تاریخمنطقه

مراسم و سنت های ترکمن ها در ماه مبارک رمضان

ترکمن ها

در این ماه مبارک , مسلمانان نقاط مختلف آیین ها و مراسم خاص خود را بر پا می کنند, در این وجیزه به آداب و رسوم ترکمن ها در این ماه پر فضیلت می پردازیم

مبارک رمضان ، ماه آموزش ، دعا فضیلت را در دوران کودکیمان با شور و شوق خاصی انتظار می کشیدیم. بزرگانمان این ماه را : « اون بیر آینگ سلطانی » ( سلطان یازده ماه ) و یا « برکت رحمت آیی » ( ماه برکت و رحمت) می نامند. ماه مبارک رمضان، ضیافت پر شکوه الهی است، مسلمانان اقصی نقاط جهان از پیر و جوان در این ضیافت الهی شرکت می کنند.در این ماه مبارک ، مسلمانان نقاط مختلف آیین ها و مراسم خاص خود را بر پا می کنند، در این وجیزه به آداب و رسوم ترکمن ها در این ماه پر فضیلت می پردازیم . در گذشته این مراسم از غنای ویژه ای برخودار بوده است و مردم با شور و شوق خاص آنرا اجرا می کرده اند.
                                     آمادگی برای ماه مبارک رمضان– نظافت خانه ، مساجد و تکایا :در استقبال از ماه مبارک رمضان در بین ترکمن ها می توان به نظافت خانه و کاشانه و اماکن مقدّس مانند مساجد و مکایا اشاره کرد. یک هفته قبل از این ماه پر فضیلت ، دختران و زنان ترکمن به نظافت کامل مساجد و مکایا می پردازند. برخی از خانواده ها مساجد را با فرش و نمد سفید رنگی به نام «نماز لیق » ( سجاده ) ، مزین می سازند. در اینجا به جایگاه رنگ سفید در فرهنگ ترکمن پی می بریم. بعضی از خانواده ها نیز به مساجد قرآن اهدا می کنند.– حمایت از افراد بی بضاعت (الله یولی ) :

خانواده های ترکمن ‍‍‍، گوسفندی یا بزی را چند پیش از ماه مبارک رمضان قربانی می کنند و با گوشت آن مهمانی می دهند و قسمتی را نیز به همسایه ها و افراد بی بضاعت می فرستند. این مهمانی « الله یولی » ( در راه خدا ) نامیده می شود.

– پیشواز :

بسیاری از مردم مدتها قبل از ماه رمضان روزه گرفته و به پیشواز این ماه مبارک می روند. این روزه ها در ایام خاصی در ماههای رجب و شعبان گرفته می شود.

– مراسم آشتی کنان و نقش « یاش اولی » ( ریش سفید ) :

یکی از مراسم این ماه مبارک ، مراسم آشتی و ایجاد دوستی بین افرادی است.

که به علتی از یکدیگر دل آزرده شده اند. ترکمن ها بر این باورند که بدون آشتی با برادران دینی ، روزهٔ فرد مورد قبول درگاه الهی واقع نمی شود.

در مراسم آشتی کنان یکی از ریش سفیدان که « یاش اولی » نامیده می شود ، نقش آشتی دهنده را بازی می کند. « یاش اولی » در خانه اش سماور را روشن کرده و چایی دم می کند و آن دو نفر را که نسبت به هم کدورتی دارند، بدون اطلاع از یکدیگر دعوت می کند و مراسم آشتی کنان راه می اندازد. آشتی دهنده از ثواب اخروی برخوردار می شود.

– عیادت از بیماران :

یکی دیگر از رسوم نیک و پسندیده در این ماه ، عیادت از بیماران است.

اگر کسی از همسایه ها و یا خویشاوندان خدای ناکرده مریض باشند، اهالی به عیادتش می روند و برای سلامتی او دعا می کنند.

– اعزام روحانیون به مساجد و آموزش قرآن کریم و اصول عقاید :

برای باز گو کردن اصول عقاید و آموزش قرآن در ماه مبارک رمضان روحانیون به مساجد مناطق مختلف اعزام می شوند. هر روحانی به مدت یک ماه در مسجدی می ماند. در روز اول مردم به دیدن او می روند و به او خوش آمد می گویند.

برای افطار و سحری ، هر روز یکی از اهالی او را به خانه اش دعوت کرده و از او پذیرایی به عمل می آورد. هزینه زندگی و رفت و آمد این روحانی در ماه مبارک رمضان از موقوفات مساجد و یا به وسیله چند تن از نیکو کاران تأمین می شود. در طول روز ، در مساجد جلسات آموزش قرائت و تجوید قرآن دایر است و این جلسات رونق خاصی دارد.

آمادگی برای روزه گرفتن:

▪ آیی گؤرمک( رویت هلال و شروع ماه رمضان):

رؤیت هلال نشانهٔ شروع ماه مبارک رمضان و ادای تکالیف مربوط به آن است. در رؤیت هلال مردم بالای جاهای بلند از قبیل پشت بامها و تپهها رفته و سعی در دیدن هلال می کنند. مراسم ماه رمضان با رؤیت هلال توسط دو فرد بالغ و عادل آغاز میشود. هر فردی که ماه را میبیند آیهٔ ۱۸۹, سورهٔ بقره را قرائت میکند:

یسئلونک عن الاهله قل هی مواقیت للناس والحج و لیس البربان تاتو البیوت من ظهورها و ….

بعد از رؤیت هلال, بلافاصله در مسجد با صدای جار اعلام مینمودند که امشب باید برای سحر برخیزید و معمولاً نیز سحری میخوردند. در زمان دعای دورتر در کوچه و پسکوچهها با تیکهٔ چوبی بر حلبی میکوبیدند و رؤیت هلال را جار میزدند.

افراد مسن با رؤیت هلال به روی افراد دیگر نگاه نکرده, دستهای خود را بالا برده و جملات زیر را ادا میکنند:

((آیی گؤر دوم الله, آمنت بالله, آیلار مبارک, الحمدالله))

و یا ((حاقّا حاقّا آی گؤردوم, ایندیکی آیلارا و ایندیکی ییلّاررا خدای یتیرسین))

و بعد آیهای از قرآن کریم خوانده و دستهای خود را به محاسن خود کشیده و بعد به صورت دیگران نگاه میکنند. افراد مسن به سمت ماه و خورشید, آب کثیف, زباله و خاکستر نمیریزند و این اعمال را ناپسند میشمارند. اشاره کردن با انگشت به سوی ماه را نیز امری قبیح شمرده و در صورتی که فردی به ماه اشاره کند به او میگفتند که باید انگشتی را که با آن به ماه اشاره کرده, گاز بگیرد و به آن ((بارماق دیشله مک? میگفتند( از مشاهدات دوران کودکی مؤلف).

● افطار

▪ تشخیص زمان افطار

برای اطلاع از فرا رسیدن افطار از روشها گوناگون استفاده میشود، از جمله ساعت و تقویم و اعلام وقت توسط رادیو و تلویزیون و ? . در دوران کودکیمان تشخیص زمان افطار با امام مسجد بود. به این ترتیب که اما مسجد به همراه جمعیتی که جلوی مسجد جمع شدهاند, نگاه کردن به سرخی بعد از غروب آفتاب, زمان افطار را تشخیص میدادند.

چون در مسجد محلمان بلندگو نبود بعد از تشخیص زمان افطار توسط امام مسجد, جار زدن به عهده بچههای بود که جلوی مسجد انتظار زمان افطار را میکشیدند, بچهها در حین دویدن به سوی خانههایشان ((آغیز آچیلدی)) (افطار شد) را جار میزدند و بچههای دیگر که جلوی درب خانههایشان و یا در خیابانها ایستادهاند با آنها همراهی کرده و در فاصله زمانی کوتاهی به تمامی سکنه خیابانها و کوچه و پسکوچههای اطراف مسجد از زمان افطار مطلع میشدند.

 افطار کردن و افطاری دادن

روزهداران معمولاً روزهٔ خود را با خواندن دعاهای مخصوص افطار و با خرما یا کشمش آغاز می کنند. در سفرهٔ افطار خرما یا کشمش, پای شیرین, نان و پنیر وکره, مربا یا عسل گذاشته میشود. غذای افطار را نیز معمولاً شیر برنج یا چورک باتیر (نوعی خوراک گوشت)، یا تورک(نوعی سمبوسه) یا کتلت, یا اون آش(آش رشته) تشکیل میدهند.

هر روز یکی از خانوادههای محل, خرما, اونآش(آش رشته), چوربا(نوعی سوپ) و یا بؤرک به مسجد میفرستند، تا نمازگزاران با آن افطار کنند. در بندرترکمن مرسوم بود که بعضی از خانوادهها در دیگی بزرگ نوعی آش به نام ((قارما)) در کنار مساجد میپختند و برای عموم مردم پخش میکردند.

روشهای بیدار شدن در سحر

در گذشته تشخیص وقت سحر از روی حرکت ماه و ستارگان صورت میگرفت, از روی تجربه تشخیص می دادند که وقتی ماه به محل یعنی در آسمان برسد, سحر نزدیک است و در صورت ابری بودن هوا با بانگ خروس بیدار میشدند.

برخی از مردم برای ثواب شب زندهداری میکردند و سحرهای ماه رمضان با جارکشیدن و با کوبیدن چوب بر حلب, مردم را بیدار میکردند. روش دیگر در روستاهای فاقد روشنایی, روشن کردن فانوس و کوبیدن درب همسایگان بود. در زمان حاضر از ساعت شماطهدار و یا تلفن و … جهت بیدار شدن در سحر استفاده میشود.

● نمازهای مراسم مخصوص شبهای ماه مبارک رمضان

 نماز تراویح

در ماه مبارک رمضان, اکثرا مردان فریضهٔ نماز عشاء را در مساجد ادا میکنند و بعد از نماز عشاء در نماز تراویح شرکت میکنند.

نماز تراویح مشتمل بر ۲۰ رکعت است و پشت سر امام و ۲ رکعتی اقامه میشود ودر فاصلهٔ هر ۴ رکعت از این بیست رکعت دعای ((سبحان الملکوت سبحان ذی العزّه و العظمه و الکبریا و الجبروت و … )) را تا آخر میخوانند.

یکی از علما دربارهٔ مسائل دینی در مسجد برای جماعت سخنرانی ایراد میکند و این سخنرانیها شنوندههای بیشماری به خود جلب میکنند. پسر بچه های خردسال نیز با عرقچین های سفید یا سوزن دوزی شده در مساجد حاضر می شوند. فضای مسجد مملو از شور و حالی روحانی است و صفایی دیگر دارد.

● مجالس ختم قرآن

جلسات ختم قرآن در برخی از مساجد و بعد از نماز عشاء برگزار میشود. قاری قرآن موظف است که در طول ۵ الی ۷ روز کل قرآن ختم کند. جلسات ختم قرآن به صورت جماعت برگزار میشود. برخی از خانوادههای ترکمن,برای شادی روح اموات ختم قرآن میگیرند که ((قرآن آغدار ماق)) و یا (( قرآن چیقماق)) نام دارد.

● مراسم ((یا رمضان))

یکی از رسمهایی که از زمانهای گذشته در چهاردهم ماه مبارک رمضان گنبد قابوس, گمیشان, بندرترکمن ونواحی دیگر ترکمن صحرا برگزار میشود, مراسم ((یا رمضان)) (یاری رمضان: نیمه رمضان) است.

پس از اقامهٔ نماز عشاء و تراویح دستهای تشکیل میشود و این دسته از بین خود یک میداندار و یک صندوقدار به نام ((إشِک)) انتخاب میکند که کیسهای را بر دوش خود حمل میکند. میداندار از اولین خانه ((یا رمضان)) شروع میکند.

میداندار شروع به خواندن اشعار زیر میکند و بقیه نیز بعد از هر دو بیت با گفتن آلّاو (الله هو) به او جواب می دهند. پس از آن صاحبخانه نذری خود را به صندوق دار(إشِک) میدهد. و اگر خانوادهای نذری ندهد اینقدر این اشعار را تکرار میکند تا اگر صاحبخانه چیزی نیز نداشته باشد, حداقل آبی به روی آنها بپاشد. این مراسم تا سحر ادامه دارد. نذری جمع شده در نهایت بین نیازمندان تقسیم میشود.

● اعتکاف

بعضی از علمای اهل طریقت در ماه مبارک رمضان ده روز آخر این ماه مبارک را در مسجدی اعتکاف می کنند که ثواب بسیار دارد. اعتکاف در مسجد سنت مؤکده کفایی است.

● شب قدر(قدر گیجه)

▪ اهمیت و ویژگی شب قدر

ترکمنها شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان را?قدر گیجه? (شب قدر) مینامند. برای این شب اهمیت خاصی قائلند و تا صبح به دعا و عبادت مشغول میشوند. شب قدر از هزار ماه برتر است. و سورهٔ قدر از مشهورترین سورههای قرآن کریم است. ?بسم الله الرحمن الرحیم. (انا انزلناه فی لیله القدر. و ما ادریک. مالیله القدر. لیله القدر خیر من الف شهر.

تنزل الملائکه و الروح فیها باذن ربهم من کل امر. سلام هی حتی مطلع الفجر.) پیامبر اکرم(ص) این سوره را با خشوع دل و اشک دیده میخواندند.

ترکمنها معتقدند که در شب قدر ?خضرالیاس? دو تن از فرشتگان در گردش هستند و به هر کس برخورد کنند او را خوشبخت خواهد کرد و براین باورند که آبهای شور دنیا در این شب شیرین خواهد شد. در این شب بسیار مقدس, زنان در خانه بیشمه(نوعی شیرینی), بؤرک(نوعی سمبوسه), فرنی, و کومیشدان(نوعی کیک برنجی) و … میپزند. سفره پهن کرده و شب نشینی میکنند. به دیدار همسایهها و خویشاوندان میروند و نذری می دهند.

▪ نماز شب قدر

در این شب بعد ازنماز عشاء و تراویح, چهل رکعت نماز شب قدر خوانده میشود. برخی از مردم جهت اشتباه نکردن به تعداد رکعت ها را با نخود خام و … شمارش می کنند.

● قدر ایمیش (هدیه شب قدر )

در این شب مبارک ، برای دختری که تازه نامزد شده است یا برای نو عروس ، هدیه ای می برندکه « قدر ایمیش » نامیده می شود.

● سرگرمی ها و بازیهای فولکلوریک بچه ها و طعنه و کنایه به روزه خواران :

لأله

دختران و نوعروسان ترکمن در بیرون خانه زیر مهتاب دور هم جمع می شوند و مشغول خواندن نغمه های « لأله » می شوند.

▪ آی ترک – گون ترک ( بسان ماه – بسان خورشید )

دختران و پسران ترکمن نوعی بازی فولکلوریک به نام « آی ترک – گون ترک » را اجرا می کنند.

در فولکلوریک ترکمن در ارتباط با ماه و خورشید باورهایی وجود دارد که ماهیت افسانه ای دارد و میتولوژیک دارد. بر اساس این باورها : ماه ( آی ) « دختر » و خورشید ( گون یا گونش ) « پسر » است.

▪ سایر بازی ها و سرگرمی ها

سرگرمی دیگر بچه ها در ماه مبارک رمضان بازی « یوزوک – یوزوک » ( بازی انگشتر ) و بازی «اؤچدی – اؤچدی » ( پُر پُر… پُر ) و تمرین ادا کردن جملات سخت و چیستان گفتنو … است.

بازی « یوزوک – یوزوک » توسط دو دستهٔ مساوی انجام می شود و از ویژگیهای این بازی تقویت روحیهٔ روانکاری است. بازی « پُر پُر… پُر » توسط یک دسته اجرا می شود و از ویژگیهای آن تقویت قدرت انتقال ذهن است.

● طعنه و کنایه به روزه خوران

در صورتی که بچه ها متوجه روزه خواری کسی شوند او را هو می کنند و با جملات زیر به آنها طعنه و کنایه می زنند: ((أو- أو, اوتانمانی آغزی آچیق!? و یا ((آغزی آچیق- … دشیگ!)) و اگر طرف واقعاً روزه باشد و بخواهد از خود دفاع کند, جملات زیر را ادا می کند((آغزیم آرازا- … دیوارا))!

● آمادگی برای عید فطر

▪ کرگون(روز نظافت و خانه تکانی)

سه روز قبل از فرا رسیدن عید فطر, به نظافت و خانه تکانی میپردازند که به کرگون(روز نظافت و خانه تکانی) مشهور است.

▪ قوقین(از ریشهٔ ((قوق)) یعنی((بو)) روز بعد از ((کرگون)) , ((قوقین)) نام دارد.

در این روز نانهای روغنی به نام ((چاطوقی))و ((پوستیق))و ((بؤرک)) ((بیشمه))میپزند و به همسایه ها و خویشاندان پخش میکنند.

چونکه حضرت رسول(ص) فرموده است: تهادوا تحابّوا( به یکدیگر هدیه بدهید, تا محبت شما به یکدیگر افزونی یابد).

● عید فطر:

▪ دیدن هلال عید

هنگام غروب, برای دیدن هلال ماه شوال به پشت بامها و روی تپهها و بلندیها میروند. آداب و رسوم دیدن هلال عید, شبیه دیدن هلال ماه رمضان است. با دیدن هلال ماه شوال, آغاز عید فطر اعلام میشود که جماعت فردا برای اقامه نماز عید فطر در مصلی حضور یابند. آن شب, شب خداحافظی با ماه مبارک رمضان است. مؤمنان در مساجد دعا می کنند که نماز و روزه آنها مستجاب و مورد قبول درگاه الهی قرار گیرد.

▪ نماز عید فطر

عید فطر, یکی از دو عید بزرگ اسلامی است. روز عید فطر نماز عبادی, سیاسی بسیار باشکوهی در عیدگاه برگزار می گردد. مردم پشت سر امام میایستند و نماز برپا میدارند. بعد ازآن امام سخنانی ایراد میکند. خانوادههای ترکمن قبل از آمدن مردان از نماز عید فطر سفره پهن میکنند و چای و انواع شیرینیجات آماده می کنند. به محض رسیدن صاحبخانه می گویند: ((عیدنگ قوتلی بولسین))(عیدت مبارک باد!)

▪ زکات فطر (باش فطره)

ترکمنها برای خود و نفقه خود نشان به مستحقان زکات فطر میدهند که به ((باش فطره)) معروف است. موعد آن از اولین روزماه رمضان تا ظهر روز عید فطر است.

▪ زیارت قبور درگذشتگان

خیلی از خانوادههای ترکمن, بعد از اقامه نماز عید فطر به زیارت قبور درگذشتگان خود میروند. در کنار قبور آنها قرآن تلاوت کرده و برای شادی روح اموات بین زائرین خرما یا شیرینی پخش میکنند.

▪ دید و بازدید و سرگرمیهای بچه ها در روز عید

ترکمنها برای تبریک عید فطر به دید و بازدید میروند و برای دخترانی که نامزد کردهاند هدایایی از قبیل پارچه, چارقد, شیرینی و … میبرند. یکی از سرگرمیهای پسر بچهها در این روز ((تخممرغ شکستن)) است . جلوی بعضی از منازل برای استفاده عموم دو نوع تاب به نامهای ((چاتما? و ((آیلاما))درست میکنند. دختران در خیابانها به صورت دسته جمعی ((قوپوز)) (زنبورک) مینوازند که صدای دلنشین آن باعث شادمانی رهگذران می شود.

متأسفانه با گذشت زمان, بعضی از مراسم ماه مبارک رمضان کم رنگ شده است, که امیدواریم با برگزاری چنین جلساتی رونق اولیه خود را باز یابند.

دکتر ملا عاشور قاضی – بی بی مریم شرعی

ارسال برای سایت: صهیب پارسا

نمایش بیشتر

ســــۆزی میــــحڕاب

سایت ســــۆزی میــــحڕاب در آذرماه 1392 با همت جمعی از اهل قلم خوشنام و گمنام تاسیس شد ســــۆزی میــــحڕاب بدون جنجال و در اوج عملگرایی به ترویج مبانی میانه روی می پردازد ســــۆزی میــــحڕاب با هیچ جریان و هیچ احدی درگیری ندارد ســــۆزی میــــحڕاب رسالتی جز همزیستی و دگرپذیری ندارد

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا