نحوه تعامل با زنان از جانب هر قومی معیار تمدن آن قوم بشمار می آید

بخاری و مسلم ( رحمهما الله ) حدیثی طولانی از عمر بن خطاب ( رض ) روایت کرده اند که گفته است : ما قریشیان بر زنهایمان مسلط بودیم ، اما پس از اینکه به مدینه آمدیم متوجه شدیم که زنان اهل مدینه از آزادی نسبی برخوردار بودند و داشت که کم کم همسران ما نیز از آنان متاثر می گشتند …
در یکی از روزها از همسرم خشمگین شدم ولی او این بار بر خلاف سابق جواب حرفهایم را می داد که این وضعیت برایم غریب و مایه تعجب بود وی را سرزنش کرده و گفتم : چرا با من جر و بحث می کنی ؟!
گفت : از اینکه جواب حرفهایت را می دهم در شگفتی ؟! سوگند به الله که همسران رسول اکرم ( ص ) با ایشان مخالفت نموده و گاهی اوقات یکی از آنان مدت یک روز کامل او را ترک می کند .

به راه افتادم تا اینکه نزد حفصه رفته و به وی گفتم : آیا تو هم بعضی وقتها با پیامبر ( ص ) جر و بحث می کنی ؟!
گفت : آری
گفتم : در طول روز از پیامبر ( ص ) دوری می جویی ؟
گفت : آری
گفتم : هر کدام از شما چنین برخوردی را با پیامبر ( ص ) داشته باشد خسارتمند خواهد شد ، چگونه از غضب و عذاب خدا در امان خواهید بود اگر به خاطر رنجاندن پیامبرش به خشم آید که در آن صورت هلاک می شوید ؟ دخترم ؛ هیچگاه با رسول خدا ( ص ) جر و بحث نکن و از وی چیزی نخواه و هرگاه به چیزی نیاز داشتی با من در میان بگذار …

درسهایی که از این حدیث برگرفته می شود :

۱ ــ ارتباط زن و شوهر در بین اهل قریش بر اساس مرد سالاری بوده و سخن اول و آخر را مردان می زدند ، همواره صدای آنان بلند بوده و در هر قضیه ای بدون نظر خواهی از همسرانشان برای انجام دادن و یا انجام ندادن هر کاری تنها خودشان تصمیم گیری می کردند .

۲ ــ اما در مدینه و در میان انصار رابطه زن و شوهر بر خلاف قریشیان به نحوی زن سالاری حاکم بود ، زنان آنها از شخصیت و منزلت و نفوذ ویژه ای نزد شوهران خود برخوردار بودند که عمر ( رض ) این حالت را همانطور که در روایت بخاری آمده ( ادب زنان انصار ) نام می برد .

و به خاطر چنین جایگاه ویژه ای بود که زنان انصار برای جستجو در خصوص احکام دین جدیدشان تا فراگیری آن ، حتی در مورد قضایایی که موجب شرم و حیا نیز می شوند ، نسبت به زنان دیگر از امتیاز بالایی برخوردار بودند ، بدین سبب ام المؤمنین عایشه ( رض ) گواهی داده و می گوید : برترین زنان ، زنان انصار هستند ، که هرگز حجب و حیا آنان را از پرسش در مورد احکام دینی باز نخواهد داشت .

۳ ــ زنان قریش نیز پس از هجرت به مدینه از زنان انصار متاثر گشته و در حضور شوهران خود قد علم کرده و در ابراز رای و دیدگاه مستقل خود بدانان تاسی می نمودند .

۴ ــ نحوه برخورد رسول الله ( ص ) با شیوه تعامل انصار در خانواده شباهت زیادی داشته و به تعبیری دقیقتر تربیت و طرز تفکر انصار در امور خانوادگی با آنچه پیامبر اکرم ( ص ) با خود آورده بود تا حد زیادی هماهنگی و همخوانی داشته است ، زیرا ایشان اجازه می داد که همسران وی با او در امور منزل مخالفت ورزیده و یا در مواردی با ایشان به مناقشه پرداخته و در طول روز به نشانه ابراز خشم و نارضایتی و یا به علت عدم پاسخگویی به مطالباتشان با وی قهر کرده و در این مدت از ایشان دوری گزینند …

۵ ــ همسر عمر ( رض ) از نحوه برخورد نبوی و اهل مدینه متاثر گشته و بدانان اقتدا نموده و کم کم در مقابل شوهر خود شجاعت پیدا کرده و علی رغم تند خویی و صلابت عمر ( رض ) در منزل با وی به جر و بحث پرداخته و مستند این گونه برخورد خود را نیز عملکرد دخترش حفصه در خانه پیامبر اکرم ( ص ) قرار داده است .

عموما می توان گفت : که این روش و منش رسول اکرم ( ص ) و نیز عادت اهل مدینه در خصوص احترام و خوش خلق و خویی در برخورد با زنان ، موجب دگرگونی چشمگیری در نحوه تفکر و عملکرد مردم عرب در رابطه با همسرانشان گردید ، که تا آنزمان تفکر غالب در میان آنان همان تفوق و تسلط مردان بر زنان بود .

البته این حالت بصورت عمومی در میان سایر امتها در قدیم و جدید شایع بود ، و نشان از برتری و مزیت و پیشرفت آنها هم نمی باشد ، بلکه مزیت و برتری در خلاف آن تحقق می یابد ، بدین خاطر اسلام مردم را بر آنچه که پیشرفت و ترقی آنان را محقق می ساخت تربیت نمود .

این تغییر و تحول در نحوه برخورد خانوادگی از لحاظ فردی و جمعی کار آسانی نبود ، همانطور که سنگینی آن در موضعگیری عمر ( رض ) و آنچه که از خود و قریشیان بازگو می کند کاملا مشهود می باشد ، زیرا او حتی موقعیکه از روش برخورد پیامبر ( ص ) با همسرانش اطلاع یافت و همسرش ( عاتکه ) با دلیل و برهان بر وی غالب شد ، باز چنین وضعیتی را به ویژه برای دخترش حفصه در مقابل پیامبر اکرم ( ص ) ناخوشایند و ناپذیرفتنی تلقی نموده و فورا نزد دخترش رفته و او را سفارش می کند که هرگز و در هیچ شرایطی نباید در برابر رسول الله ( ص ) جسارت به خرج دهد .

امام مالک ( رح ) در موطٲ خود روایت می كند : كه عاتكه بنت زید بن عمرو بن نفیل ( همسر عمر بن خطاب رض ) طبق عادت همیشگی برای رفتن به مسجد از شوهر خود کسب اجازه می کرد و عمر هم سکوت اختیار می نمود ، پس عاتکه می گفت : سوگند به الله به مسجد می روم مگر در صورتیکه من را از رفتن بدانجا منع کنی ، عمر او را منع نمی کرد و پس به مسجد می رفت ، آری این منطق و روش برخورد جدید جایگزین تندخویی و سختگیری سابق شده بود و مردم را بر این اساس تربیت می نمود که تفوق و قیومیت مردان در خانواده بایستی بر مبنای عدالت و رفتار نیکو صورت گیرد نه قدرت و سختگیری و تند خویی .

حدیثی که ام المؤمنین عایشه ( رض ) از پیامبر اکرم ( ص ) نقل می کند نیز ریشه در این تحول و دگرگونی رفتاری دارد که رسول الله ( ص ) فرموده است : ” خیرکم خیرکم لٲهله ، و ٲنا خیركم لٲهلی ” برترین شما كسی است كه با خانواده اش رفتار نیكوتری داشته باشد ، و رفتار من با خانواده ام از همه شما نیكوتر است .

پس بر این اساس معیار برتری و مزیت هر شخصی به نحوه برخورد و تعامل آنشخص در میان خانواده خودش بستگی دارد و برترین مردمان از لحاظ دیانت و اخلاق کسانی هستند که نیکوترین رفتار را با خانواده خود دارند و همچنین بر عکس . ( بدترین مردان کسانی هستند که با خانواده خود اخلاق و رفتاری ناپسند دارند )

و نیز حدیث مذکور بر وضعیتی ناهنجار و شایع در میان جامعه حکایت دارد و آنهم اینکه : بسیاری از مردم در رابطه با رفقا و دوستان خود نهایت خوش رفتاری و نرم خویی و تسامح به خرج می دهند ولی تعامل و رفتار خانوادگیشان کاملا با آن متفاوت است ، اگر هم نگوییم که درست بر عکس آن می باشد … !

مردان زیادی هستند که همواره بر این باورند که کمال مردانگی و قوامیت آنان در این است که مستبدانه و با خشونت هر چه تمامتر آراء خود را بر همسرانشان فرض نمایند و نیز اعتقاد دارند که مراعات نمودن آراء مخالف و متفاوت همسرانشان و کوتاه آمدن از خواسته های خود به نفع آنان ، به مردانگی و شخصیت آنها لطمه وارد می کند ، پس بدین خاطر و خطاب بدانان است که رسول اکرم ( ص ) می فرماید : ” خیرکم خیرکم لٲهله و ٲنا خیركم لٲهلی ” برترینتان كسانی هستند كه با خانواده خود رفتار نیكوتری دارند و رفتار من با خانواده ام از همه شما نیکوتر می باشد .

البته با وجود این ، یكی از عادات قشنگی که در میان ما مسلمانان رایج می باشد و تاکنون هم بدان عمل می شود اینست که : در مواقع زیادی مردان به یاری خانمها شتافته و آنها را بر خود مقدم می دارند ، برای مثال : در اماکن پر ازدحام و در صفهای انتظار و نیز بهنگام نیاز به صندلی برای نشستن در وسایل نقلیه عمومی و یا کمی استراحت و رفع خستگی در مغازه ها ، خانمها را بر خود ترجیح می دهند ، که چنین رفتاری یکی از عادات و سنتهای پیامبران خداست ( ع ) همانطور که قرآن کریم آنرا در داستان موسی ( ع ) برای ما نقل میکند :

” و لما ورد ماء مدین وجد علیه ٲمة من الناس یسقون و وجد من دونهم امرٲتین تذودان قال ما خطبكما قالتا لا نسقی حتی یصدر الرعاء و ٲبونا شیخ كبیر فسقی لهما ثم تولی الی الظل فقال ربی ٳنی لما ٲنزلت الیّ من خیر فقیر ” ( قصص آیه ۲۳ و ۲۴ )
و هنگامیکه به چاه آب مدین رسید ، مردمان زیادی را دید که بر آن گرد آمده اند و چهار پایان خود را سیراب می کنند ، و آن طرف تر دو زنی را دید که گوسفندان خویش را می پایند و نمی گذارند به چاه نزدیک شوند و با دیگر گوسفندان بیامیزند ، گفت : شما دو نفر چکار می کنید ؟ گفتند : پدر ما پیر مرد کهنسالی است و ما گوسفندانمان را آب نمی دهیم تا چوپانان همگی ، گوسفندان خود را بر می گردانند و چاه آب خلوت می شود ، موسی گوسفندان ایشان را سیراب کرد سپس به زیر سایه درختی رفت و عرضه داشت : پروردگارا ؛ من نیازمند هر آن چیزی هستم که برایم حواله و روانه فرمایی .

نویسنده : دکتر احمد ریسونی
مترجم : امید سلیمانی ـــ بانه