تاریخشخصیت ها

مختصری کوتاه از زندگی علامه ابن حجر هیتمی

ابن حجر

سپاس و ستایش الله را که پس از ضعف و ناتوانى قوت و نیرو می بخشد. الله که به مخلوقاتش بسیار مشفق و مهربان است. نعمت هایش از حیطه شمار بیرون است و گنجینه های جود و کرمش از عطا و بخشش پایان نمی یابد. و درود بی پایان و سلام فراوان بر مشعل دار نور پیامبر مان محمد (صلی الله علیه وسلم) و خاندان و یاران با صفای شان باد.

شخصیت امروز ما از مشاهیر قرن دهم هجری و از جمله فقهاء متاخرین در مذهب امام شافعی می باشد که آثار علمی شان تا هنوز پا برجامانده است و مجهودات و خدمات گرانبهایی دارند طوریکه در دفاع از صحابه رضی الله عنهم برعلیه دروغ بافی ها و خزعبلات علیه صحابه بسیار سعی ورزیده است و در این زمینه کتابی دارند بنام ( الصواعق المحرقه على أهل الرفض والضلال والزنادقه ).

نام کامل ایشان ابو العباس/ شهاب الدین/ احمد بن محمد بن محمد بن علی بن حجر الهیتمی السعدی الانصاری شافعی مکی است. و بنابه قول نویسندگان که شرح حال ایشان را نوشته اند وی در مسایل اعتقادی غالبا آراء اشاعره را تأیید می کرد و در مسائل فقه پیرو مذهب شافعی رحمه الله بود و به طریقه صوفی ها تمایل داشت. او به ابن حجر هیتمی شهرت یافت و تاریخ نگاران می گویند که سبب شهرت یافتن شان به ابن حجر بخاطریست که یک تن از اجداد وى شىخصی بود که به ندرت سخن میگفت و تا بسیار ضرورت پیدا نمیشد حرفی از او شنیده نمیشد بدین ملحوظ او را به سنگ شباهت میدادند و بعدها بهمین نام مشهور شد و حفید ایشان به ابن حجر شهرت یافت، اما لقب شان به الهیتمی بخاطریست که وی در محله بنام الهیتم تولد یافته است.

بلی الهیتمی در محله ابی الهیتم در غرب مصر در سال ۹۰۹ هجری متولد شد. وی کودکی بیش نبود که پدر بزرگوارش وفات یافت سپس پرورش ایشان را دوتن از علماء بنامهای شمس الدین بن ابی الحمائل و شمس الدین الشیناوی بعهده گرفتند. و ابن حجر هیتمی از این دو عالم متاثر شده از همان اوان خردسالی متوجه علوم اسلامی شد و در نوجوانی؛ دقیقا در سال ۹۲۴ به شهر قاهره مصر رفت و در حلقات درس علماء آن دیار حضور برهم رسانید و نزد علماء از جمله شیخ عبدالحق السنباطی و الشمس السمهودی و الامین الفخری و الشهاب الزملی و ابو الحسن البکری و الشمس اللقانی الضروطی و سایر علماء زانوی تلمذ بر زمین نهاد. و هنگامیکه در علوم متداوله دینی تبحر پیدا کرد و به عمر بیست سالگی رسید به تدریس و افتا پرداخت و به یکبارگی شهرتش به آفاق رسیده زبانزد عام و خاص شد ولی با وجود آنهم تلاش را برای کسب علم و معلومات هرچه بیشتر متوقف نساخت بلکه همواره میکوشید تا از شیوخ خویش فیض ببرد و از آنها اجازه روایت را اخذ نماید.

دوستان عزیز منظور از اجازه دادن شیخ به شاگردش اینست که شیخ به شاگرد خود اجازه میدهد تا روایاتی را که از وى شنیده آنرا میتواند لفظا و کتابتا روایت کند که تقریبا به هفت نوع تقسیم میشود، طوریکه در معجم مصطلحات حدیت آمده است.

و امام ابن حجر الهیتمی در کتابی که هنوز مخطوط مانده است و آنرا در سال ۹۷۲ هجری تالیف نموده به ذکر مشایخ خود که از آنها اجازه گرفته پرداخته است و دکتر محمد الحبیب الهیله نیز در کتاب “التاریخ و المورخون بمکه” از مشایخ ابن حجر الهیتمی نام برده است.

خوب، بعد از مدتی ابن حجر الهیتمی قصد ادای فریضه حج را نمود و در سال ۹۳۰ هجری به مکه مکرمه رفت و پس از اتمام مناسک حج چندین سال در مکه مکرمه سکنی گزید سپس به سرزمین اصلی خود مصر بازگشت و تصمیم گرفت با خانواده خود بمکه مکرمه برگردد و تا اینکه موفق شد در سال ۹۷۲ هجری بسوی مکه مکرمه با خانواده اش حرکت کند و در آن شهر مقدس سکنی گزیند. ابن حجر هیتمى از همان آوان به بعد قطب بلد الحرام گشت چه از نگاه تدریس و تعلیم و چه از نگاه افتا. چشم همه بسوی او و قلبهای همه مجذوب او شده بود از هرگوشه و کنار مردم بسویش می شتافتند تا از او فیض ببرند حتی سالانه حجاج بیت الله الحرام در حلقات او میپیوستند و مسائل دینی را می آموختد – زندگی در مکه مکرمه برای ابن حجر هیتمی بسیار سعادتبار بود و با وجود مشغولیتهای بیش از حد شان در میدان تعلیم و فرهنگ در تالیف و تصنیف هم ید طولا داشت و در این راستا توانست نام خویش را در ردیف مولفین بزرگ ثبت نماید و ان شاءالله از برخی از مولفات شان نام میبرم- ابن حجر را از جمله بارزترین فقهای متاخرین فقه شافعی خوانده اند و محی الدین عبد القادر العیدروسی مولف کتاب تاریخ “النور السافر عن اخبار القرن العاشر” ابن حجر الهیتمی را به صفاتى چون شیخ الاسلام، خاتم اهل فتوا و تدریس، ناشر علوم و نظریات فقهی امام شافعی رحمه الله، متبحر در فقه و تحقیق، امام حرمین، امامی که ائمه به او اقتداء کرده اند، شخصیت شجاع و سخاوتمند خوانده است. العیدروسی با این توصیف و تمجید مبالغه آمیز از ایشان در ادامه می افزاید که او یگانه زمان بود و با تاکید اعلان میدارد که ابن حجر الهیتمی در سائر علوم هم تبحر داشت مانند علم تفسیر، حدیث، کلام، اصول فقه و فروع آن، علم مواریث، علم نحو و صرف و همچنین معانی و بیان و منطق و تصوف.

العیدروسی از زبان هیتمى رحمه الله قصه ی مشقتهای سفرهای او را در کتاب النور السافر عن اخبار القرن العاشر نیز نقل کرده است– و در باره همنام بودن ابن حجر هیتمی با شیخ الاسلام ابن حجر العسقلانی، امام العیدروسی می فرماید: به لقب “ابن حجر” شیخ الاسلام ابن حجر العسقلانی عالم پرآوازه و ربانی جهان اسلام هم مشهور است و اگر ابن حجر الهیتمی در علم حدیث مانند عسقلانی تخصص میداشت هر دو عالم با هم از ویژه گیهای مشترکی برخوردار میشدند و امکان این میرفت که ابن حجر الهیتمی بر عسقلانی سبقت گیرد چون در جوار بیت شریف در مکه مکرمه سکونت داشت- اما ابن حجر الهیتمی با وجودیکه در حدیث هم تبحر داشت ولی بیشتر توجه شان به فقه بود خلاصه اینکه هرگاه از یکی از این دو عالم ربانی نام میبریم باید نام ایشان را کامل بگوییم تا شنونده ما بداند که منظور ابن حجر الهیتمی است ویا ابن حجر العسقلانی- علماء زیادی از اقران ابن حجر الهیتمى و هم عصران شان و حتی آنانیکه بعد از وفات شان ظهور کرده اند و تالیفات وی را مورد مطالعه قرار داده اند شخصیت امام ابن حجر الهیتمی را ستوده اند و فضائل و شمائل وی را بیان کرده اند بطور مثال امام و مورخ و فقیه چیره دست ابن العماد حنبلی مولف کتاب “شذرات الذهب فی اخبار من ذهب” در باره ابن حجر الهیتمی میگویند- در مکه مکرمه سکنی گزیزد و در آنجا فتوا صادر میکرد و به تالیف میپرداخت و همچنین میگویند از ابن حجر الهیتمی تعداد بیشماری از طلبه علم فیض بردند و علم آموختند و تمام مردم بسوی او می شتافتند و به نسبت دادن خویش به وی افتخار مینمودند و همچنین میگویند: ابن حجر الهیتمی، شیخ الاسلام، خاتم علماء و اعلام و مشاهیر، بحر که مکدر نمیشود و امام الحرمین، ستاره در حال گشت در فضا بود.

اما بخاطر برخی نظریات و آراء شاذ ایشان مورد انتقاد علماء نیز قرار گرفته اند بخصوص وقتی در مسائل اعتقادی اشتباه کرده اند طوریکه در مسئله توسل، توسل به اهل بیت پیامبر صلی الله علیه وسلم و پیامبران را جایز دانسته است همچنین بخاطر نزدیکی ایشان به مذهب صوفی های غالی مورد انتقاد شدید علماء قرار گرفته است.

جا دارد به مواردی که به سبب آن به ایشان ایراد گرفته شده است اشاره کرد:

اولا: توسل به پیامبر صلی الله علیه وسلم را جایز می دانند و آنرا در “حاشیه الایضاح (۴۹۹) و الجوهر المنظم (۶۱) ذکر کرده است که این گونه توسلی را ایشان ذکر کرده است اصلا جایز نمی باشد و بر خلاف عقیده اهل سنت و جماعت می باشد.

دوما: با پیروی از برخی علماء عقاید، صفات الله عزوجل را تأویل نموده که این امر برخلاف عقیده صحیح اهل سنت و جماعت می باشد و این قول ایشان در کتاب “الفتاوی الحدیثیه” (۱/۲۰۸) ذکر شده است.

و سوما در مقابل سایر علماء که بر خلاف عقیده و باور ایشون نظر داده اند به بسیار شدت و تندی رفتار نموده است طوریکه به شیخ الاسلام ابن تیمیه و ابن قیم رحمهما الله در کتاب “الفتاوی الحدیثیه” (۱ /۸۳) اهانت کرده است. و همچنین می توان در این زمینه به کتاب ” جلاء العینین فی محاکمه الأحمدین” اثر نعمان خیر الدین الألوسی مراجعه کرد که در مورد مسایلی که با ابن تیمیه رحمه الله مخالفت ورزیده می باشد.

خوب عزیزان طبق وعده پیشتر به شما به ذکر تعدادی از مولفات امام ابن حجر الهیتمی می پردازم- و قابل یاد آوری است که علماء در گذشته در باره مولفات ایشان تحقیقاتی را انجام داده اند از آن جمله خیر الدین الزرکلی درموسوعه مشهور خود بنام “الاعلام” که شامل ترجمه و شرح حال مردان – زنان – مستعربین و مستشرقین است، به ذکر برخی از آثار چاپ شده و مخطوط امام ابن حجر الهیتمی پرداخته است و همچنین دکتر محمد الحبیب الهیله در مصنف خود بنام “التاریخ و المورخون بمکه” از آثار علمی الهیتمی نام برده است علاوه بر این دو عالم مشهور جهان اسلام سایر علماء هم شرح حال ایشان را بیان کرده اند و به کتابهای ایشان اشاره نموده اند مانند عمر رضا کحاله- مولفات ابن حجر هیتمی رحمه الله به بیشتر از چهل اثر علمی و ارزشمند می رسد است که از مشهورترین آن کتاب “الصواعق المحرقه على أهل الرفض والضلال والزنادقه” است که در دفاع از یاران پیامبرصلی الله علیه وسلم نوشته است و کتاب “اتحاف الصفا بنبذ من اخبار الخلفا” که مختصر تاریخ الخلفا اثر امام السیوطی است و کتاب “الاناقه فی الصدقه و الضیافه” و کتاب “اکرام الضیف و فضل الصدقات” و همچنین کتاب “اسنی المطالب فی صله الارحام و الاقارب” و کتاب “اشرف الوسائل لفهم الشمائل” و هکذا کتاب “الخیرات الحسان فی مناقب ابی حنیفه النعمان: و کتاب “منتهی الاعلام بوفیات الصحابه و ملوک الاسلام” و سائر کتابها که وقت به ذکر سایر مولفات یاری نمیکند منتها جا دارد حضور شما سروران گرامی برسانم که خانمِ پژوهشگر بنام لمیاء الشافعی که از عربستان سعودی میباشد برای نیل درجه کارشناسی ارشد، دکترا، در باره ابن حجر الهیتمی رساله ای نوشته است به عنوان “ابن حجر المکی و جهوده فی الکتابه التاریخیه” و تقدیم دانشگاه ام القری در مکه مکرمه نموده است که میتوان برای معلومات بیشتر در باره ابن حجر الهیتمی رحمه الله به این رساله مراجعه کرد.

ابو العباس شهاب الدین احمد بن محمد بن محمد بن علی بن حجر الهیتمی شافعی مکی بعد از این همه دستاوردهای عظیم و خدمات ارزشمند به اسلام و مسلمانان در سال ۹۷۴ هجری و بنابر قولی ۹۷۳ هجری دعوت حق را لبیک گفته به لقاء الله پیوست- الله متعال این عالم ربانی را مشمول رحمت واسعه خود قرار دهد-

گردآورنده: أبو أیمن

منبع: صراطی – صلاح الدین نت

نمایش بیشتر

ســــۆزی میــــحڕاب

سایت ســــۆزی میــــحڕاب در آذرماه 1392 با همت جمعی از اهل قلم خوشنام و گمنام تاسیس شد ســــۆزی میــــحڕاب بدون جنجال و در اوج عملگرایی به ترویج مبانی میانه روی می پردازد ســــۆزی میــــحڕاب با هیچ جریان و هیچ احدی درگیری ندارد ســــۆزی میــــحڕاب رسالتی جز همزیستی و دگرپذیری ندارد

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا