تاریخشخصیت ها

مامۆستا مەلا عەبدوڵڵای ئەحمەدیان(3-3)

مامۆستا مەلا عەبدوڵڵای ئەحمەدیان

مامۆستا ئەحمەدیان و بواری شێعر:

دەرس خوێندنی مامۆستا لە حوجرەکانی موکریان و فەقێبوون و پەروەردەبوونی لە مەهاباد لەو کاتەدا «ساڵی 1324» کە چەند ڕۆژنامە و گۆڤاری کوردی لەو شارەدا بڵاو دەکراوە، هەروا خوێندنی ئەو زانستانەی پێوەندییان بە ئەدەب و شێعر هەیە وەک بەیان و بەدیع و عەرووز و قافیە و مەعانی، هەروا خوێندن لە خزمەت مامۆستای وەک «مەلاعیسامەددین شەفیعی» – مەلاعیسامەددین جیا لە تەدریسی زانستی ئایینی، هەستیار و شاعیرێکی توانا بووە- دوای ئەوە دەیان جار تەدریسی کتێبی وەک «موختەسەر» و «موتەووەل»، هەروا دۆستایەتی لەگەڵ شاعیرانی ناسراوی موکریان وەک «سەیدکامل – ئاوات» و «عەبباسی حەقیقی» و «خالیدئاغا حیسامی – هێدی» و «محەممەدی نووری- عەتری گڵۆڵانی» و نامەگۆڕینەوە لەگەڵ مامۆستا هەژار و هێمن و نزیکی مامۆستا لە کۆڕ و کۆمەڵی ڕۆشنبیری کورد و هاوبەشی لە کۆنگرە و سیمینار و کۆبوونەوە ئەدەبییەکان، هەمووی ئەوانە و هەست و خوستێکی سروشتی شاعیرانە، بوونە هۆی ئەوە کە مامۆستا ئەحمەدیان وەک کەسایەتێکی هەستیار کۆمەڵێک شێعری جوان و ڕێکوپێک بخاتە نێو کتێبخانەی ئەدەبی کوردی، بەڵام لەگەڵ ئەوە خاڵێکی جێی تێبینی ئەوەیە، مامۆستا زۆرتر سەرقاڵی تەدریس و لێکۆڵینەوە بووە، وەک پێویست یان بڵێین وەک شاعیرێک ڕاستەوخۆ نەپڕژاوەتە سەر شێعر و شاعیری، لەبەر ئەوە زۆر کەس لەو بوارە لە ئەرک و تێکۆشانی مامۆستا ئاگادار نییە، هەر لەبەر ئەوە بە پێویستم زانی ئاوڕێک لە بۆچوونەکانی مامۆستا سەبارەت بە شێعر و ئەدەب بدەمەوە، هەروا چەند وێنەیەک لە شێعری مامۆستا بخەمە پێش چاوی خوێنەر.

بەشێک لە شێعرەکانی مامۆستا ئەحمەدیان لە دیوانێکدا به ناوی «هەست و هاوار» لە چاپ دراون. لە پێشەکی ئەو بەرهەمە مامۆستا بابەتێکی چڕوپڕ لە سەر مەبەستی شێعر و جیاوازی شێعری کۆن و نوێ بە زمانێکی پاراو باس دەکا، ئەو قالبانەی مامۆستا شێعری لە سەر داناون، بریتین لە مەسنەوی و غەزەل و قەسیدە و دووبەیتی نوێ یان «چوارپارە»، زۆربەی غەزەلەکانی مامۆستا هەتا ئەو دوایانە بڵاو نەکراونەتەوە⁴، نۆ غەزەلی مامۆستا لە گۆڤاری ژمارە (160)ی مەهاباد بڵاو کراونەتەوە، نیوەرۆکی شێعرەکانی مامۆستا زۆرتر پاڕانەوە و ئامۆژگاری و باسی ئازادی و یەکگرتن و ڕەخنەی کۆمەڵایەتین.

مامۆستا ئەحمەدیان لە ناو بەرهەمەکانی لە چەند جێ باسی شێعر و شاعیری دێنێتە پێش، دیارە بۆچوون و ڕای تایبەتی مامۆستا سەبارەت بە شێعر دەستنیشان دەکەن، لە تەفسیری سووڕەی یاسین کاتێ مامۆستا ئەو ئایەتە تەفسیر دەکا «وَ مَا عَلَّمناەُ الشِّعرَ» لە سەر بابەتی شێعر و شاعیری دەدوێ و زۆر بە وردی باسی هێزی شێعر و دەسەڵاتی شاعیر دەکا. لە وتارێکدا سەبارەت بە شێعر بەو چەشنەی نووسیوە:
«شێعر شعوورێکی بەرزترە لە شعووری ئاسایی و هەست و خوستێکی تیژتر و بەبڕست‌ترە لە هەست و خوستی تێکڕایی، شێعر توانیویەتی لە دیمەنی هێزێکی زۆر بەگوڕم هەمیشە حوزوری خۆی لە مەیدانی ژیانی کۆمەڵایەتی نەتەوەکان نیشان بدا…» (سروە، 191، ل 18، کۆڕی پرسەی مامۆستا هێمن)

مامۆستا ئەحمەدیان لە وتارێک‌دا نووسیویە:

«بیری شاعیری ئێستا، ئاڵوگۆڕی بەسەردا هاتووە، شاعیری ئەوڕۆ لەباتی ئەوە ئاخ هەڵکێشێ و لەسەر شینکاڵی دم جۆگەیەک گڵێنەیەک ئارەقی خەست هەڵقوڕێنێ و ببێتە خاکی بەرپێی شۆخێک، ئەوجار ئاواتی ئەوەیە کە هەوڕێک ژەهری هەلا بە قوڕقوڕۆچکەی ستەمکاراندا بکا و دەستی قەڵشیوو بە پەڕۆ بەستراوی زەحمەتکێشان ماچ کا، یان لەباتی ئەوە بە خاڵی ڕەشی دڵبەرێک هەڵبڵێ، دەکڕوزێتەوە بۆ ئەو هەزار دڵانەی کە بوونە سووتووی ئاوری زۆر و زێفی دەسەڵاتدارەکان…» (خەزێنە، کۆمەڵە وتار، عەبدوڵڵا ئەحمەدیان، ل 180)
لێرەدا بە پێویستی دەزانم ئەو بابەتە بدەمە دەست شاعیر و هەستیارێکی ئاگادار لە تێکۆشانی ئەدەبی مامۆستا ئەحمەدیان واتە بەڕێز سەعیدی نەجاڕی «ئاسۆ». ئەو شاعیرە بەڕێزە لە وتارێکدا بە ناوی «شێعری حوجرە و چەند پێوەرێ لە هەست و هاوار» نووسیویە:
«… مامۆستا ئەحمەدیان باشترین فاکت و نموونەیە بۆ شێعری حوجرەی پەنجا ساڵ لەمەوبەر، واتە شێعری کلاسیکی کوردی، مامۆستا ئەحمەدیان لە سەر شێعرەکانی خۆی ئاوا دەفەرمێ: «ئەو شێعرانە کۆڵێک نین، بەڵکوو لوێچێکن، ئەویش بڕێکیان چونکە لە تافی شلکی و لاویدا کوتراون ڕەنگەکانیان ڕەنگی ئێستام کە گەیشتووم ناگرنەوە، هێندێکیان فەقێیانەن نەک شاعیرانە» مامۆستا لە ترسی زمانی ئەوانەی پێیان وایە شێعر هەر دەبێ باسی شۆڕش و مەی و ئافرەت بکا، خۆی بە «فەقێ» دادەنێ نە شاعیر، لە کاتێکدا ئەو ڕاستییە حاشا هەڵنەگرە، ئەو وەک زۆربەی شاعیرانی پێشووی کورد «فەقێیەکی شاعیرە». ئەوە چۆنیەتی داڕشتنی شاعیرانەی شاعیرە، کە مەبەستەکە دەکاتە شێعرێکی بەرز و بڵیند یان نزم و نەوی، بێ‌ تەعاروف شێعری مامۆستا لە بەرابەر شێعری شاعیرانی سەردەمی موکریان جێگەیان لای سەرەوەیە و بۆنی تازەگەریشیان لێ دێ.

قالبێکی تازە داهاتوو هەیە بە نێوی «دوو بەیتی نوێ» لە نێو فارسەکانیشدا قالبێکی تازە داهاتووە و نزیکترین قالبە بە شێعری نیمایی و ئەمڕۆ؛ مامۆستا ئەحمەدیان دوو شێعری بە قووەتی لەو قالبەدا هەیە کە سەلمێنەری ڕوحی تازەگەری لە شێعر و بیری مامۆستان، ئەو دوو شێعرە لە «هەست‌و هاوار»دا چاپ کراون «مناڵی باب خنکاو» و «بەرە بەیانی ئاوات»، مامۆستا حەولی داوە لە بواری قالب و ناوەرۆکەوە تازەگەری لە شێعری حوجرەدا بێنیتە ئارا، شێعری «منداڵی باب‌‌خنکاو» بۆنی قەسیدە حەماسیەکەی «مەهدی حەمیدی» لێ دێ «مغرب سینەمالان قرص خورشید…» بڕوانە سەرەتای منداڵی باب خنکاو چۆن دەست پێ دەکا:

“کورتەیەک لە شێعری باب‌خنکاو”

مامۆستا ئەحمەدیان دێتە سەر بابـەتـی شێعــری بــەرەنگـاری و مــوقـاوەمــەت، کاتی سەرهەڵدانی شۆڕشی گەلانی ئێران، له ڕێبەندانی ساڵی 57ی هەتاوی، لە قالبی غەزەل، ئەو شێعر پاراوه دەخولقێنێ:

“کورتەیەک لە شێعری ئازادی”

قەسیدە یەکێک لەو قالبە سەخت و دژوارانەیە کە شاعیرانی بە قودرەت و بە دەسەڵات نەبێ، کەم شاعیر لە عۆدەی دژواریی تەنگ و چەڵەمەی وەزن و قافیەکانی دێنە دەرێ، دەبینین مامۆستا ئەحمەدیان وەستایانە شانی وەبەر ئەو قالبە سەخت و دژوارە داوە و سروشتی بەهەشت ئاسای کوردستان دێنێتە بەرچاو ، بڕوانە چەند بەیتی هەڵبژاردەی ئەو قەسیدە:

“کورتەیەک لە شێعری بەهار و … “
ئەوە ئەو بابەتە بوو کە بەڕێز سەعیدی نەجاڕی «ئاسۆ» لە گۆڤاری مەهاباد ژمارە (71) ڕێبەندانی 1385ی هەتاوی سەبارەت بە شێعر و هەستی شاعیرانەی مامۆستا بڵاوی کردۆتەوە.

پارچە هەڵبەستی «ئامۆژگاری» یەکێک لە شێعرە پاراوەکانی «مامۆستا ئەحمەدیان»ـە :

(تاریخ فرهنگ و ادب مکریان، ج٢، ص ۱۸۸، ابراهیم افخمی)

مامۆستا ئەحمەدیان یەکگرتن و پێکەوەبوونی چین و توێژەکانی کۆمەڵگا بە پێویست دەزانێ، دووبەرەکی بە نەهامەت و ماڵوێرانی دەژمێرێ، ئەو بابەتە لەژێر سەردێڕی «دووبەرەکی» بەو چەشنە دەڕازێنێتەوە:

هونەری خۆشنووسی مامۆستا ئەحمەدیان:

سەبارەت بە هونەری خۆشنووسی و دەست و پەنجەی ڕەنگین و جواننووسینی مامۆستا ئەحمەدیان پێویستە بڵێم، مامۆستا لە مەودای ئیش و ئەرکەکانی جاروبار ئاوڕی دەدا سەر جواننووسین و خۆشنووسی واتە «خەتتاتی»، وەک ئیشێک لە پەنای ئیشێکی تر دەپەڕژا سەر ئەو هونەرە. مامۆستا ئەحمەدیان هەر لەو کاتەوە بۆ خوێندن لە بنەماڵە دوور ببۆوە، هەواڵی خۆی لە ڕێی نامە و نامیلکەی جوان و ڕێکوپێک ڕادەگەیاند، هەر لەو کاتەوە جوانییەتی و ڕازاوەیی و جموجووڵی جواننووسین لە خەت و نووسراوەکانی بەرچاو بوو، جوانی لە ناخ و دەرونی ئەو وشە و ڕستانەی مامۆستا دەینووسین هەڵدەڕژا، هەستی هەر هەستیارێکی وەجووڵە دەخست.
مامۆستا ئەحمەدیان بە یارمەتی کەرەسەی زۆر ئاسایی وەک قامیش و دارنووک و جەوهەری دەستکرد لە سەر لاپەڕێک زیاتر لە سەد جار پیتێک یان وشەیەکی بە دووی یەکدا شەتەک دەدا و لە چەشنی یەک دەینووسینەوە و لاپەڕی ڕەش هەڵدەگێڕا، ئەو مەشق و ڕاهێنانە دەگەیشتە ڕادەیەک چاوی خوێنەر لە سەر ئەو لاپەڕە تەنیا ڕەشکە و پێشکەیەکی دەدی ، ئەو نووسراو و تۆمار و بەیازانەی کە بە شێوەی نەستەعلیق نووسرابوون وەک سەرمەشق کەڵکی لێ وەردەگرتن. لەسەر لێنووس ڕاستەوپاستەی دەکردن و لە ڕووی دەنووسینەوە، وا دەچووە نێو هەناوی وشە و پیتەکان و پێیان سەرقاڵ دەبوو، جاری وابوو کات و ساتی حەسانەوە و خواردنی لەبیر دەچۆوه تەنانەت پاراستنی شمەک و لیباسەکانی لە پەڵەی ڕەش و شینی جەوهەر بۆ نەدەپارێزرا، دەگەڵ ئەوە سووتووی سیغار و چەڕە دووکەڵی جغارە هەور و هەڵا و چەڕچەمانێکی سەیری پێک دێنا، وەتاغی کارەکەی شپرزەتر دەکرد، ئەو چەڕەچەمانە و چەند قوتوو جەوهەر و مەرەککەب و دەیان قەڵەمی قامیش، درێژ و کورت و باریک و ئەستوور، لە پەنای سەدان کتێبی کۆن و نوێ، قۆری و فلاکسی چا و ڕادیۆی فیلیپس، کەش و هەوایەکی جیاواز و تایبەتی و جیددی و لە هەمان کاتدا ڕۆمانتیک و ئاڵۆزی پێک دێنا، لەسەر ئەو ئاڵۆزی و شپرزەییە، کەس زاتی نەدەکرد ئەو کەرەسە و کتێب و ئامرازانە هەڵوەژێرێ!

خووخدەی مامۆستا ئەحمەدیان:

بەڕێز «ناسری عەلیار» لە وتارێکی تایبەت، بەو چەشنە باسی مامۆستا دەکا: «مامۆستا مەلاعەبدوڵڵای ئەحمەدیان کەسایەتێکی ڕاست و دروست و یەکڕەنگ و دڵسۆز و قەدرزان و لەبەر دڵان و بێ ڕیا و بە ئەمەک بوو، لەگەڵ ئەوە کەسایەتێکی ئایینی بوو، لە سۆنگەی کاری ئەدەبی لەگەڵ زۆربەی شاعیران و هونەرمەندان و لێکۆڵەران دۆستایەتی هەبوو، تەنانەت گرێوگۆڵی زەینییان سەبارەت بە ئایین بە ڕاشکاوی لەلا باس دەکرد. حورمەتی عالمانەی خۆی وەک زانا و عالمێک ڕاگرت، بۆ ماڵ و سامان ئەو قورساییەی نەشکاند، لە پەنای خەڵک داماوە، ئەوەندەی بۆی کرا و لە دەستی هات بە دەست و زیاتر بە قەڵەم و قسە بەربەرەکانی لەگەڵ چەوتی کرد، بە مووچە و داهاتی موعەللیمی لە ماڵێکی ئاسایی بێ‌منەت گوزەراندی، هەر لەو ماڵەدا دۆستان و لایەنگرانی لێی دەهاڵان، هەر لەو ماڵەدا نووسینەکانی هێنا بەرهەم، هەر لەو ماڵەدا میوانی بەڕێ دەکرد، سەرئەنجام هەر لەو ماڵەدا ئاوای دنیای هەرمان بوو.
مامۆستا تا دوایین ساڵی ژیانی لە پێش‌نوێژی وەک ئەرکێکی ئایینی کۆتایی نەکرد، ئەوەندەی توانی دەرسی فەقێی کوتەوە، مامۆستا لە باری مەعنەوییەوە هەتا هات بەرەوژوورتر ڕۆیی، موناجاتەکانی لەو ساڵانەی دواییدا لە شەوانی ڕەمەزان، بە ئاشکرا تۆ بەو ڕاچڵەکانی پێوە دیار بوو، لە مەلایەکی بە توانای جەدەلی و دڵ بە دنیا و شایی بەخۆ، گەیشتە شوێنی پوختەیی و خۆ بەکەم گری و قەدرناسی، خەم و پەشێوی دوا ڕۆژەکانی تەمەنی ئەوە بوو، بۆ نەیتوانیوە ئەرکەکانی تەواو بە ئەنجام بگەیەنێ، مامۆستا بەش بە حاڵی خۆی بزوتنەوەیەکی فەرهەنگی و عیلمی لە وڵات وەڕێخست، خودای بەرز و بێ وێنە تۆڵەی ئیخلاس و سەداقەتەکەی لە دنیاشدا بۆ کردەوە، سەرەڕای وەسەرکەوتن بۆ بەرزاییەکانی ئەخلاقی و دەرونی، ڕچەشکێنی و ڕابەری لە بواری شیکاری دینی و عیلمی بۆ مسۆگەر کرد، لەنێو هاوچەرخانی خۆی لە کوردەواریدا بەڕاستی تاقانە بوو.» (سیروان ماە، ژمارە 322، رەشەمەی 83، ناسر عەلیار)

مامۆستا«ئەحمەدی قازی» لە وتارێکدا بەو چەشنە باسی مامۆستا دەکا: «… مامۆستا ئەحمەدیان لە هەر کۆڕ و مەجلیسێکدا قسەی کردبا هەموو کەس بەبێدەنگی، بە تەواوی حەواسەوە ئامادە بوو ئەو واژە و ئەو زاراوە جوانانەی ئەو لە کاری دەهێنا بیقۆزێتەوە و کەڵکی لێ وەرگرێ، سەرەڕای هەموو ئەوانە، مامۆستا پیاوی چاک بوو، سەرفی‌نەزەر لە ئیستێعداد و توانایی و قەڵەمی بەپێز و بەرەکەتی، ئینسانێکی باش بوو، کوردێکی دڵسۆز بوو، کوردێکی کە بەبێ تەزاهور بۆ کوردایەتی تێ دەکۆشا، بە قەڵەم، بەکردەوە، بە ئایین، بە قسەی جوان و ڕازاوەکانی، بەو دڵسۆزییەی کە لەوی چاوەڕوان دەکرا…» (خەزێنە، کۆمەڵە وتار، عەللامە مەلا عەبدوڵڵا ئەحمەدیان، (پێشەکی)، ل 15

لە دوایی ئەو بابەتە ڕا و بۆچوونی «دوکتۆر جەلالی‌ جەلالی‌زادە» مامۆستای ئیلاهیات لە زانستگای تاران، سەبارەت بە کەسایەتی مامۆستا ئەحمەدیان دێنینە بەر چاوی خوێنەری بەڕێزی ئەو بابەتە:

«علامە استاد ملا عبداللە احمدیان در سراسر عمر ارزشمند خود دمی نیاسود و عمر خود را وقف خدمت بە جامعە، ملت و مذهب خویش کرد. آثار گران‌سنگ ایشان در زمینەهای مختلف اعم از دینی و ملّی دلیلی روشن بر جایگاە و منزلت ایشان در میان مردم است. یکی از ویژگی‌های فراموش‌ناشدنی ایشان درک نیاز و ضرورت جامعەی کتاب‌خوان و قشـر تحصیل‌کردە بود کە در هر موضوعی احساس نیاز می‌کرد اثری را تدوین می‌نمود، در مسایل فقهی، کلامی، تاریخ و معرفی شخصیت‌ها و مسایل کلامی جدید، آنچە را کە در توان داشت بە رشتەی تحریر درآورد، او زندە است؛ زیرا با آثار جاویدان و احساس مسئولیت، نە تنها حیات خود را جاودان کرد، بلکە با آگاهی‌بخشی و ایمان بە راە خود و عشق بە خدمت توانست رسالت و تعهد خود را در ابلاغ پیام دین ایفا نماید.

او هم مسجد و هم دانشگاە را می‌شناخت و حامی فرهنگ ملّی و مدافع ارزشهای دینی بود. بە همین دلیل در میان اقشار مختلف از احترامی خاصی برخوردار بود. ایشان از ذوق ادبی بهرەمند و با فصاحت و بلاغت خود گیرایی ویژەای را ایجاد کردە بود. استاد احمدیان تلاش کرد تا اسلام را بە عنوان مکتب تعقّل و تدبّر و تفکّر بشناساند و دینی بر اساس تحقیق معرفی کند و شبهەها را از ذهن و مغز جوانان بزداید و با طرح مسایل فکری مخاطبانش را بە اندیشیدن وا دارد و با تشویق اندیشەورزی بە حلّ مشکلات جامعە اهتمام نماید. او توانست در احساس، فکر و شعور مردم انگیزە ایجاد کند و استعدادها را بە شکوفایی وادارد.
آنچە موجب تمایز او با دیگران شدە بود شناخت زمان و درک نیازها و ضرورت‌ها و تلاش برای پاسخگویی بە مسایل مستحدثە و شبهات بود. او نشان داد کە انسان باید تا دم مرگ لحظەای ننشیند و از تلاش باز نماند. وی حقیقت‌جویی جوانان را درک کردە بود و بدین سبب عشق و علاقەی زایدالوصفی بە او نشان می‌دادند و در مورد او مقالات و مطالبی می‌نوشتند. او هرگز در بند تقلید گرفتار نشد، بلکە تحقیقات و پژوهش‌های آزادانە و استفادە از مراجع متعدد و آزاداندیشی، در تکامل فکر و سیر اندیشەهایش مٶثر بود. ایشان بە تمام معنا یک روشنفکر دینی بود؛ زیرا زمان‌شناس بود، مسایل جامعە را بە خوبی تشخیص می‌داد، دید انتقادی داشت و دلسوز بود، لذا فقدان ایشان صدمەای جبران‌ناپذیر برای جامعەی علمی و دینی اهل سنت و کردستان محسوب می‌شود. 5

فهرست مجموعە آثار علامە ملاعبداللە احمدیان
(آثار چاپ شدە و آمادە چاپ/ بە ترتیب زمان تألیف)

(آثار چاپ شدە و آمادە چاپ/ بە ترتیب زمان تألیف)

وێنەکانی مامۆستا ئەحمەدیان


سوپاسی دوکتۆر ئەحمەد ئەحمەدیان ئەکەم بۆ ناردنی ئەم بابەتە بەنرخە

نمایش بیشتر

ســــۆزی میــــحڕاب

سایت ســــۆزی میــــحڕاب در آذرماه 1392 با همت جمعی از اهل قلم خوشنام و گمنام تاسیس شد ســــۆزی میــــحڕاب بدون جنجال و در اوج عملگرایی به ترویج مبانی میانه روی می پردازد ســــۆزی میــــحڕاب با هیچ جریان و هیچ احدی درگیری ندارد ســــۆزی میــــحڕاب رسالتی جز همزیستی و دگرپذیری ندارد

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا