مهاباد يا مه آباد ناميست براي پيغمبري كهن كه فردوسي زردشت پيغمبر را نيز جزو خانواده‌ي مهاباديان قلمداد كرده است. كيومرث پيغمبري بوده كه او را مهاباد خوانده اند و نسل آدمي از او پديد آمده است (سرجان ملكم، تاريخ ايران) و هم چنين در كتاب دبستان المذاهب آمده است: بزرگترين پيامبر و شاه و پدر آدمي در اين دوره و روزگار مه آباد بوده كه به آذر هوشنگ نامور گشته و كتابش كلاميست يزداني.
شهر پيشين و باستاني نزديك مهاباد به نام درياس (درياز) وجود داشته كه امروزه خرابه هايي از آن برجاي مانده و تنها روستايي نزديك اين شهر باستاني به همان نام به وجود آمده است.
شهر مهاباد در گذشته سابلاغ و ساوجبلاغ مكري ناميده ميشد. سابلاغ واژه اي است تركي به معني چشمه سرد.
در سال 1314 به دستور رضاشاه به همان نام باستاني اش مهاباد كه يادآور زندگي قوم ماد در اين ديار است نامگذاري شد.
مهاباد امروزي در دوره ي صفويه قصبه اي در حد شهري كوچك با چشمه ساران و باغ ها و بساتين زيبا بود و آن شكوه و اعتبار گذشته هاي دور را نداشته است.
امير شيره بيگ مكري در سال 1034 هجري قمري مكريان را از چنگ قزلباشان رهانيد و شهر ساوجبلاغ (مهاباد‌فعلي) را مركز حكمراني خويش قرار داد.
« بداغ سلطان از سال 1063 تا 1111 هجري قمري حكمران منطقه ي عمومي مهاباد با وسعت زيادي بوده و از جمله آثار باقيمانده از وي مسجد جامع (مسجد سرخ) يا مدرسه شاه سليمان صفوي است كه شاهكار معماري منطقه است و از ديگر آثار منسوب به دوره وي پل سرخ و پل بداغ سلطان و بندهاي لج و داره لك مي باشد. «كؤخي كورتةك» در روستاي ره فتة نيز از آثار منسوب به وي مي باشد.
از ديگر اقدامات ارزشمند وي احداث كتابخانه‌اي بزرگ و ارزشمند بوده است كه در سال 1730 ميلادي آن را تأسيس نموده و وقف دوستداران و شيفتگان علم و دانش كرد.
«بداق سلطان» يا «بداغ سلطان» كه نام وي در تاريخ اجتماعي منطقه هميشه به نيكي برده شده فرزند شيرخان و از نوادگان صارم بيگ مكري است كه به واسطه آثار ارزشمند تاريخي كه از خود به جاي گذاشته نام وي درخشندگي خاصي نسبت به اسلاف و اخلا ف خويش دارد.
بداغ سلطان در زمان شاه سليمان صفوي مي‌زيسته است و بسيار مورد توجه و احترام او بوده و نزد مردم به علت خدماتي كه به آنها و خاك مكري انجام داده محبوبيت زيادي داشته است. محدوده حكمراني ايشان از دامنه كوه (قنديل) مرز ايران و عراق تا مراغه در آذربايجان شرقي و از آنجا تا اروميه گسترش يافته بود و در دامنه‌ي كوه ييلاقي قنديل مرتع و چراگاه و اغنام و احشام ايلات و چادرنشينان به نام (يورت بداق) هنوز به زبان تركي بر سر زبانها باقي است.
آرامگاه بداق سلطان يكي از بناهاي زيبا و ارزشمند تاريخي و معماري دوره صــفويه‌اسـت. اين‌بنا در جنوب شهر مهاباد بر روي تپه‌اي واقع شده است. آنجا قبرستاني است كهنه كه به واسطه قرار گرفتن آرامگاه بداغ سلطان در آن، قبرستان (بداغ سلطان) ناميده مي شود و همچنين به گومبه زان (گنبدان) نيز مشهور است.
در نزديكي اين بنا، ويرانه ي بناهايي به چشم ميخورد كه از نظر معماري بسيار به آرامگاه بداغ سلطان شبيه ميباشد و چنين به نظر ميرسد كه اين بناها با آرامگاه بداغ سلطان در ارتباط بوده باشند. شايد اين بناها را براي حفاظت از آرامگاه و خدمت به شيفتگان و دوستداران و زوار بداغ سلطان ساخته باشند.
آوازه‌ي نام وي در سراسر كردستان و نواحي ديگر پراكنده است مردم از نواحي دور و نزديك در روزهاي تعطيل و مخصوصاً چهار شنبه ها به زيارتش مي‌شتابند و او را صاحب كرامت مي‌دانند. هركس گذرش به مهاباد اين شهر مرموز و فراموش شده بيافتد، حتماً به زيارت اين بزرگمرد مي‌رود و ساعتي چند در كنار آرامگاه جاويدش به راز و نياز با معبود خويش مي‌پردازد و بداغ سلطان را واسطه آمرزش گناهان خويش قرار مي‌دهد. در مورد كرامات بداغ سلطان روايات زیادی بر زبان هاست. بناي آرامگاه كنوني قبل از تصدي حكومت نامبرده و احتمالاً در دوره شيرخان بنا شده اما آنچه مسلم است بافت كنوني در زمان حكومت وي باتمام رسيده و هم اكنون گورزير گنبد و در حقيقت مقبره مياني متعلق به وي ميباشد. اين بناي تاريخي كه دست ويرانگر زمانه بخش زيادي از آن را در معرض انهدام قرار داده بود با زيربناي 485/135 متر در ابعاد 9/7 در 5/17 با پي سنگي و گنبد آجري ساخته شده است. اصل بنا به صورت شمالي ـ جنوبي احداث گرديده كه طي مرور زمان و عدم مراقبت بر اثر جنگهاي مكرر و ناامنيهاي منطقه اي بخش اعظم آن فرو ريخته بود بعد از گذشت سيصدوپنجاه سال از عمر آن در اواخر فروردين 1380 شمسي نخستين كلنگ بازسازي دوباره آن به زمين خورد.
گنبد بداغ سلطان با آجر قرمز ساخته شده است و حدود شش متر ارتفاع دارد و به وسيله دري ابتدا به دهانه يا دهليز گنبد و سپس به خود گنبد مي‌توان وارد شد مصالح به كار رفته در اين بنا تركيبي از سنگ، آجر قرمز چهار گوش ملات ـ ماسه و آهك و دقيقاً بر اساس فرم معماري مقابر دوره صفوي است كه از سه قسمت شمالي جنوبي و گنبد دوار مركزي تشكيل شده است. جهت آن شمال ـ جنوب است كه ورودي شمالي در سالهاي بعد از احداث تخريب شده بود كه با حفاري اوليه نمايان گشته است. اين بنا مجموعاً داراي هفت پايه‌ي تزئيني در قسمت شرق و غرب با طاقنماهاي تزئيني ورود ايوان شمال و جنوبي ميباشد.
گنبد اصلي به فاصله 20/1 متر مازاد در قسمت شمالي و تقريباً در مركز بنا قرار گرفته است. قبور پيدا شده در كنار و اطراف آن نمايانگر يك دوره ي مشابه ميباشد. بداق سلطان در اين مكان به خاك سپرده شده و احتمال مي‌رود يكي از قبور متعلق به شخص نيكوكار و خيّري باشد كه مورد تقديس اهالي بوده و شايد به همين مناسبت اكنون به صورت زيارتگاهي براي عامه مردم در آمده است. در نزديكي اين بنا قبر كهن ديگري نيز وجود دارد كه مردم به زيارت آن آمده و مشخص نيست كه اين قبر كهنه آرامگاه چه كسي است. آقاي پدرام ضمن خاكبرداري و نظارت بر بازسازي بنا تكه اي از لوح شكسته‌ي بداغ سلطان را با ذكر تاريخ سال 1111 هجري قمري يافته است. با استناد بـــه اين سند ارزنده مي‌توان دريافت كه بداغ سلطان اين مرد نامي در سال 1111 هجري قمري رخت از جهان بربسته است. امروزه گنبد بداغ سلطان مكري پذيراي مشتاقان و توريستان و جهانگردان است و از سوي سازمان ميراث فرهنگي اقداماتي از قبيل ديواركشي محدوده ي گورستان بداغ سلطان و نصب تابلوي راهنما به دو زبان فارسي و انگليسي و نيز كفپوشي محدوده بنا انجام گرفته است. اين بنا در فهرست آثار ملي ايران ثبت گرديده است و يكي از چند آثار ارزشمند تاريخي شهر مهاباد ميباشد.
منبع : عصر ارتباطات
دستتان درد نکند .انشاالله به مسائل وفرهنگ وتاریخ منطقه بیشتر توجه شود ودوستان نیز همکاری نمایند.
ممنون واقعاً برای من تازگی داشت دست مریزاد