نویسندە مقالە: د. شحاتە.
ابوهریره از پیامبر ( ص) روایت می کند که پیامبر فرمودند : ” یکی از نشانه های کمال نیکویی اسلام شخص فرو گذاشتن بیهوده است.”
معنی کلمه ها:
“من حسن” (من) از نظر دستور زبان عربی برای تبعیض است همان گونه که گفته می شود: “اخذت من المال” یعنی قسمتی از مال را گرفتم…
در این حدیث یکی ازنشانه های کمال اسلام در انسان دوری کردن از چیزهای بی فایده بودە و بدان معنی نیست که اسلام یعنی دوری گزیدن از اموری که هیچ فایده ای ندارند.
“اسلام المرء”به جای ایمان اسلام را آورده…
زیرا اعمال ظاهری انسان از اقوال و افعال خواه ترک منهیات باشد و یا انجام دستورات و اوامر با تسلیم بودن فرد سازگار و منطبق است ولی ایمان امری قلبی و درونی می باشد و با فطرتی که در هر انسانی نهادینه شده است سازگار است. پس اعمال ظاهری که همان تسلیم می باشد مقدمه ای برای ایمان است.
“ترکه ما لا یعنیه” “ما یعنی” : در اسلام به هر آنچه که مصلحت دین ودنیا و مورد توجه انسان و مفید فایده در زندگی انسان است گفته می شود. مانند: خوراک پوشاک مسکن و انتخاب همسر وعبادات وذکر ودر کل هر آنچه شریعت اسلام به آن امر فرموده است.
“لایعنی”نیز به هر آنچه که مورد توجه انسان نیست و خیر و مصلحت انسان در آن نباشد گفته می شود مانند جمع آوری مال حرام یا حلال و مصرف آن در راه حرام و یا اینکه عمر در برنامه های سر گرم کنندە غیر مفید مصرف کند به نحوی که این سرگرمیها موجب تاخیر ویا ترک عبادت و سستی در کار وتحصیل گردد.
در این حدیث یکی از راه کارهای مؤثر در راستای حفظ امکانات و استفاده بهینه از آنها بیان گردیده است لذا اگر فرد مسلمان غفلت ورزد بسیاری از امکانات و مهمترین سرمایه اش که عمر او باشد ضایع خواهد شد.
پس لازم است برای انجام هر کاری هدفی را تعیین کند وبه قول پروین اعتصامی: هر قطره که در جویبار می رود ـــ از پس انجام کاری می رود.
حتی قطراتی که در جویبار جاری هستند مقصدی را تعقیب کردە وبیهوده حرکت نمی کنند.
در باره این جمله: ( ما لا یعنیه) قارئ گفته: هر آنچه از نظر قول و فعل دارای اهمیت نبودە و خالی از هر گونه نیاز دینی ودنیایی باشد و وسیله ای جهت کسب رضای خدا نباشد گفته می شود.
از سخن ایشان چنین بر داشت می شود که هر کس خود را سرگرم اموری کند که از نیازهای دینی و دنیایی نباشد نشانه ناپسند بودن شیوه مسلمان زیستن اوست.زیرا سرمایه نفیس که همانا عمر و وقت است هدر رفته و قابل بازگشت وتعویض نیست.
آنچه که باید مورد توجه قرار گیرد اسلام وایمان وعمل صالح ونیازهای زندگی اعم از: خوراک پوشاک وصفات اخلاقی پسندیده همچون پاکدامنی و… بوده
که آراسته بودن به این صفات باعث مصون ماندن شخص از آفاتی است که دامنگیر دین و دنیا می باشد.
پس مسلمان واقعی کسی است که اوامر خداوند را در تمام مسائل و امور زندگی دخیل کند و قلبش مالامال از احساس قرب الهی باشد.
جایگاه حدیث:
۱ ــ یکی از احادیثی است که محور اسلام بر آن قرار گرفته است.
دارقطنی می گوید: اصول و پایه های احادیث اسلام چهار تا است:
الف: انما الاعمال بالنیات …”(یعنی ارزش هر عملی در گرو نیتی است که آن عمل با خود دارد)
ب: ” من حسن اسلام المرء…
ج:” الحلال بین والحرام بین….”(حلال واضح و آشکار است و حرام هم آشکار و واضح است)
د: ” ازهد فی الدنیا یحبک الله…”(به دنیا بی رغبت باش تا خداوند دوستت بدارد)
۲ـــ این حدیث دارای چند امر خیر و مفید است از جمله:
الف: پرهیز از چیزی که بیهوده وخالی از نفع دینی و دنیایی است.
ب: ترک کردن آنچه که حرام و شبه برانگیز و مکروه است.
ج: ترک کردن چیزی که در ذات خود مباح بوده ولی مورد نیاز نیست.
درصورتی که انسان دارای صفات پسندیده باشد موارد فوق را رعایت می کند.
برداشت از مفهوم این حدیث:
۱ــ فرا گرفتن دانشهای که در اولویت نیستند و ترک کردن دانش وعلومی که در اولویت است مانند: فرا گرفتن علومی که قبل از اصلاح خود دیگران را تزکیه واصلاح کنید مانند علم جدل به این بهانه قصد و نیت غم خواری و نفع رساندن به دیگران را در نظر دارد. در حالی که اگر گفته وی درست باشد اول باید خود را اصلاح کرده وبه اخلاق وصفات پسندیده بیاراید و سعی بر این داشت قبل از وعظ دادن دیگران از مهلکات همچون : حسد ریا تکبر عجب و…
دوری نماید وپس از اصلاح اعمال ونیت خود به توصیه و نصیحت دیگران بپردازد.
نتیجه گیری از این حدیث:
۱ــ پرهیز از اقوال و افعال و اندیشه های بیهوده.
۲ــ مشغول شدن به آنچه که نفع دین ودنیا را دارد.
۳ــ سرگرم شدن به مسایل بیهوده نشانه ضعف ایمان است.
۴ــ انسانها از نظر ایمان یکسان نیستند.
ثمره و میوه ی حاصل از عمل به این حدیث:
آرامش قلب ــــ صرفه جویی واستفاده ی بهینه از وقت ــــ مصون ماندن شخصیت وجایگاه شخص.
منابع:
۱ــ الترمذی کتاب الزهد وابن ماجه کتاب الفتن.
۲ ــ شرح الزقانی علی الموطا
۳ــ المعین شرح اربعین
۴ ــ شرح اربعین دکتر ویسی
۵ ــ تحفه الاحوذی
۶ــ جامع العلوم والحکم
۷ــ الاستذکار
۸ــ معالم السنن و عمده القاری
۹ ــ مرقاه المفاتیح شرح مشکاه المصابیح
۱۰ ــ شرح الزرقانی علی الموطا
ترجمه با اتدکی تصرف : علی اجاقی
