تاریخ

 پیامبر (ص) با دشمنان و بدخواهانش چگونه رفتار می کرد ؟

شیوه تعامل پیامبر(ص) با دشمنانش دنیا را شگفت زده کرده است در حالی که بر آنان چیره دست بود – تاریخ بشریت کسی را مهربان تر از او در مقابل دشمنانش به خود ندیده است ؛ علی رغم اینکه اذیت و آزار زیادی را نیز از جانب آنان متحمل می شد, با وجود این ؛ نمونه اخلاق نیکو بودند و شعار عفو و گذشت را عملاً اجرا می نمودند.

اخلاق نیکو میراث صالحان و مؤمنان است (اِنما مکارم الإخلاق میراث المؤمن) رواه ابوداوود اخلاق  نیکو میراث انسان مومن است

پیامبر(ص) متعهد و متخلق به اخلاق حسنه بود و همواره برای آن دعوت می کرد و سعی بر نهادینه کردن اخلاق نیکو در جامعه داشتند و فلسفه بعثتش را در ترسیخ پایه های اخلاق شایسته منحصر می نمود و می فرمود که :(اِنَّمَا بُعثتُ لِأُتِمَّم مَکارم الأَخلاق)

و خداوند متعال این چنین از اخلاق پیامبر(ص) سخن به میان می آورد و می فرماید : وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيمٍ یعنی دارای صفات پسندیده و افعال حمیده) هستی

و سوره احزاب آیه﴿٢١﴾لَّقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّـهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّـهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّـهَ كَثِيرًا سرمشق و الگوی زیبائی در (شیوه‌ی پندار و گفتار و کردار) پیغمبر خدا برای شما است. برای کسانی که (دارای سه ویژگی باشند:) امید به خدا داشته، و جویای قیامت باشند، و خدای را بسیار یاد کنند.

چه بگویم در مورد مردی که، خداوند از طریق ایشان انسان های گمراه و درمانده را هدایت فرمود؟

با چه زبانی و با چه کلماتی و عباراتی از امام و پیشوای بشریت سخن به میان آورم؟

الگو و نمونه انسانیت بود با بچّه ها مزاح و شوخی می کرد با فقیران هم نشین بود و دوست و یار و یاور سیاه پوست و برده بودند.

در امور خانه ، خانواده ی خویش را کمک می کرد و کارهای خود را شخصاً انجام می داد ؛ کفش هایش را پینه می زد و لباس هایش را می دوخت، دعوت مردم را استجابت می کردند و منادی رحمت و مهربانی بود برای امت خویش ..

مرد اعرابی شانه پیامبر (ص) را گرفت و فشار داد و گفت : از مالی که خدا به تو داده است باید به من بدهی، پیامبر(ص) هم بدون هیچ ناراحتی آنچه را از مال دنیا نزدش بود به او می داد!!.

هنگامی که پیامبر(ص) به مدینه مهاجرت کردند یاران مهاجرش را فراموش نکردند بلکه پیمان اخوت و برادری را میان آنان و انصاز برقرار نمود و فضل و مقام و منزلت انصار را نیز فراموش ننمود – نیکوی آنان را به بهترین شیوه پاسخ دادند و فرمود: نسبت به انصار نیک رفتار نمایید و فرمود : نشانه ایمان حُبّ انصار و نشانه نفاق بُغض أنصار است.

و مردم را خطاب قرار داد و فرمودند: انصار وظیفه خود را به نحو احسن ادا کردند و حالا نوبت شماست که جواب خوبی های آنان را به خوبی پاسخ داده و از کج رفتاری احتمالی آنان گذشت نمایید.

 ( برخورد کریمانه پیامبر با یارانش)

از جمله برخوردهای نیک و زیبای پیامبر(ص) با یارانش می توان در روز فتح مکه اشاره کنیم که وقتی پیامبر(ص) داخل مسجد شد حضرت ابوبکر پدرش ابوقحافه را که پیرمردی بود به دنبال خود می کشید تا در محضر رسول الله ایمان آوردهنگامی که پیامبر(ص) این صحنه را دیدند فرمودند: چرا این پیرمرد را با خود کشان کشان آورده ای؟! ای کاش او را در خانه می گذاشتی و من خدمت ایشان می رفتم !، ابوبکر گفت ای رسول خدا سزاوارتر این بود که پدرم خدمت شما شرفیاب شود.

*نمونه ای دیگر از شیوه تعامل رسول الله(ص)، برخوردی بود که با حاطب بن بلتعة کرد هنگامی که او یعنی حاطب نامه ای به اهل مکّه نوشت و آنان را از حمله مسلمانان به مکّه باخبر کرد، حضرت عمر فرمودند : ای رسول خدا اجازه بفرمایید تا گردنش را بزنم، رسول الله(ص) فرمودند: نه ایشان در جنگ بدر شرکت نموده اند ؛تو چه می دانی، شاید  خداوند اهل بدر را مشمول رحمت خود گردانیده باشد آنگاه که خطاب به آنان فرمود: بهشت را برای شما واجب گردانیدم(اعملوا ماشئتم قد غفرت لکم)  پس اشک از چشمان عمر سرازیر شد و گفت: خدا و رسولش بهتر می دانند.

این بیانگر شرف و بزرگواری اهل بدر و بزرگداشت پیامبر(ص) از آنان می باشد.

پیامبر(ص) عادت داشت بر اینکه هر کس، در حق ایشان کار نیکی انجام می داد، برای ایشان دعا می کرد و نسبت به او احسان می کرد هنگامی که ابن عبا، آب وضو را برای پیامبر(ص) آماده کردند پیامبر(ص) برای ایشان دعا کردند و فرمودند پروردگارا او را در دین آگاه و فقیه گردان و علم تأویل را به او بیاموز.

 تعامل پیامبر(ص) با دشمنانش

پیامبر(ص) وقتی که وارد مدینه شدند پیمان نامه صلح بین مهاجرین و انصار و طوائف یهود که همسایه مسلمانان بودند و در یک شهر زندگی می کردند امضاء نمودند. و در مقابل دشمن خارجی که سوء قصد به مدینه را داشتند یک دست و هماهنگ شدند.

هنگامی که دو نفر از سفیران مسیلمه کذاب نزد پیامبر(ص) آمدند و در مورد مسیلمه کذاب گفتند که او رسول خداست ؛ پیامبر(ص) فرمودند اگر در قانون ما جایز بود سفیر کشته شود حتماً شما را می کشتم.

و پیامبر(ص) می  فرمود : پیمانی را که شما با اقوام دیگر بسته اید هرگز آن را زیر پا نگذارید.

و زمانی که قریش حذیفه بن یمان و پدرش را که اسیر کرده بودند را آزاد نمودند از آنان پیمان گرفتند که دیگر بر ضد قریش با پیامبر(ص) همدست نشوند و زمانی که می خواستند برای جنگ بدر پیامبر(ص) را همراهی کنند، پیامبر(ص) فرمودند شما برگردید مگر یادتان رفته که با قریش پیمان بسته اید ؟باید پایبند به پیمانتان باشید.

در جنگ بدر که مسلمانان هفتاد تن از مشرکین را به اسارت گرفتند پیامبر(ص) خطاب به اصحابش فرمودند: به شما سفارش می کنم که با اُسرا به نیکی رفتار کنید .

ببینید که پیامبر(ص) چگونه با دشمنانش تعامل می کند

فضالة بن عمیر می خواست پیامبر(ص) را به قتل برساند دور و بر پیامبر(ص) پرسه می زد که پیامبر(ص) فهمید که می خواهد چه کار بکند به همین خاطر پیامبر(ص) او را صدا زد، دستش را بر سینه فضالة گذاشت قلبش آرام گرفت و اسلام آورد.

برخورد بسیار نیک پیامبر(ص) با کفار قریش بعد از فتح مکّه که پیامبر(ص) فرمودند : ای جماعت قریش به نظر شما من با شماها چه کار خواهم کرد؟ گفتند : که از شما غیر از خوبی چیز دیگری را انتظار نداریم چون شما برادر بزرگواری هستی. پیامبر(ص) فرمود بروید که شما آزاد هستید شما را بخشیدم در حالی که پیامبر(ص) می توانست آنان را به اشد مجازات برساند.

از بزرگ ترین موضع گیری های پیامبر(ص) همان موضع گیری ایشان دربرابر اذیت و آزار بی امان اهل طائف است که وقتی ملائک مأمور کوهها آمد و گفت اگر می خواهی من آنان را از بین می برم؛  امّا ایشان فرمودند: نه شاید از این قوم، نسلی موحد و صالح پدید آید.

نمونه هایی از تعامل و برخورد رسول الله(ص) با مخالفان خود که در قرآن کریم آمده است.

سوره اعراف آیه 199می فرماید:

خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ ﴿١٩٩﴾گذشت داشته باش و آسانگیری کن و به کار نیک دستور بده و از نادانان چشم‌پوشی کن.

این آیه شریفه به سه مورد از اخلاق پسندیده اشاره می کند.

1- گذشت داشتن یعنی اینکه در مقابل اخلاق و اعمال مردم سخت گیر نباشی و آسان گیر باشی پیامبر(ص) می فرماید تَیتّرو اولا تغسّروا، و بشّروا وَ لا تُنفِّروا آسان بگیرید و سخت نگیرید و مژده دهید و تنفر ایجاد نکنید.

مصادیق عفو و گذشت، ارتباط و رفت و آمد با کسانی که قطع صله رحم دارند، گذشت کردن از گناهکاران نرم خو بودن با مؤمنان و غیره…

دعوت کردن مردم به دین حق با نرمی و مهربانی از مصادیق عفو و گذشت می باشد همچنانکه خدای متعال می فرماید در سوره نحل آیه 125 ادْعُ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ ۖ وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ ۚ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِيلِهِ ۖ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ ﴿١٢٥﴾ (ای پیغمبر!) مردمان را با سخنان استوار و بجا و اندرزهای نیکو و زیبا به راه پروردگارت فراخوان، و با ایشان به شیوه‌ی هرچه نیکوتر و بهتر گفتگو کن؛ چرا که (بر تو تبلیغ رسالت الهی است با سخنان حکیمانه و مستدلّانه و آگاهانه، و به گونه‌ی بس زیبا و گیرا و پیدا، و بر ما هدایت و ضلال و حساب و کتاب و سزا و جزا است.) بی‌گمان پروردگارت آگاه‌تر (از همگان) به حال کسانی است که از راه او منحرف و گمراه می‌شوند و یا این که رهنمود و راهیاب می‌گردند. (۱۲۵)

خلاصه : عفو یعنی آسان گیری، گذشت، سخت نگرفتن، و دفع حرج و تنگی و سختی از مردم، پیامبر(ص) در بین دو چیز مختار نشده مگر اینکه آسان ترین آن را برگزیده است. ها به شرطی که گناه در آن نبوده باشد.

2-امر به معروف و کارهای زیبا و پسندیده :

هر آنچه را که شرع به انجام دستور داده و در بین مردم عقلاء به کار نیکی مشهور بوده باشد معروف نام دارد.

کار معروف اسمی است جامع شامل تمام طاعات و عبادات، و نیکی کردن به مردم می شود، امر به معروف حکمی است که نباید آن را دست کم بگیریم خداوند در قرآن کریم برای کارهای مهم و اساسی کلمه معروف را ذکر نموده است. خداوند در وصف امت اسلامی می فرماید در سوره آل عمران آیه104وَلْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ ۚ وَأُولَـٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿١٠٤﴾باید از میان شما گروهی باشند که (تربیت لازم را ببینند و قرآن و سنّت و احکام شریعت را بیاموزند و مردمان را) دعوت به نیکی کنند و امر به معروف و نهی از منکر نمایند، و آنان خود رستگارند

 و در بیان حقوق زوجین می فرماید سوره بقره آیه 228وَالْمُطَلَّقَاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ ۚ وَلَا يَحِلُّ لَهُنَّ أَن يَكْتُمْنَ مَا خَلَقَ اللَّـهُ فِي أَرْحَامِهِنَّ إِن كُنَّ يُؤْمِنَّ بِاللَّـهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِي ذَٰلِكَ إِنْ أَرَادُوا إِصْلَاحًا ۚ وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۚ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ ۗ وَاللَّـهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿٢٢٨﴾و زنان مطلّقه باید (بعد از طلاق) به مدّت سه بار عادت ماهانه (و یا سه‌بار پاک ک‌شدن از حیض) انتظار بکشند (و عدّه نگهدارند، تا روشن شود که حامله نیستند)، و اگر (در ایمان خود صادق هستند و راست می‌گویند که) به خدا و روز رستاخیز باور دارند، برای آنان حلال نیست که خدا آنچه را (اعم از جنین یا خون ماهانه) در رحم ایشان آفریده است پنهان کنند، و شوهران آنان برای برگرداندنشان (به زندگی زناشوئی و از سرگرفتن آن) در این (مدّت عدّه، از دیگران) سزاوارترند، در صورتی که (شوهران به راستی) خواهان اصلاح باشند (و نخواهند به همسران خود زیان برسانند و خیانت نمایند، که در این صورت سروکارشان با خدا است) و برای همسران (حقوق و واجباتی) است (که باید شوهران اداء بکنند) همان گونه که بر آنان (حقوق و واجباتی) است که (باید همسران اداء بکنند) به گونه‌ی شایسته‌ای (که برابر عرف مردمان و موافق با شریعت اسلام باشد). و مردان را بر زنان برتری (رعایت و حفاظت در امور خانوادگی) است. و خداوند باعزّت و باحکمت است (و برای آنان قوانینی وضع می‌کند که با حکمت سازگار است). (۲۲۸)

3-روی گرداندن از جاهلان  و درگیر نشدن با آنان

یعنی عدم مقابله به مثل با سفیهان نابخردان و ترک معاشرت و فاصله گرفتن از آنان و صبر کردن در مقابل اخلاق بد و ناهنجار آنان و چشم پوشی از بدرفتاری های آنان و عفو و گذشت کردن از افعال و اقوال بد آنان همچنانکه خداوند در وصف مؤمنین در سوره آل عمران آیه 134 می فرماید : الَّذِينَ يُنفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ ۗ وَاللَّـهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ ﴿١٣٤﴾آن کسانی که در حال خوشی و ناخوشی و ثروتمندی و تنگدستی، به احسان و بذل و بخشش دست می‌یازند، و خشم خود را فرو می‌خورند، و از مردم گذشت می‌کنند، و (بدین وسیله در صف نیکوکاران جایگزین می‌شوند و) خداوند (هم) نیکوکاران را دوست می‌دارد.

این اصول سه گانه از اصول مکارم اخلاقی هر انسانی است که با غیر خود باید انجام دهد و آن را مراعات نماید.

عکرمه گوید وقتی این آیه نازل شد پیامبر(ص) به جبرئیل گفت این آیه در مورد چیست؟ گفت : با کسانی که با تو قطع رابطه کرده اند ارتباط برقرار کن ، و ببخشش به کسی که تو را محروم کرده است و از کسی که به تو ظلم کرده، گذشت کن.

پیامبر(ص) می فرماید : سنگین ترین چیز در میزان و ترازو، اخلاق نیکو است.

نوع دوم : بدی را با نیکی پاسخ دادن

خداوند در سوره فصلت آیات 34-36 می فرماید :

 وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ۚ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ﴿٣٤﴾ وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ﴿٣٥﴾ وَإِمَّا يَنزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّـهِ ۖ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ ﴿٣٦﴾نیکی و بدی یکسان نیست. (هرگز بدی را با بدی، و زشتی را با زشتی پاسخ مگوی. بلکه بدی و زشتی دیگران را) با زیباترین طریقه و بهترین شیوه پاسخ بده. نتیجه‌ی این کار، آن خواهد شد که کسی که میان تو و میان او دشمنانگی بوده است، به ناگاه همچون دوست صمیمی گردد. (۳۴) به این خوی (و خلق عظیم) نمی‌رسند مگر کسانی که دارای صبر و استقامت باشند، و بدان نمی‌رسند مگر کسانی که بهره‌ی بزرگی (از ایمان و تقوا و اخلاق ستوده) داشته باشند. (۳۵) هرگاه وسوسه‌ای از شیطان (در این مسیر) متوجّه تو گردید (به هوش باش و در مقابل آن مقاومت کن و) خود را به خداوند بسپار (و به سایه‌ی لطف او پناه بر) که او بس شنوا و آگاه است (و تو را می‌پاید و محافظت می‌نماید).

سایت : شبکة الالوکه

مترجم : خلیل پارسا

نمایش بیشتر

خلیل پارسا

@نویسنده . مترجم . فعال دینی و مدنی @ آذزبایجان غربی - مهاباد @ شغل : دبیر آموزش و پرورش

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا