اصول فقهفقه

قواعد و پایه های چهارگانه احکام اسلامی

پایه های احکام اسلامی

یکی از علمای بزرگوار در رساله مختصر و مفیدی تحت عنوان”چهار پایه اساسی که احکام فقهی بر آن استوار است” به تشریح آن چهار پایه پرداخته که احکام اسلامی بر آن پایه ریزی شده است ؛ امری که بر عظمت اسلام دلالت می کند ؛چرا که تمام دین را در ضمن چند کلمه آورده است.

او می گوید : این چهار قاعده جزئی از قواعد دین است که احکام اسلامی حول آن می چرخد , این قواعد از بزرگ ترین نعمت خدا بر امت محمدی به شمار می آید؛ زیرا خداوند دین اسلام را به عنوان دینی کامل و پاسخگو و فراگیرتر از همه ادیان دیگر قرار داده است ؛علاوه بر اینکه آن را در ضمن چند کلمه جامع قرار داده است.

 قبل از شناخت قواعد چهارگانه جادارد این ویژگی منحصر به فرد دینمان را به عنوان یک نعمت الهی سپاسگزار باشیم. پیامبر رحمت در حدیثی که امام بخاری روایت نموده می فرماید : اعطیتُ جوامع الکلم. همانا سخن گزیده و جامع به من ارزانی شده است.

امام سرزمین حجاز محمد بن شهاب زهری در تبیین حدیث فوق می گوید: یعنی خداونداین توان را به آن حضرت داده که در قالب الفاظی اندک معانی فراوانی را بیان نماید.

???? قاعده اول: سخن گفتن بدون آگاهی از طرف خدا حرام است .

 قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَأَنْ تُشْرِکُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ (بگو که خدای من هر گونه اعمال زشت را چه در آشکار و چه در نهان و گناهکاری و ظلم به ناحق و شرک به خدا را که بر آن شرک هیچ دلیلی نفرستاده است و این که چیزی را که نمی‌دانید به خدا نسبت دهید، همه را حرام کرده است.)

???? قاعده دوم: هر حکمی که شارع- خدا یا پیامبر-در باره آن سکوت اختیار نموده اند قابل اغماض است و برای هیچ کسی روا نیست آن را حرام ، واجب ، مستحب و یا مکروه بپندارد .

 یا ایها الذین آمنوا لا تسالوا عن..

پیامبر می فرماید : گاهی خداوند به منظور رعایت حال بندگانش و اعمال تخفیف بر آنان در باره احکامی سکوت اختیار نموده و حکم قطعی آن را تبیین نفرموده است ؛ پس در باره حکم آن چیز سکوت اختسار کنید .

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْیَاءَ إِنْ تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ وَإِنْ تَسْأَلُوا عَنْهَا حِینَ یُنَزَّلُ الْقُرْآنُ تُبْدَ لَکُمْ عَفَا اللَّهُ عَنْهَا وَاللَّهُ غَفُورٌ حَلِیمٌ  (اى کسانى که ایمان آورده‏ اید از چیزهایى که اگر براى شما آشکار گردد شما را اندوهناک مى ‏کند مپرسید و اگر هنگامى که قرآن نازل مى ‏شود در باره آنها سؤال کنید براى شما روشن مى ‏شود خدا از آن [پرسشهاى بیجا] گذشت و خداوند آمرزنده بردبار است)

???? قاعده سوم :فرار از ارائه دلیل آشکار و استدلال با الفاظ متشابه منش و پیشه انسان های گمراه از جمله خوارج است.

آیه هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ آیَاتٌ مُحْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ ۖ فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَهِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِیلِهِ ۗ وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ (اوست خدایی که قرآن را بر تو فرستاد که برخی از آن کتاب آیات محکم است که اصل و مرجع سایر آیات کتاب خداست و برخی دیگر متشابه است، و آنان که در دلشان میل به باطل است از پی متشابه رفته تا به تأویل کردن آن در دین راه شبهه و فتنه‌گری پدید آرند، در صورتی که تأویل آن را کسی جز خداوند نداند؛)

وظیفه انسان مسلمان این است که از محکمات پیروی کند؛ البته اگر معنای متشابه را به خوبی درک کند متوجه خواهد شد که متشابه و محکم متناقض نیستند ؛ بلکه کاملاً همدیگر را تقویت می کنند و در صورتی که معنا و مفهوم آن را نفهمد باید از راسخین پیروی کند که می گویند: ۗ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا ۗ وَمَا یَذَّکَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ (و اهل دانش گویند: ما به همه کتاب گرویدیم که همه از جانب پروردگار ما آمده، و به این (دانش) تنها خردمندان آگاهند.)

???? قاعده چهارم: پیامبر صلی الله علیه و سلم اعلام کرده که بایدها و نبایدها بر همگان آشکارند ولی امور مشتبهی در بین آن وجود دارد .

هرکس بدون درک این قاعده بخواهد درباره مطلبی سخن بگوید، هم خودش گمراه است و هم مردم را گمراه نموده است.

خواهر و برادر مسلمان ؛ بدان- رحمت خدا بر تو باد – که این قواعد چهارگانه علی رغم مختصر بودن شان ،احکام دین اسلام بر آن ها می چرخد و پژوهشگران مسلمان به این چهار قاهده نیازمندند ؛ خواه آن بحث کننده ، درباره تفسیر قرآن سخن بگوید یا  علم اصول الفقه و یا در باره یکی از کارهای دل.


ترجمه از عربی : یوسف ساجدی

نمایش بیشتر

یوسف ساجدی

نویسنده و مترجم و مدرس دانشگاه

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا