فطریه رمضان؛ از نگاهی متفاوت

الحمدلله رب العالمین والصلاه والسلام علی سیدنامحمد وعلی آله واصحابه واتباعه اجمعین

ماه رمضان فرصتی طلایی برای مؤمنان است که باانواع عبادات واجب ومستحب وبه خدای خود تقرب جویند وتوشه ای برای آخرت کسب نمایند ،دراین راستا هرساله سؤالاتی ذهن مسلمانان را به خود مشغول می کند  دراین نوشتار ضمن آرزوی قبولی طاعات همه روزه داران ، درحد وسع و بضاعت خود به پاسخ سؤالاتی پیرامون فدیه( کفاره روزه) و فطریه(زکات فطر)  می پردازیم:

فدیه روزه

هرساله مجموعه ای از مسلمانان بخاطر ناتوانی  ازنظرشرعی از گرفتن روزه معاف هستند وبه جای آن مبلغی را به عنوان فدیه به نیازمندان پرداخت می کنند که مقدارآن را خداوند متعال تعیین فرموده است : « وعلی الذین یطیقونه فدیه طعام مسکین»

( وکسانی که توانایی روزه را ندارند (هرروز) یک پرس غذا به عنوان فدیه به نیازمندی پرداخت نمایند)

درآیه ای دیگر خداونددربیان کفاره قسم این غذارا چنین تبیین فرموده « من أوسط ماتطعمون أهلیکم » از غذای معمولی خانواده خود پرداخت کنید. ازمطلب فوق دو نتیجه می گیریم:

۱- فدیه روزه، یک وعده غذای کامل است،( که علما پرداخت قیمت آنرا نیز جایز می دانند)

۲- درانتخاب نوع وکیفیت غذا ، مصرف معمولی فردپرداخت کننده و خانواده اش می باشد( پس اعلام یک مبلغ برای عموم مردم ، دقیق نیست)

 فطریه (زکات فطر)

برای آشنایی به موضوع فطریه لازم است به حقایق زیر توجه کنیم :   ۱- زکات فطر فریضه ای مالی است که به منظور جبران نواقص روزه وهمچنین شریک نمودن فقراء در شادی عیدفطر، برمسلمانان واجب گردید.همچنانکه  ابن عباس رضی الله عنه  می فرماید 🙁 فرض رسول الله صلی الله علیه وسلم زکاهالفطر طهره للصائم من اللغو والرفث وطعمه للمساکین)« رسول خداصلی الله علیه وسلم زکات فطر را واجب کرد تا روزه دار ازآثار سخنان بیهوده ومعصیت بار پاک شود وکمکی غذایی برای نیازمندان باشد»  ۲- زکات فطربرعموم مسلمانان بدون استثناء واجب است همچنانکه

حضرت عبدالله ابن عمر رضی الله عنهما می فرماید:  « فرض رسول الله صلی الله علیه وسلم زکات الفطر من رمضان صاعا من تمر ، او صاعا من شعیر علی کل حر أو عبد، ذکر أو أنثی ، من المسلمین»

پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم بر هرمسلمان آزاد یا برده، مرد و زن  واجب نمود که یک صاع ( تقریبا ۲/۴۰۰ گرم)  خرما یا جو به عنوان زکات فطر ماه رمضان (به نیازمندان) پرداخت نماید.)  ۳- هرخانواده فطریه خودرا از محل غذایی که بیشترمصرف می نمود پرداخت می کرد   همچنانکه

ابوسعیدخدری رضی الله عنه  می فرماید : « کنا نخرج زکاه الفطر  – اذکان فینا رسول الله صلی الله علیه وسلم – صاعامن طعام او صاعا من تمر أوصاعا من شعیر أوصاعا من زبیب أوصاعا من أقط …, »

(زمانی که پیامبرصلی الله علیه وسلم درمیان ما بود یک صاع از گندم یا ازخرما یا از جو یا ازکشمش یا از کشک به عنوان زکات فطر پرداخت می کردیم)

۴- امروزه بیشتر مسلمانان باتبعیت ازفتوای امام ابوحنیفه رحمه الله  قیمت غذا را که برای پرداخت کننده آسانتر وبرای نیازمندان مفیدتراست  به عنوان فطریه پرداخت می کنند.

اما معیار انتخاب غذای پرداختی نزد علما متفاوت است، بیشترعلما معتقدند که فطریه بایداز غذایی پرداخت شود که اکثرمردم محل مصرف می کنند.

اما امام شافعی رحمه الله معتقداست همچنانکه از ظاهر روایت ابوسعیدخدری بر می آید  باید از غذایی پرداخت شود که معمولا زکات دهنده درخانواده خود مصرف می نماید:

 «ویؤدی الرجل من ای قوت کان الأغلب علیه» (الأم ، ج ٢ ص:  ۶٨) «هرکس فطریه خودرا از غذایی که خود غالبا مصرف می کند پرداخت نماید»

امام ماوردی رحمه الله در کتاب الحاوی الکبیر می فرماید: « إن الإعتبار بغالب قوته فی نفسه ، لقوله تعالی  من اوسط ماتطعمون اهلیکم ،  ولأنه مخاطب بفرض نفسه فوجب ان یکون اعتباره لقوت نفسه، وهو ظاهر نص الشافعی رحمه الله»

 (یعنی قوت وغذای معمولی فرد بایدملاک باشد چون خداوند ( درباره کفاره قسم) می فرماید :« از غذایی که معمولا در خانواده خود مصرف می کنید پرداخت نمایید، » علاوه براین  فرد مکلف است واجب خود را ادا نماید پس بایداز محل غذای معمولی خودش انتخاب کند. وظاهرعبارت امام شافعی نیز همین است)    علت اینکه پیامبررحمت صلی الله علیه وسلم وبه تبعیت آن ، امام شافعی رحمه الله مسلمانان را به پرداخت یک غذای واحدملزم نفرموده اند دو حکمت دربر داشته است : نخست اینکه مسلمانان دچار تکلیف و زحمت نشوند.   دوم اینکه : اگر غذایی را که پرداخت می کنند ازغذای مصرفی خودشان ارزش کمتر داشته باشد درست نیست. همچنانکه علماء ازجمله امام نووی رحمه الله می فرمایند 🙁 ویجزئ الأعلی عن الأدنی ولا عکس //مغنی المحتاج  جلد ۱ ص  ۴۰۶ ) «یعنی غذای پرداختی اگربهتراز مصرف معمولی شخص باشد جایز است اما اگر ارزش کمترداشته باشد جایز نیست.»   ۵- مقدارغذایی که به عنوان فطریه یک نفربایددرنظرگرفته شود « یک صاع » است . وهرصاع پیمانه ای معادل چهار  « مد » می باشد .، که علما هر مد را یک غذای کامل معادل ۶۰۰ گرم  محاسبه فرموده اند با این حساب یک صاع  معادل ۲۴۰۰ گرم  یعنی چهار پرس غذا  می باشد.

بنابرآنچه گذشت به نظرمی رسد محاسبه فدیه وفطریه امسال(۱۳۹۶)  به صورت زیر باواقعیت نزدیکترباشد:

 ۱- کسانی که معمولا برنج هندی وپاکستانی مصرف می کنند فطریه آنها حداقل (۱۵۰۰۰)پانزده هزارتومان وفدیه آنان تقریبا چهارهزار(۴۰۰۰) تومان می باشد.

 ۲- کسانی که درردیف اغنیا و ثروتمندان هستند و معمولا برنج ایرانی مصرف می کنند فطریه آنها حداقل( ۲۰۰۰۰) بیست هزار و فدیه آنها نیز (۵۰۰۰) پنج هزار تومان می باشد.

 ۳- طبقه فقراء که کمتر توان مصرف برنج دارند با احتساب گندم ، فطریه آنها حداقل ( ۶۰۰۰) تومان است اما فدیه آنها باید حداقل( ۲۵۰۰) دو هزاروپانصدتومان کمترنباشد چون واقعا کمترازآن نمی تواند یک غذا باشد.

 درپایان مجددا تاکید می کنم آنچه ذکرشد مبنای حداقلی است و فرموده ابن عباس را برای خود وهمه بزرگواران یادآوری می نمایم که می فرماید: فرض رسول الله زکاهالفطر طهرهللصائم من اللغو والرفث وطعمه للمساکین . (رسول خدا زکات فطر راواجب فرمود تا روزه را از آثار سخنان بی هوده و معصیت بار پاک نموده وکمکی غذایی برای نیازمندان باشد.) 

 پس بیاییم جهت جبران کاستی های روزه وکسب ثواب بیشتر درپرداخت زکات فطر خود درحدتوان دست بالا گرفته وباسخاوت طبع اقدام نماییم

 (ومن تطوع خیرا فهو خیر له / هرکس به خواست خودبیشترپرداخت نمایدقطعا برایش بهتر است )

 خداوند روزه وصدقات ما وهمه مسلمانان را بافضل وکرم خود بپذیرد آمین

 وصلی الله علی سیدنامحمد وعلی آله وصحبه اجمعین

  هاشم حکیمی//چهاردهم رمضان ۹۶