رمضانعبادات

محراب های متعدد تراویح!(۵)

محراب تراویح

ترجمه: یوسف ساجدی

یکی از عجیب ترین حاشیه های اقامه تراویح در مسجد الحرام مکه، کثرت محراب و جماعت های آن به تعداد مذاهب فقهی بود و این منظره ای دیگر از منظره های تاریخی از هم پاشیدن وحدت مسلمانان به شمار می رود که در اثر تعصب های مذهبی و گروهی به وجود آمده بود، این در حالی است که آنان در حرم کعبه گرد هم آمده و رو به یک قبله نماز می گذاردند و عبادت واحدی را انجام می دادند و همه در یک فرقه مذهبی_ چهار مذهب اهل سنت_ قرار داشتند!!

بر همین اساس، مرسوم این بود که امامِ شافعی مذهب، در مقام ابراهیم و روبروی دروازه کعبه نماز می گذارد، امامِ جماعت حنفی مذهب، مقابل حجره اسماعیل به سمت ناودان به اقامه و امامت نماز می پرداحت و سپس امام جماعت مالکی در بین دو رکن یمانی و شامی نماز می گذارد و بالاخره آنگونه که مُجير الدين العُلَيْمي الحنبلي (ت 928هـ/1522م) در كتابس «الأنس الجليل » آورده امام جماعت حنبلی ها روبروی حجر الاسود نماز جماعت و تراویح اقامه می کرد.

این عادتی بود که حداقل از سال ۴۹۷ هجری قمری / ۱۱۰۴ میلادی شروع شد و تا سال ۱۹۲۳ میلادی که آل سعود تسلط خود را بر حجاز کامل کرد ادامه داشت.

در سال ۱۱۰۴ میلادی امام ابوطاهر سلفی (ت ۱۱۸۰ م) به زیارت حج مشرف شد و به توصیف تکثر محراب های مذاهب در حرم مکی پرداخت و ترتیب آنها در اقامه نماز را آنگونه که فاسي در کتاب ‘شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام’ آورده به شرح زیر مشخص کرده و می گوید: امامِ شافعی مذهب، از میان امامان حرم و قبل از امام مالکی و حنفی و زیدی نخستین امامی بود که به اقامه نماز می پرداخت.

و قرنها پس از شهادت ابوطاهر سلفی، سمهودی، مورخ مدینه منوره از گسترش کثرت محراب های مذهبی و انتسار آن در نقاط مختلف خبر داده و می گوید: وقوع آن در مدینه نبوی – در اصل – با تلاش فقیه حنفی طوغان شیخ محمدی (متوفی 881 ق / 1476 م) بوده است و احکام [سلطاتیه] پس از سال هشتصد و شصت در آن ظاهر شد، که نشان می دهد «این پدیده از مکه مکرمه به مدینه منوره رسیده است».

ابن جبیر – در سفرش – مظاهر جشن رمضان در مکه، چنانکه خود شاهد بوده را برای ما به تصویر می کشد و می‌گوید: هنگامی که سال 579 هجری قمری / 1183 میلادی رمضان شد، به استقبال از این ماه مبارک در مسجدالحرام جشن و سرور برپا شد تا جایی که حرم از نور و روشنایی می درخشید.

و ائمه برای برپایی تراویح دسته دسته و (طبق مکتب فقهی) پراکنده شدند .. هر دسته از آنها در یکی از گوشه های مسجد امامی برای خود تعیین کرده بود و تقریباً گوشه و محوطه ای در آن باقی نمانده است مگر اینکه در آن یک قاری وجود داشت که پشت سر او نماز جماعت خوانده می شد و مسجد در اثر صدای قرائت از گوشه گوشه آن به لرزه در می آمد. 

ائمه تراویح در یک مکتب فقهی گاهی متعدد بودند، برای مثال مالکی ها دارای سه قاری که به نوبت به امامت می پرداختند بودند»!

آنگونه که سمهودی می گوید تکثر محراب به مسجد الاقصی و غیر آن نیز سرایت کرد و این تکثر در بیت المقدس و مسجد جامع مصر عملی شد همانطور که این تعدد و تکثر آنگونه که عُلَيْمي حنبلي در کتاب ‘الأنس الجليل’ می گوید به مسجد خلیل علیه السلام در فلسطین نیز رسیده بود.

کنترل و نظارت بر اقامه تراویح

به نظر می رسد ظهور این پدیده در الاقصی – به ویژه در مورد تراویح -اگر با آن همزمان نبوده باشد دیرتر از تاریخ ظهور آن در مسجد الحرام مکه نبوده است، به گواه این امر که امام ابن عربی مالکی (متوفی 543 ق / 1148 م) در الاقصی هنگام زیارت آن، اواخر دهه هشتاد قرن پنجم هجری / قرن یازدهم میلادی شاهد این پدیده بوده است.

ابن العربی در کتاب تفسیر خود « احکام القرآن» می گوید: در نزدیکی دروازه اسباط – مسجد اقصی- یکی از ۲۸ امام جماعتی را دیدم که برای ترکان تراویح اقامه می کرد و به منظور آسانگیری بر آنان و آرزوی فضیلت آن، در هر رکعت به تلاوت الحمدلله و قل هوالله بسنده می کرد.

همچنانکه جهانگرد آندلسی، قاضی ابوالبقاء البلاوی (متوفی پس از 767 هجری قمری / 1365 م.) از مشاهدات ماه رمضان خود در «مسجد الاقصی، بزرگترین مسجد جهان» هنگام بازدید از آن در سفر خود به مشرق برای ما توضیح می دهد و به توصیف نماز جماعت های متعدد در آن می پردازد و می گوید: من مکان نمازهای جماعت و تراویح را در ماه مبارک رمضان برشمردم، که حدود چهل مکان بود.

گاهی مسئولان برای سازماندهی «آشوب» حاصل از تراویح‌های متعدد در یک مسجد و تداخل صدای امامان و قاریان و ایجاد مزاحمت برای نمازگزاران و شنوندگان، مداخله می‌کنند.

از این رو امام ابن کثیر (متوفی 774 ق / 1372 م) – در البدایة و النهایة – ذکر می کند که در مسجد اموی دمشق محراب های متعددی برای مذاهب چهارگانه وجود داشته است، اما در زمان او حاکمیت برای هماهنگ کردنشان «در نماز تراویح دخالت کرده است و در نهایت مردم بر یک قاری اتفاق کردند و او کسی نبود جز امام کبیر که در محراب و جلوتر از منبر قرار گرفت».

همانطور که اشاره می کند به دخالت دیگری از حاکمیت که بیش از یک قرن قبل از این و در سال 635هـ/1237م.‏ اتفاق افتاده است.

 

منبع: اسلام اون لاین

نمایش بیشتر

یوسف ساجدی

نویسنده و مترجم و مدرس دانشگاه

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا