نظام قرآنی روزه

 خداوند قبل ازآیات مربوط به شکار درسوره البقره آیاتی را که مربوط به دو موضوع حیاتی است ذکر نموده ؛ یکی حفظ حیات ودیگری وصیت است آنجا که می فرماید:ای کسانی که ایمان آورده اید درقتل عمد قصاص برشما واجب شده است. و: برشما واجب شده هرگاه به هنگام مرگ نزدیک شدید اگرمال و دارایی را بعد از خود جا گذاشته اید در باره نحوه تصرف در آن وصیت کنید.

 این دومسئله مهم – حفظ جان آدمیان و وصیت بعد از مرگ- ریشه دارند در تقوا و پرهیزگاری ، امری که خداوند رسیدن به آن را هدف اصلی وجوب روزه معرفی فرموده است .

 خوب بنگرید تا باهم دیدگاه و روش فراگیرقرآن را دراین باره دریابیم

****بخش اول

نظام اجمالی قرآن برای روزه ازشش بند وماده متشکل شده است  

@ ماده اول:خداروزه را واجب فرموده که یک توحید بندگی است ،چنانچه برامت های قبلی نیز واجب بوده (ای کسانیکه ایمان آورده اید روزه برشماواجب شده چنانچه برگذشتگان قبل ازشما نیز واجب گردیده است.)

@ ماده دوم:هدف بزرگ ازروزه رسیدن به مرتبه ی تقوی است (لعلکم تتقون) عقل وقلب مؤ من به آنچه بدان ایمان دارد منورخواهد شد،وحقوق پروردگار ومخلوق را ادا خواهد کرد.

روزه تقوی را به روزه داران یاد می دهد،زیرا اساس تقوی صبر برطاعات وخودداری ازمعصیت وگناه است .

درروایتی که امام احمد و ترمذی نقل کرده آمده که رسول خدا(ص) فرموده : (تسبیح خدا نصف میزان است،والحمد لله آن را پرمی کند، و الله اکبربین آسمان وزمین را پرمی کند،روزه نصف صبروپاکی نصف ایمان است.)

 لذا خدا خداوند متعال آن را همچون سپری در برابر گناه و آتش دوزخ قرارداده است .

دروایتی که امام بخاری ازابوهریره نقل کرده آمده که رسول خدامی فرماید: (خداوند فرموده روزه برای من است وخودم پاداش آن راخواهم داد،زیرا خورد ونوشیدنی وشهوتش را به خاطرمن ترک می کند،وروزه سپر است. )

@ماده سوم:مدت زمان معین و مشخصی برای روزه مقرر شده (ایاما معدودات)که رعایت آن سخت نیست.

@ماده چهارم:روزه برای نفع وسود بندگان است نه شکنجه آنان ،بنابراین  انسان هایی که عذر دارند لازم نیست خود را بیازارند .

قرآن سه گروه را از روزه بودن معاف نموده است که عبارتند از :

گروه اول ودوم اشخاصی که بعد از ماه رمضان توانایی قضای آن را دارند، آنان مجوزروزه نگرفتن را دارند ولی بعدا باید روزه اشان را قضا کنند وآنها اشخاص مریض – قابل علاج – و مسافران اند (فمن کان منکم مریضا اوعلی سفرفعدة من ایام اخر)

گروه سوم:آنان که باگرفتن روزه درتنگنا وناراحتی غیرقابل تحمل می افتند ،که آنها افراد مسن و اشخاصی اند که دارای مریضی مزمن  لاعلاج یا صعب العلاج اند، وهمچنین کارگران دائم الکار که زندگیشان به آن کار وابسته است،آنان به جای هرروزه یک مسکین را غذا می دهند (وعلی الذین یطیقونه فدية طعام مسكين)

ماده پنجم : اگر اطعام مساکین از فدیه بیشترباشد برای فدیه دهندگان بهتراست.

 ماده ششم:نظام روزه برای شکنجه بندگان خدا نیست بلکه برای تمرین وتهذيب نفس است.

نظام قرآنی برای روزه نظامی است برای اصلاح جسم ونفس وایمان (وأن تصوموا خيرلكم إن كنتم تعلمون)

واین خاتمه ای است درمورد نظام عام قرآن برای تشریع روزه.

امام احمد ازپدرامامه نقل می کند که ابی امامه گفت:پیش رسول خدا (ص)رفتم وعرض کردم که مراعملی فرمان ده که سبب دخولم به بهشت شود و رسول خدا (ص)فرمود:روزه را توصیه می کنم که هم تایی ندارد و روزه حامل همه خیرات است .

بخش دوم مقاله سازمان تفصیلی روزه در قرآن

  نظام تفصیلی برای روزه که از ده مواد متشکل می باشد:

@ماده اول :وقت روزه واجب (شهررمضان)البقره 185) بعدازاینکه خداوند متعال بیان فرمود که روزه در زمان مشخصی(ایاما معدودات) صورت می پذیرد ، حکمت از اختصاص این ماه به این عبادت این است که قرآن درآن ماه نازل شده است.

 2) خداوند ابتداءا می فرماید:(کتب علیکم الصیام ) البقره 183 که احتمال یک روز و دو روز و چند روز را دارد،که این اجمال را به بقیه آیه :(ایاما معدودات ) تبیین فرموده، ولی تفصیل آن را به باقیمانده آیه که می فرماید:(شهررمضان الذی أنزل فیه القرآن )البقره185بیان فرموده است .

با توجه به این توضیحات می توان گفت که مقصوداز(ایام معدودات)ماه رمضان است ، فلسفه وحکمت ازذکرایام به صورت مبهم(ایام معدودات) ، و سپس به صورت معرفه (شهر رمضان) این است که ، تکلیف سخت روزه را بر مشتاقان آن آسان کند.

 @ماده دوم : سبب تخصیص ماه رمضان به روزه نزول قرآن در آن است (شهر رمضان الذی أنزل فیه القرآن هدی للناس وبینات من الهدی والفرقان)البقره 185 روزه و قرآن هر دو تا باهم در روز قیامت برای اهل ایمان شفاعت می کنند ،قرآن درماه رمضان نازل شده است  پس خدا فرمان روزه بودن آن را صادر فرموده است و درروایتی که امام احمد وطبرانی از عبدالله پسرعمرو نقل می کنند که رسول خدا (ص)می فرماید:روزه وقرآن درروزقیامت برای بنده ی مؤمن شفاعت می کنند،روزه می گوید:ای پروردگارا این شخص را از خوردن طعام و نوشیدن شراب منع کردم پس من را شفیع وی قراردهید ، و قرآن می گوید: درشب خواب را از وی منع کردم پس من را شافع آن قرارده ،و هردو تا برایش شفاعت می کنند .

با توجه به شدت استقبال از قرآن درماه رمضان، خداوند قرآن را دراین جا به سه صفت وصف فرموده :

صفت اول: (هدی للناس)راهنمایی برای مردم جهت نشان دادن راه حق وخوش بختی درزندگی.

 صفت د وم:(وبینات من الهدی)خیلی خوب حدود رابین حلال وحرام وفرایض مشخص نموده است.

 صف سوم 🙁 والفرقان )یعنی فاصل بین حق وباطل ، سبب ذکربرخی ازصفات قرآنی قبل ازروزه ماه رمضان چیست؟ خدا در اینجا مسأله ماه رمضان ونزول قرآن درآن ماه را مطرح فرموده و قرآن راهم باصفات ویژه ای توصیف کرده است ، سپس درمرحله دوم قضیه امربه روزه را،که این ترتیب را نمی توان تصادفی تلقی کرد ؛ بلکه کاملا هدفمند می باشد ، وعلت را برمعلول مقدم شمرده است.

@ماده سوم :روزه رمضان برکسی واجب است که حاضر و شاهد آن ماه باشد. (فمن شهدمنکم الشهرفلیصمه) البقره185

@ماده چهارم :اشخاصی معذورند وروزه نمی گیرند بلکه آن را قضا می کنند (ومن کان مریضا اوعلی سفرفعدة من ایام اخر)البقره 185

@ ماده پنجم :مهم ترین اهداف روزه

• روزه درجه تقوی راپرورش می دهد :(لعلکم تتقون)البقره 183 وچون تقوی مهم ترین هدف است آن را مقدم فرموده است .
• روزه موجب ابرازآسانگیری درزندگی ودین است (یریدالله بکم الیسر ولایرید بکم العسر)البقره 185 آسان گیری درروزه بعنوان یک قانون الهی تلقی می شود ؛ زیرا نفس را تقویت وتزکیه می کند، و راهی برای جهاد و تلاش برای نفس مرسوم می کند،چنانچه راه صحت جسم وصفای روح راترسیم می کند ،واین دست آوردها را کسی می یابد که حق رمضان را شناخته وعملی می نماید.
• منظم شدن بوسیله اتمام روزه ، (ولتکملو العدة )البقره 185 )4 تعظیم خدای ارحم الراحمین (ولتکبروا الله علی ماهداکم)البقره185)5) سپاسگزاری خدا که دنیا را بدین سعادتمند فرموده است ( ولعلکم تشکرون)6 ) نزدیکی مستقیم ازرب العالمین ،وطلب دعاازاو . ( واذاسألك عبادي عني فإني قريب أ جيب دعوة الداع إذا دعان) البقره186) 7 ) رسيدن به رشدفردي و اجتماعي ( لعلهم يرشدون ) البقره186 )7 ) رسیدن به رشد فردي واجتماعی (لعلهم یرشدون)البقره 186)که صلاح فردواجتماع برآن مترتب است،ونیز مقررات شخصی وعمومی درضمن این آزمایش می باشد.

اعجازوبیان:چرا اهداف و فلسفه آن وسط روزه ذکر شده؟

• به خاطریادآوری واستحضار آنها،که احکام وسیله رسیدن به اهداف است، تا برآنها غلبه پیدانکند
• ونیز به خاطراینکه مردم به سبب مشغلت به وسایل،ازاهداف غافل نشوند. ازاسرارترتیب قرآنی برای آیات مربوط به روزه : درفضل و رحمت خدا دراین تکلیف بنگرید،خدا درآغاز آیه بیان فرمود : که دراین تکلیف امت رسول الله (ص)به امتهای قبل اقتدانموده است،وهدف ازآن این است که هرگاه امور سخت جنبه عمومی پیداکردند، آسا ن می شوند.

بعد درمرحله دوم بیان فرمود:که هدف ازوجوب روزه ،کسب تقوی است ،که اگر روزه واجب نمی شد،این مقصود شریف منتفی می شد.درمرحله سوم ،وجوب روزه را مختص چند روزقرارداده ،که اگر بصورت همیشگی یا دراکثراوقات واجب می بود خیلی طاقت فرسابود. بعد درمرحله چهارم بیان فرمود که روزه را درماه رمضان واجب شده، به خاطرشرافت آن ماه بوسیله نزول قرآن کریم درآن. خامسا :خداوند درالزام آن رفع مشقت فرموده ،زیرابرای مسافران ومریضانی که توان روزه داری راندارند،می توانند بعدا درصورت ممکن آن راقضاکنند .خداوند دروجوب روزه این وجوه خیررا درنظرگرفته خداراسپاسگزاریم براین همه فضل وبزرگواری.

دکترعبدالسلام مقبل المجدی. مترجم:حسن علی پور.