اندیشه

«قواعد و ضوابط نهی از منکر» از منظر ابن تیمیه(2)

مطلب چهارم:قواعد وضوابط تغيرمنكر.
امام ابن تيمية برای إنكارمنكرقواعدی وضع کرده که به تفصیل زیربه شرح آنها می پردازم.
1-انکارمنکر نباید با افراط وتفریط همراه باشد.
مانند اینکه ازسوی شخصی درزمینه اوامرکوتاهی وتقصیری سرزده ویا نسبت به منهیات، خواه از جنس شهوات،یا از جنس شبهات؛ ازحد گذشته باشد وافرادی با پا فراترنهادن ویا تقصیر وکوتاهی درزمینه امربه نیکی ونهی ازبدی به مقابله با او بپردازند.
اخلال دراین قاعده به شباهت با اهل کتاب می انجامد که خدا وند متعال آنها رانکوهش می کند آنجاکه میفرماید: ﴿وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ وَالْمَسْكَنَةُ وَبَاءُوا بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُوا يَكْفُرُونَ بآيَاتِ اللَّهِ وَيَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ الْحَقِّ ذَلِكَ بِمَا عَصَوْا وَكَانُوا يَعْتَدُونَ ﴾61/بقره. آنها گرفتار خواری وتنگدستی شدند ودرخورخشم خدا گردیدند.این هم بدان علت بود که به آیات خدا بی باورشدند وپیغمبران را بدون سبب وتنها به انگیزه مخالفت با حق می کشتند این تکفیرآیات و کشتن پیامبران بدیشان جرات داده بود که سرکشی کنند وبه تجاوزوتعدی دست یازند.
ابن تیمیه (رح) می فرماید: (سلف صالح ما چه زیبا گفته اند که :هرکاری را خدا بدان امرنماید حتما ابلیس با دو نوع ترفند به مخالفت با آن می پردازد وبرای او فرقی نمی کند که ازکدام راه پیروز می گردد

الف- غلو وزیاده روی ب- تقصیر وکوتاهی.
2- نباید انکارمنکربه ارتکاب بزرگتردو ضرر«اعظم الضررین» بیانجامد.
شاهدبراین قاعده فرموده خدا می باشد که میفرماید:﴿ يَسْأَلونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ وَصَدٌّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَكُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَكْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَالْفِتْنَةُ أَكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ.سوره بقرة: آية 217. ازتو درباره جنگ کردن در ماه حرام می پرسند.بگو:جنگ درآن(گناهی)بزرگ است.ولی جلوگیری از راه خدا وبازداشتن مردم از مسجدالحرام واخراج ساکنانش از آن و کفرورزیدن نسبت به خدا،درپیشگاه خداوند مهمترازآن است،وبرگرداندن مردم از دین بدتر از کشتن است..
وجه الدلاله این آیه این است که: اگرچه درکشتن انسانها شر وبدی وجود دارد اما فتنه ی حاصل ازکفروظهورکافران مهمتراز کشتن است بنابراین بزرگتر دوفساد با انجام دادن کوچکترین آن دو دفع می گردد.
نمونه ای دیگر:هرکه ازذبح حیوان دست بکشد یامعتقد باشد که ذبح حیوان به مثابه ستم به آن است او جاهل است چراکه این حیوان لابد باید بمیرد.اگر برای سود ونیاز انسانها سربریده شود بهتر است از آنکه بیهوده بمیرد وکسی از آن منتفع نگردد ومصلحت انسان جز با استفاده ازحیوان -خوردن وسوارشدن برآن- به اکمال نمی رسد.
3- نباید انکارمنکر باروشی بد وناپسند صورت گیرد.
درارتباط با این قاعده لازم است نهی کننده به حقیقت منکر آشنایی داشته باشد وبهترین روش را برای برطرف نمودن آن بکارگیرد چراکه درغیراین صورت انکارنمودنش خود نیازبه انکار دارد دراین رابطه امام ابن تیمیه می فرماید:روش امربه معروف ونهی ازمنکررفق ومهربانی است به همین دلیل گفته اند:باید امربه معروف با روشی پسندیده وسودمند صورت گیرد ونباید روش نهی ازمنکرنفرت انگیز وناپسند نباشد.
4-درقضیه امربه معروف ونهی ازمنکرباید مصلحت برمفسده ترجیح داده شود.
امربه معروف ونهی ازمنکرازبزرگترین واجبات به شمارمی آیند پس لابد باید دراین دوقضیه مصلحت برمفسده ترجیح داده شود چراکه بخاطر آن پیامبران روانه وکتابها نازل شده اند وبی شک خداوند فساد وتباهی را نمی پسندد بلکه تمام آنچه راخدا بدان امرفرموده مصلحت است وهمانا خداوند صلاح ومصلحین وکسانی را که ایمان آورده اند وکارنیک انجام می دهند ستایش می کند ودربیش از یکجای قرآن به سرزنش فساد و تباهی ومفسدین می پردازد.
درهرجا که مفسده ی امرونهی ازمصلحت آن بزرگترباشد ازجمله اوامری نیست که خدا بدان امرفرموده اگرچه ترک واجبی وارتکاب حرامی را بدنبال داشته باشد چرا که بر انسان مومن لازم است که نسبت به بندگان از خدا پروا داشته باشد وبداند که هدایت آنها وظیفه اونیست واین همان معنی فرموده خداست که می فرماید: ﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ ﴾ سوره مائده:آيه 105.ای مومنان! مواظب خود باشید هنگامی که شما هدایت یافتید گمراهی گمراهان به شما زیانی نمی رساند ونافرمانی دیگران شمارا به دوزخ نمیکشاند چرا که حساب هرکس جداست هدایت یافتن تنها با ادای واجب محقق خواهد گردید هرگاه انسان مسلمان آنچه را که درزمینه أمر به معروف ونهي ازمنكربراو واجب است انجام داد همانگونه که سایر واجبات را انجام می دهد گمراهی گمراهان به وی زیانی نخواهد رساند.
واین عمل به قاعده فقهی مشهوری است که میگوید:دفع مفسده مقدم است بر جلب مصلحت .
ابن تیمیه(رح) میفرماید:انکارمنکربه روشی بدترازآن جایزنمی باشد به همین دلیل به بهانه انجام فریضه أمر به معروف ونهي ازمنكر،قیام علیه زمامداران با شمشیرحرام میباشد.چرا که با این کارآنچه از انجام محرمات وترک واجبات حاصل میگردد، بسی بزرگتراست از چیزی که با گناهان وکارهای زشت آنها حاصل می گردد.واگر قومی مشغول بدعت یا گناهی بودند اگراز اینکارنهی گردند وبه سبب اینکاربدی وشر بزرگتری ازآنچه برآن بودند واقع می گردید پس اگر منع آنها امکان پذیرنباشد ومصلحتی در نهی آنها به چشم نخورد نباید آنها را نهی نمود.
5- نسبت به مجرمان وگناه پیشگان ازحد مشروع نگذرد مانند اینکه ازآنها متنفرشود یابه نکوهش آنها بپردازد یا آنها را ترک گوید یا اینکه آنها را کیفردهد بلکه به کسی که نسبت به آنها از حد میگذرد گفته می شود مواظب خود باشید هنگامی که شما هدایت یافتید گمراهی گمراهان به شما زیانی نمی رساند چنانچه خداوند متعال میفرماید: ﴿ وَلا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ ﴾ سوره مائده:آيه/2 . ودشمنانگی قومی شما را برآن ندارد که با ایشان دادگری نکنید وهمچنین میفرماید:وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ ﴾ سوربقره:آيه 190.ودرراه خدا بجنگید با کسانی که با شما می جنگند.وتجاوزوتعدی نکنید زیرا خداوند تجاوزگران رادوست نمی دارد. فَإِنِ انْتَهَوْا فَلا عُدْوَانَ إِلَّا عَلَى الظَّالِمِين. سوره بقره:آيه(193) پس اگر ازروش نادرست خود دست برداشتند تجاوزکردن جز برستمکاران به خویشتن به سبب کفر وشرک روا نیست. همانا بسیاری از کسانی که امربه معروف ونهی از منکر میکنند از حدود خدا می گذرند خواه از روی جهل باشد یا از روی ظلم وبیدادی.واین بابی است که باید به تحقیق وبررسی آن پرداخت که نباید نسبت به اهل معاصی ازحد مشروع گذشت. ودراین زمینه کفر ومنافقین وفاسقان وگناه پیشگان مساویند.
6-ازطریق مشروعی به انکارمنکر بپردازد مانند اینکه نهی کننده عالم ومهربان وخویشتندارباشد وحسن نیت داشته باشد وراه راست را بپیماید واین داخل درفرموده خدااست که میفرماید: ﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ. سوره مائدة:آية (105).ای مومنان: مواظب خود باشید هنگامی که شماهدایت یافتید گمراهی گمراهان به شما زیانی نمیرساند.ابن تیمیه میفرماید:امرونهی را انجام می دهد ومعتقد است که ازخداورسولش اطاعت میکند حال آنکه از حدود خویش تجاوزکرده است چنانچه اکثر اهل بدعت وآرزوها تمام تلاش خویش را جهت امربه معروف ونهی از منکربکارمی اندازند اما دریغا که اشتباها متوجه منظورخدا در ارتباط با امرونهی وجهاد شده است.

ادامه دارد

نمایش بیشتر

اسمعیل ابراهیمیان

@نویسنده و مترجم @ آذزبایجان غربی - مهاباد @ فعال دینی و دعوتگر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا