نویسنده: محمد حامدی
تعریف گناه چیست؟ چرا گناه مضر است و نباید آن را انجام داد؟ چرا انسان، گناه را کوچک می‌شمارد؟ آیا اصلاً گناه کوچک وجود دارد؟ لطفاً مضرات گناه را آسیب‌شناسی نمایید؟
? جواب:
جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم به صورت بسیار عالمانه و تخصصی ساخته شده و برای بهره‌وری مفید از آن لازم است که به متخصصین مربوطه مراجعه و بر طبق فرامین آنان از نعمات موجود استفاده نمود. با کمال تأسف در میان افراد بشر در طول تاریخ، این قاعده‌ی مهم به صورت جدی و در حد وسیع مورد عنایت قرار نگرفته و غالباً بر اساس اهوا و خواسته‌های افسار گسیخته‌ی انسانها مورد استفاده قرار گرفته که در این مورد یا به صورت افراطی عمل شده و یا دچار تفریط شده‌اند. و البته بشر به خاطر انجام این امر ناروا گرفتار مشکلات مادی و معنوی و خسارات زیادی شده است.
ظَهَرَ الفَسادُ فِي البَرِّ وَالبَحرِ بِما كَسَبَت أَيدِي النّاسِ لِيُذيقَهُم بَعضَ الَّذي عَمِلوا لَعَلَّهُم يَرجِعونَ [سوره روم: آیه ۴۱]
(همیشه چنین بوده است که) تباهی و خرابی در دریا و خشکی به خاطر کارهائی پدیدار گشته است که مردمان انجام می‌داده‌اند. بدین وسیله خدا سزای برخی از کارهائی را که انسانها انجام می‌دهند بدیشان می‌چشاند تا این که آنان (بیدار شوند و از دست یازیدن به معاصی) برگردند.
بنابراین بر همگان واضح است که فرمان‌برداری از متخصصین، به صلاح ماست و خروج از فرامین آنان بدبختی مادی و معنوی انسان را به دنبال دارد.
با این تبصره‌ی کوتاه به موضوع درخواستی خواهیم پرداخت.
هدف از آفرینش انسان در قرآن:
۱. جانشینی خداوند در زمین از طریق عمران و آبادانی زمین و رشد استعدادات انسانها
وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ ۖ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ [سوره بقره: آیه ۳۰]
زمانی (را یادآوری کن) که پروردگارت به فرشتگان گفت: من در زمین جانشینی بیافرینم (تا به آبادانی زمین بپردازد و آن زیبانگاری و نوآوری را که برای زمین معیّن داشته‌ام به اتمام رساند و آن انسان است. فرشتگان دریافتند که انسان بنا به انگیزه‌های سرشتی زمینی‌اش فساد و تباهی برپا می‌دارد. پس برای دانستن نه اعتراض کردن از خدا پرسیدند که حکمت برتری دادن انسان بر ایشان برای امر جانشینی چیست و) گفتند: آیا در زمین کسی را به وجود می‌آوری که فساد می‌کند و تباهی راه می‌اندازد و خونها خواهد ریخت، و حال آن که ما (پیوسته) به حمد و ستایش و طاعت و عبادت تو مشغولیم؟ گفت: من حقائقی را می‌دانم که شما نمی‌دانید.
۲. بندگی خداوند به خاطر درست استفاده کردن از نعمات جهان آفرینش
وَما خَلَقتُ الجِنَّ وَالإِنسَ إِلّا لِيَعبُدونِ [سوره ذاریات: آیه ۵۶]
من پریها و انسانها را جز برای پرستش خود نیافریده‌ام.
۳. امتحان انسان از طریق امور خوشایند و ناخوشایند برای اجرای شایسته‌سالاری در دو جهان
الَّذي خَلَقَ المَوتَ وَالحَياةَ لِيَبلُوَكُم أَيُّكُم أَحسَنُ عَمَلًا ۚ وَهُوَ العَزيزُ الغَفورُ [سوره ملک: آیه ۲]
همان کسی که مرگ و زندگی را پدید آورده است تا شما را بیازماید کدامتان کارتان بهتر و نیکوتر خواهد بود. او چیره و توانا، و آمرزگار و بخشاینده است.
رسالت تحقق اهداف آفرینش انسان:
اهداف مذکور، تأمین‌کننده‌ی خوشبختی مادی و معنوی انسان در دو جهان خواهند بود.
قالَ اهبِطا مِنها جَميعًا ۖ بَعضُكُم لِبَعضٍ عَدُوٌّ ۖ فَإِمّا يَأتِيَنَّكُم مِنّي هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدايَ فَلا يَضِلُّ وَلا يَشقىٰ [سوره طه: آیه ۱۲۳]
خدا دستور داد: هر دو گروه شما با هم (ای آدم و حوّاء و اهریمن!) از بهشت فرو آئید (و در زمین ساکن شوید، و در آنجا) برخی (از فرزندانتان) دشمن برخی دیگر خواهند شد، و هرگاه هدایت و رهنمود من برای شما آمد، هرکه از هدایت و رهنمودم پیروی کند، گمراه و بدبخت نخواهد شد.
تعریف خوشبختی:
خوشبختی عبارت است از تأمین آرزوهای بی‌نهایت مادی و معنوی انسان در دنیا و آخرت و حذف غم و ترس مضر از زندگی بشر در مقاطع سه‌گانه‌ی دنیا، برزخ و بهشت جاودان. پس تحقق خوشبختی انسان امری کاملاً تخصصی است و تأمین آن نیازمند حضور آنان بوده وهرگز از طریق هوا و هوس انسانها حاصل نخواهد شد.
مَن عَمِلَ صالِحًا مِن ذَكَرٍ أَو أُنثىٰ وَهُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً ۖ وَلَنَجزِيَنَّهُم أَجرَهُم بِأَحسَنِ ما كانوا يَعمَلونَ [سوره نحل: آیه ۹۷]
هرکس چه زن و چه مرد کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد، بدو (در این دنیا) زندگی پاکیزه و خوشایندی می‌بخشیم و (در آن دنیا) پاداش (کارهای خوب و متوسّط و عالی) آنان را بر طبق بهترین کارهایشان خواهیم داد.
لوازم تحقق خوشبختی بشر:
۱. حوزه‌ی علوم تجربی و انسانی:
قضایای قطعی کشف شده از جانب متخصصین این حوزه
أَلَم تَرَوا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُم ما فِي السَّماواتِ وَما فِي الأَرضِ وَأَسبَغَ عَلَيكُم نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَباطِنَةً ۗ وَمِنَ النّاسِ مَن يُجادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيرِ عِلمٍ وَلا هُدًى وَلا كِتابٍ مُنيرٍ [سوره لقمان: آیه ۲۰]
آیا ندیده‌اید که خداوند آنچه را که در آسمانها و زمین است مسخّر شما کرده است (و در مسیر منافع شما به حرکت انداخته است)، و نعمتهای خود را – چه نعمتهای ظاهر و چه نعمتهای باطن – بر شما گسترده و افزون ساخته است؟ برخی از مردم بدون هیچ گونه دانش و هدایت و کتاب روشن و روشنگری، درباره‌ی (شناخت و یکتائی) خدا راه ستیز و جدال را پیش می‌گیرند.
۲. حوزه‌ی علوم وحیانی:
قضایای قطعی دریافتی از وحی الهی که از جانب متخصصین این حوزه به انسانها ابلاغ می‌شود.
لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَيِّناتِ وَأَنزَلنا مَعَهُمُ الكِتابَ وَالميزانَ لِيَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ ۖ وَأَنزَلنَا الحَديدَ فيهِ بَأسٌ شَديدٌ وَمَنافِعُ لِلنّاسِ وَلِيَعلَمَ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالغَيبِ ۚ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزيزٌ [سوره حدید: آیه ۲۵]
ما پیغمبران خود را همراه با دلائل متقن و معجزات روشن (به میان مردم) روانه کرده‌ایم، و با آنان کتابهای (آسمانی و قوانین) و موازین (شناسائی حق و عدالت) نازل نموده‌ایم تا مردمان (برابر آن در میان خود) دادگرانه رفتار کنند. و آهن را پدیدار کرده‌ایم که دارای نیروی زیاد و سودهای فراوانی برای مردمان است. هدف (از ارسال انبیاء و نزول کتب آسمانی و همچنین آفرینش وسائلی چون آهن) این است که خداوند بداند چه کسانی او را و فرستادگانش را بگونه‌ی نهان و پنهان (از دیدگان مردمان) یاری می‌کنند. خداوند نیرومند و چیره است.
تعریف گناه یا معصیت در لغت:
گناه و معصیت در لغت به معنی نافرمانی و حذف فرمانروای شایسته (خداوند) از مدیریت زندگی است.
تعریف اصطلاحی گناه:
گناه در اصطلاح به معنی خروج از فرامین متخصصین، خصوصاً بزرگ‌ترین آنان (خداوند) و فرمان‌برداری از غیر آنان در زندگی می‌باشد. بعبارت دیگر گناه به معنی خروج از تعادل در زمینه‌ی بهره‌وری از نعمات و گرفتار شدن به افراط و تفریط در زمینه‌ی برخورداری از آنها در جهان آفرینش است.
وَمَن أَعرَضَ عَن ذِكري فَإِنَّ لَهُ مَعيشَةً ضَنكًا وَنَحشُرُهُ يَومَ القِيامَةِ أَعمىٰ [سوره طه: آیه ۱۲۴]
و هرکه از یاد من روی بگرداند (و از احکام کتابهای آسمانی دوری گزیند)، زندگی تنگ (و سخت و گرفته‌ای) خواهد داشت؛ (چون نه به قسمت و نصیب خدادادی قانع خواهد شد، و نه تسلیم قضا و قدر الهی خواهد گشت) و روز رستاخیز او را نابینا (به عرصه‌ی قیامت گسیل و با دیگران در آنجا) گرد می‌آوریم.
چرا دچار شدن به گناهان، برای بشر مضر است؟
زیرا تنها راه موجود در زمینه‌ی استفاده‌ی درست از نعمات در راستای تحقق رشد مادی و معنوی انسان در دنیا و آخرت، فرمان‌برداری از متخصصین است. و بهره‌وری از نعمات بر مبنای هوا و هوس و جهل، نعمات را از فایده بخشی خواهد انداخت و به جای سود دهی انسان را دچار مضرات فراوان خواهد نمود.
إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّـهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ ۗ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ ۗ تَبَارَكَ اللَّـهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ [سوره اعراف: آیه ۵۴]
پروردگار شما خداوندی است که آسمانها و زمین را در شش دوره بیافرید، سپس بر تخت (مرکز فرماندهی جهان) چیره شد (و به اداره‌ی جهان هستی پرداخت). با (پرده‌ی تاریک) شب، روز را می‌پوشاند و شب شتابان به دنبال روز روان است. خورشید و ماه و ستارگان را بیافریده است و جملگی مسخّر فرمان او هستند. آگاه باشید که تنها او می‌آفریند و تنها او فرمان می‌دهد. بزرگوار و جاویدان و دارای خیرات فراوان، خداوندی است که پروردگار جهانیان است.
أَلا يَعلَمُ مَن خَلَقَ وَهُوَ اللَّطيفُ الخَبيرُ [سوره ملک: آیه ۱۴]
مگر کسی که (مردمان را) می‌آفریند (حال و وضع ایشان را) نمی‌داند، و حال این که او دقیق و باریک بین بس آگاهی است؟!
چرا بسیاری از انسانها گناهان را کوچک می‌شمارند؟
۱. تعدادی از انسانها معتقدند که هدف از زندگی بشر خوش‌گذرانی بر مبنای هوا و هوس است. و تعیین حرام‌ها را به عنوان مزاحم زندگی تلقی می‌کنند.
أَفَرَأَيتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلٰهَهُ هَواهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلىٰ عِلمٍ وَخَتَمَ عَلىٰ سَمعِهِ وَقَلبِهِ وَجَعَلَ عَلىٰ بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَن يَهديهِ مِن بَعدِ اللَّهِ ۚ أَفَلا تَذَكَّرونَ [سوره جاثیة: آیه ۲۳]
هیچ دیده‌ای کسی را که هوا و هوس خود را به خدائی خود گرفته است، و با وجود آگاهی (از حق و باطل، آرزوپرستی کرده است و) خدا او را گمراه ساخته است، و بر گوش و دل او مهر گذاشته است و بر چشمش پرده‌ای انداخته است؟! پس چه کسی جز خدا (و خدا هم از وی رویگردان است) می‌تواند او را راهنمائی کند؟ آیا پند نمی‌گیرید و بیدار نمی‌شوید؟
۲. بعضی دیگر این امر را فراموش نموده که برای ارتکاب گناهی خاص مقدمات زیادی قبل از انجام گناه طی شده است. به گونه‌ای که ممکن است برای ارتکاب بعضی از گناهان مقدمه‌ای چند ساله طی شده باشد. لذا گناهی که اینک انجام می‌شود، حاصل مقدماتی طولانی است که قبلاً تهیه شده‌اند.
وَلا تَقرَبُوا الزِّنا ۖ إِنَّهُ كانَ فاحِشَةً وَساءَ سَبيلًا [سوره اسراء: آیه ۳۲]
و (با انجام عوامل و انگیزه‌های زنا) به زنا نزدیک نشوید که زنا گناه بسیار زشت و بدترین راه و شیوه است.
۳. تعدادی از مبلغین سهل‌انگار دینی بر اساس روایات پالایش نشده از قرآن، مژده‌های بی‌اساس و مخالف قواعد قرآنی (مانند رحمت، شفاعت، بخشش گناهان، امت محبت، محبت خدا و رسول و … غیر قرآنی) را برای مردم بیان داشته که بر این اساس این را لازم نمی‌بینند که در زمینه‌ی توبه و اصلاح گناهان اقدامات جدی را انجام دهند. (کتاب: آسیب شناسی مفاهیم دینی – محمد حامدی)
إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَىٰ مِنْ بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ ۙ أُولَٰئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ [سوره بقره: آیه ۱۵۹]
بی‌گمان کسانی که پنهان می‌دارند آنچه را که از دلائل روشن و هدایت فرو فرستاده‌ایم، بعد از آن که آن را برای مردم در کتاب (تورات و انجیل) بیان و روشن نموده‌ایم، خدا و نفرین‌کنندگان (چه از میان فرشتگان و چه از میان مؤمنان انس و جان)، ایشان را نفرین می‌کنند (و خواستار طرد آنان از رحمت خدا خواهند شد).
۴. عدم شناخت قواعد قرآنی در زمینه‌ی نحوه‌ی بخشش گناهان
وَإِنّي لَغَفّارٌ لِمَن تابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صالِحًا ثُمَّ اهتَدىٰ [سوره طه: آیه ۸۲]
من قطعاً (با غفران عظیمی که دارم) می‌آمرزم کسی را که (از کفر و گناه خود) برگردد و (به بهترین وجه) ایمان بیاورد و کارهای شایسته بکند و سپس راهیاب بشود (و این راه را تا آخر زندگی ادامه دهد).
۵. به تأخیر انداختن توبه و امیدواری به اصلاح گناهان در آینده
ذَرهُم يَأكُلوا وَيَتَمَتَّعوا وَيُلهِهِمُ الأَمَلُ ۖ فَسَوفَ يَعلَمونَ [سوره حجر: آیه ۳]
بگذار بخورند و بهره‌ور شوند و آرزو آنان را غافل سازد. بالأخره خواهند دانست (که چه کار بدی کرده‌اند این که تنها به دنیا پرداخته‌اند و آخرت را فراموش نموده‌اند).
۶. کوچک شمردن گناهان خویش در مقایسه با گناهان بزرگ دیگران
بَلَىٰ مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ فَأُولَٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ [سوره بقره: آیه ۸۱]
آری! هر کس مرتکب گناه شود، و گناه (احساس و وجدان و سراسر وجود) او را احاطه کند، این چنین افرادی یاران آتش بوده و جاودانه در آن خواهند ماند.
۷. غفلت و سرگرمی فراوان در زندگی
وَما هٰذِهِ الحَياةُ الدُّنيا إِلّا لَهوٌ وَلَعِبٌ ۚ وَإِنَّ الدّارَ الآخِرَةَ لَهِيَ الحَيَوانُ ۚ لَو كانوا يَعلَمونَ [سوره عنکبوت: آیه ۶۴]
زندگی این دنیا جز لهو و لعب نیست، و زندگی سرای آخرت زندگی است، اگر فهم و شعور داشته باشند. (چرا که به دنبال زندگی جهان مرگ است، ولی آخرت جاودانگی است).
۸. فرمان‌برداری از جهل و هوا در زندگی
أَفَرَأَيتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلٰهَهُ هَواهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلىٰ عِلمٍ وَخَتَمَ عَلىٰ سَمعِهِ وَقَلبِهِ وَجَعَلَ عَلىٰ بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَن يَهديهِ مِن بَعدِ اللَّهِ ۚ أَفَلا تَذَكَّرونَ [سوره جاثیة: آیه ۲۳] هیچ دیده‌ای کسی را که هوا و هوس خود را به خدائی خود گرفته است، و با وجود آگاهی (از حق و باطل، آرزوپرستی کرده است و) خدا او را گمراه ساخته است، و بر گوش و دل او مهر گذاشته است و بر چشمش پرده‌ای انداخته است؟! پس چه کسی جز خدا (و خدا هم از وی رویگردان است) می‌تواند او را راهنمائی کند؟ آیا پند نمی‌گیرید و بیدار نمی‌شوید؟
ادامه دارد
