نماز میت فرض کفایه است، میتی که بر وی نماز خوانده می شود باید میت مسلمان و غیر شهید و غیر کودک و بچه ای باشد که نشانه و آثار حیات و زندگی در وی ظاهر نشده است.
برای صحت نماز میت همان شرایط نمازهای دیگر باید رعایت شود و غسل میت یا تیمم آن- به هنگام داشتن عذر- مقدم بر نماز است، اقامه نماز به صورت جماعت شرط صحت نماز میت نیست؛ بلکه سنت است که به صورت جماعت برگزار شود.
«مَا مِن رَجُلٍ یَمُوتُ فیَقُومُ على جنازته أَرْبَعُونَ رَجُلاً، لا یُشْرکُونَ بالله شیئًا، إِلَّا شَفَّعَهُمُ الله فیه».
«هر مسلمانی که بمیرد و چهل نفر مرد – و زن- مسلمان و غیر مشرک بر وی نماز جماعت بخوانند خدای تعالی آنان را شفیع وی قرار داده و شفاعتشان را در حق وی می پذیرد».
برای اقامه نماز میت کافی است یک مرد یا کودک عاقل و اهل تشخیص بر میت نماز بخواند؛ این کودک می تواند امامت جماعت نماز میت را هم بر عهده بگیرد .
سنت است نماز جماعت میت در سه صف یا بیشتر برگزار شود
«ما مِن عَبدٍ مُسْلِمٍ یَمُوتُ فَیٌصَلَّیَ عَلَیهِ ثَلاثَه صُفُوْفٍ إِلَّا غُفِرَ لَهُ».
«هر میت مسلمانی که نماز جماعت میت جماعت در سه صف بر وی برگزار شود خداوند او را مورد مغفرت خویش قرار می دهد».
شایسته ترین شخص برای امامت نمازجماعت میت، به ترتیب عبارتند از پدر، جد ، پسر میت و سپس نوه او و ……
ارکان و واجبات نماز میت:
ارکان نماز میت هفت چیز است:
۱- نیت.
ناگفته نماند که تعیین و نام بردن از مُرده یا مردگان لازم نیست.
۲- ایستاده خواندن نماز میت برای کسی که بتواند آن را ایستاده بخواند.
ناگفته پیداست کسانی که قادر به قیام نیستند می توانند نشسته یا بر پهلو نماز میت را ادا نمایند.
۳- گفتن چهار الله اکبر در طول نماز .
البته اگر پنج بارهم بگوید الله اکبر نماز باطل نمی شود. چرا که در صحیح مسلم آمده است که الله اکبر ذکر است و گفتن ذکر هم موجب بطلان نماز نمی شود.
۴- قرائت سوره فاتحه بعد از الله اکبر نخست.
از سهل روایت شده است که گفت: سنت نبوی و روش پیامبر (ص) در نماز میت آن است که قرائت فاتحه بعد از الله اکبر نخست و به صورت آهسته خوانده شود.
۵- فرستادن صلوات بر پیامبر بعد از الله اکبر دوم.
همچنانکه در حدیث صحیح آمده است حداقل صلوات عبارت است از «اللهُمَّ صلِّ علی محمد» و کامل ترین صیغه آن «اللهُمَّ صل علی محمد وعلی آل محمد کما صلیت علی إبراهیم وعلی آل إبراهیم وبارک علی محمد وعلی آل محمد کما بارکت علی إبراهیم وعلی آل إبراهیم إنک حمیدٌ مجید» می باشد.
۶- دعا برای میت بعد از الله اکبر سوم.
امام شافعی در مسند خود از ابو امامه بن سهل روایت کرده است که گفت: «یکی از یاران پیامبرصلی االله علیه وسلم به وی خبر داد که شیوه و طریقه نماز میت آن است که امام الله اکبر تحریم-آغاز نماز- را گفته و سپس فاتحه را بخواند، سپس در الله اکبر های بعدی بر پیامبر صلی الله علیه و سلم صلوات بفرستد و برای مرده دعا کند و همه صلوات و دعاهایش را آهسته و آرام بخواند ؛ سپس به صورت سری و برای خود سلام بدهد».
در کتاب «الفتح» آمده است که اسناد این روایت صحیح است.
صورت کامل تر دعا برای میت آن دعایی است که مسلم از عوف بن مالک به نقل از پیامبر صلی الله علیه و سلم روایت کرده است:
«اَللّهُمَّ اغفِرلَهُ وَارْحَمهُ وَعافِهِ وَاعْفُ عَنْهُ وَأَکْرِم نُزُلَهُ وَوَسِّعَ مَدخَلَهُ وَاغْسِلهُ بِماءِ الثَّلجِ وَالبَردِ وَنَقِّهِ مِنَ الخَطایا کَماَ یُنَقَّ الثَّوبُ الأَبْیَضُ مِنَ الدَّنَسِ وَأَبْدِلهُ داراً خَیراً مِن دارِهِ وَأَهلاً خَیراً مِن أَهلِهِ وَزَوْجاً خَیراً مِن زَوجِهِ ». «خداوندا او را مورد مغفرت و رحمت خود قرار ده و او را ایمن دار و از وی درگذر و وروحش را گرامی دار و جایش را وسیع و فراخ گردان و او را آن گونه از گناهانش پاک گردان که جامه چرکین با آب برف و تگرگ پاک می شود و آنچنان گناهانش را بزدای که جامه سفید از چرک پاکیزه می شود و او را از فتنه و آشوب و عذاب و شکنجه قبر و عذاب دوزخ به دور دار، و خانه ای بهتر ازخانه دنیایش و اهل و اطرافیانی بهتر از اطرافیان دنیایش و همسری بهتر از همسر دنیایش به وی عطا کن».
عوف که راوی این دعای نبوی است می گوید: آرزو داشتم که من به جای آن میت بودم.
در دعای میتی که کودک باشد دعای زیر روایت شده است: «اَللّهُمَّ اجْعَلهُ فُرُطاً لِأَبَوَیهِ وَسَلَفاً وَذُخْراً وَعِظَهً وَاعتبِاراً وَشَفِیعاً وَثَقِّلْ بِهِ مَوازینَهما وَأَفْرِغِ الصَّبرَ الجَمِیلَ عَلی قُلُوبِهِما وَلَا تَفتِنْهمُا بَعْدَهُ وَلَا تَحْرِمْهُما أَجْرَهُ».
«خداوندا او را جبران کننده ثواب والدینش قرار ده که برایشان ذخیره و پس انداز خیر و پند و عبرت و شفیع و میانجی نزد خدا باشد، و کفه ترازوی اعمال خیرشان را به وسیله این مصیبت سنگین گردان، و صبر و شکیبایی نیکو در دلشان ایجاد بنما و آنان را بعد از مرگ دچار فتنه و آشوب نکن، و از مزد و پاداش زحماتی که با وی کشیده اند محرومشان مفرما».
دعای فوق را امام نووی در کتاب الاذکار آورده است .
سنت است شخص نمازگزار بعد از الله اکبر چهارم بگوید: «اَللّهُمَّ لا تَحْرِمْنا أَجْرَهُ وَلا تَفْتِنّا بَعْدَهُ وَاغفِرْلَنا وَلَهُ». «خداوندا ما را از پاداش زحماتمان با وی محروم مگردان و بعد از او ما را دچار فتنه وآشوب مساز و ما و او را بیامرز».
امام شافعی می گوید: شایسته است امام جماعت در مقابل سر مرد و به موازات کمر بدن زن بایستد چون در حدیث انس بن مالک رضی الله عنه آمده است که آن حضرت بر جنازه مردی نماز خواند و در برابر سرش ایستاد سپس آن را برداشتند و جنازه زنی را آوردند که بر آن نیز نماز خواند و در برابر وسط بدن – کمر- آن جنازه زن ایستاد و در این باره از او سوال شد که چرا رسول الله اینگونه متفاوت ظاهر شد؟ انس رضی الله عنه گفت: «پیامبر صلی الله علیه و سلم این گونه در نماز بر مرد و این گونه در نماز بر زن می ایستاد و این عمل پیامبر است». (احمد و ابوداود و ترمذی آن را حسن دانسته و تخریج کرده اند).
نحوه اقامه نماز میت برای کسی که از امام جماعت عقب افتاده است
اگر کسی از امام جماعت جا ماند باید به شرح زیر رفتار کند ابتدا نیت نماز میت را بجا آورد و بدون توجه به نظم نماز امام، الله اکبر اول را گفته و فاتحه را می خواند ؛ اگر پیش از آنکه او فاتحه را شروع کند امام بار دیگر الله اکبر گفت، او نیز باید با امام تکبیر بگوید و قرائت سوره حمد از او ساقط می گردد ؛ همان گونه که در دیگر نمازها چون امام به رکوع رفت او نیز با او به رکوع می رود و فاتحه را نمی خواند.
اگر مأموم در وسط فاتحه بود و امام تکبیر گفت، او نیز از امام پیروی می کند و بقیه فاتحه را به منظور محافظت بر متابعت امام ترک می کند و پس از این که امام سلام داد مأموم باقیمانده نمازش را در می یابد و تکبیرات و اذکار و دعای خود را تکمیل می کند.
مستحب است پیش از آن که اقتدا کنندگان به امام نمازشان را تمام کنند جنازه را از جای خود تکان ندهند و بلند نکنند ؛ البته اگر پیش از اتمام نماز، جنازه را برداشتند اشکالی ندارد.
می توان بر میتی که در جای دیگری زندگی را بدرود گفته نماز خواند ؛ چون پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بر نجاشی پادشاه فقید حبشه نماز میت خواند در حالی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در مدینه بود و نجاشی هم در حبشه وفات یافته بود. شیخین – بخاری و مسلم این حدیث را روایت کرده اند.
اگر بر کسی نماز خوانده شود که قبلا دفن شده است این نماز صحیح است، چون پیامبر صلی الله علیه وسلم بر قبر کسی نماز خواند که یک ماه از تدفین او می گذشت، به روایت شیخین و دارقطنی.
۷- سلام دادن بعد از الله اکبر چهارم.
سنت است که پیش از سلام دادن بگوید:«اَللّهُمَّ لا تَحرِمنا أَجرَهُ (ها)وَلا تَفْتِنّا بَعْدَهُ (ها)وَاغفِرلَنا وَلهُ (ها). … پروردگارا ما را بعد از مرگ او دچار فتنه و آشوب نکن و از مزد و پاداش زحماتی که با وی کشیده ایم محروم مفرما
این بود طریقه ی خواندن نماز میت طبق کتب حدیث و کتاب های فقهی در مذهب امام شافعی رحمه الله
والسلام علینا و علی عبادالله الصالحین
تهیه و تحقیق:عبدالواحدرحمت الله
جزاک الله خیرا
متشکرم مفید بود و قابل فهم.