انسان مقرر نموده است؛ آنهم به نام یک امر واجب دینی و عبادی تحت عنوان  زکات .

نخست تعریف زکات : 

زکات در لغت و اصطلاح شرعی

  زکات در لغت به معنی افزون شدن یا زیاد شدن است ، واژه زکات،  مفاهیمی چون : برکت ، رشد و افزون شدن ، پاکی و اصلاح را در بر می گیرد . و در اصطلاح شرعی عبارت است از ؛ میزان مشخصی از مال که خداوند برای رفع نیازهای افراد مستحق فرض گردانیده است .

ازهری می گوید : دلیل نامگذاری این فریضه ی دین به زکات این است که موجب رشد و ارتقای سطح معیشتی فقرا می گردد و بدین ترتیب شخص فقیر با بهره مند شدن از مال زکات ، هم به لحاظ مادی و هم از نظر شخصیتی رشد می کند.

رابطه بین معنی لغوی واصطلاحی زکات:

زکات از جمله فرایضی است که الله متعال آن را مایه برکت در اموال و موجب تزکیه ی أفراد قرار داده است اما چون بسیاری حقیقت آن را درک نکرده اند ، تصور می کنند که اگر زکات مال خویش را بدهند از مقدار آن کاسته خواهد شد و مالشان کاهش خواهد نمود . این در حالی است که طبق فرموده های الله و رسول او، زکات موجب زیادتی در مال و مایه برکت در آن می شود .

سعدی شیرازی می گوید :

زکات مال به در کن که فضله ی رز را    چو باغبان بزند بیشتر دهد انگور

 البته زمانی که انسان تقوای الهی داشته باشد

خدا در این مورد می فرماید 🙁 ۚ وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا — هر کس هم از خدا بترسد و پرهیزگاری کند، خدا راه نجات (از هر تنگنائی) را برای او فراهم می‌سازد) .

( وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ ۚ—-  و به او از جائی که تصوّرش نمی‌کند روزی می‌رساند. — سوره طلاق ۲_۳)

( وَمَا آتَیْتُمْ مِنْ رِبًا لِیَرْبُوَ فِی أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا یَرْبُو عِنْدَ اللَّهِ ۖ وَمَا آتَیْتُمْ مِنْ زَکَاهٍ تُرِیدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَٰئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ

آنچه را که به عنوان ربا می‌دهید تا از اموال مردم فزونی یابد، نزد خدا فزونی نخواهد یافت (و بلکه خدا از آن می‌کاهد و نابودش می‌نماید)، و آنچه را که به عنوان زکات می‌پردازید و تنها ذات خدا را منظور نظر می‌دارید، این گونه کسانی دارای پاداش مضاعف خواهند بود / سوره روم آیه ی ۳۹).

( قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَیَقْدِرُ لَهُ ۚ وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ ۖ وَهُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ

بگو: پروردگارم روزی را برای هر کس از بندگانش که بخواهد فراخ و یا تنگ می‌گرداند، و هر چه را (در راه خدا) ببخشید و صرف کنید، خدا جای آن را پر می‌کند، و او بهترین روزی دهندگان است. —  سوره ی سبا آیه ی ۳۹)

پیامبر صلی الله علیه و سلم نیز فرموده است ” مانقصت صدقه من مال”   انفاق وبخشش مال را کم نخواهد کرد واین هم ثابت  شده است، زیرا کسانی که حق اموال خویش را ادا نموده اند و از اموال خود انفاق کرده اند همیشه در  اموالشان برکت وجود داشته‌ است  وبعضی اوقات خداوند درگاه خیر و برکت را برایشان باز کرده است ، به سبب بخششان در راه خدا .

در نتیجه معنی زکات در لغت موافق با معنی اصطلاحی آن می باشد، که به معنای زیادی وافزایش می باشد .

در ادا کردن فریضه زکات فزونی  دیگری هم هست، آن هم افزایش ایمان در دل صاحبش، زیرا زکات از جمله عمل های  نیک می باشد  وعمل نیک هم ایمان مسلمان را افزایش می دهد .

 عقیده اهل سنت  بر این است که عمل صالح از ایمان است وایمان با انجام دادن اعمال نیک افزایش  می یابد و در صورت انجام معاصی اندازه ایمان کم می شود .

وهمچنین زکات  اخلاق مومن را نیکو  می کند، زیرا زکات بخشش است وبخشش دلالت بر کرم می کند و کرم هم اخلاق حسنه است مثل زکات، زیرا زکات یکی از پایه های بزرگ  اسلام، و درقران بیشتر با نماز بیان شده است که ستون اسلام است، در حقیقت ادای زکات نشانه  دوست داشتن خداست، زیرا مال ثروت بسیار  دوست داشتنی است، وبخشیدن اشیاء دوست داشتنی نشانه از بیشتر دوست داشتن خداوند می باشد.

مصالح  زکات وزیاد شدن ایمان به سبب آن  و… امر آشکاری است و به تفکر درآن معلوم می شود ؛پیش از تقسیم زکات بین مستحقان، بی احتیاج‌شان می کند  وهمچنین عموم مسلمانان را از فقر دور می کند.

اقتصاد هم چیزی نیست جز تقسیم ثروت بین فقرا وثروتمندان  به طوری که از ثروتمندان گرفته می شود این اندازه که تعیین شده است برای مصرف بر فقرا، در آن تقسیم  ثروت هست ، تا سرکشی و غرور از طرفی و ناامیدی از طرف دیگر رخ ندهد.

وهمچنین در زکات تقویت بین دل ها و ارتباط بین آنان  وجود دارد، زیرا فقرا وقتی که دیدند که ثروتمندان همکاریشان می کنند در دادن زکات بدون منت؛ چرا که خدا آن را واجب کرده است، آنان هم ثروتمندان را دوست خواهند داشت، به خلاف اینکه وقتی ثروتمندان بخیل باشند در دادن زکات که دشمنی بینشان  ایجاد می شود.

زکات، در طول تاریخ  آثار مثبت فراوانی داشته است و یکی از عوامل اصلی جهت ریشه کن نمودن فقر در زمان پیامبر و خلفای راشدین بوده است.

به تعبیر دانشمند بزرگ جهان معاصر مرحوم علامه أبوالحسن ندوی : امروزه در مورد زکات همان ارتدادی که در عصر ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ اتفاق افتاد روی داده است اما ابوبکری  نیست که با آن به مبارزه برخیزد .

منبع: سایت الوکه

ترجمه : رحیم رهرو.