وجه تسمیه یزیدیان:
بنا بر نقلی واژۀ یزیدیه مشتق از کلمۀ«ایزد» یا «یزته» است که در فارسی باستان به معنای دین خدایی است.
در دوران اسلامی به یزدان مبدل شده و عرب ها چون معنی یزدان را نمی دانستند آن را به یزید تعبیر نمودند،لذا آنها را به یزید بن معاویه نسبت دادند و آنها را یزیدی نامیدند.
برخی گویند: به نظر می‌رسد نام فارسی آن و انتساب آنها به مفهوم «ایزد»در دین زرتشت، صحیح تر باشد.
البته آیین یزیدیان یا ایزدیان یا یزدیان یا فرقۀ عدویه و شیطان پرستان دارای اصل و اساس روشنی نیست و محقق نیز به نتیجۀ مشخصی نمی رسد.
زمان پیدایش، مؤسس، نام دقیق، پیشینه و دین اصلی و قدیمی آنها مشخص نمی باشد.
جایگاه ونقش یزید دقیقا معلوم نیست، ومشخص نیست یزید مورد احترام آنها در اصل آیا یزید بن معاویه است، یا یزید بن أنیسه از خوارج یا فرد دیگری.
پیشینۀ مسلک یزیدی
این مسلک پیش از ورود اسلام در مناطق عراق و ایران، وجود داشته است و تحت تأ ثیر ادیان «زرتشتی» و«مانوی» قرار گرفته است و عقاید «مهر پرستانه»و «ثنویت زرتشتی » بر آن تاثیر گذاشته است.
تاثیراتی از دین یهود و فرقۀ «نسطوری» و عقاید صوفیه (پس از اسلام) نیز در منابع دیده می‌شود.
دامنۀ کوه سنجار در شهر موصل عراق محل اصلی زندگی شیطان پرستان قدیمی بوده است.
این فرقه مرشد ورئیس خود را «شیخ شرف الدین ابوالفضائلی بن مسافربن موسی بن مروان بن حسن بن مروان» می‌دانند.
وی مرشد طریقۀ صوفیه معروف به عدویه است و در سال ۴۶۷ه در روستای بیت فار در جنوب بعلبک به دنیا آمد و معاصر و دوست عبدالقادر گیلانی مؤسس طریقۀ صوفیۀ قادریه است.
او به فضل و زهد معروف بوده است ودر حدود سال ۵۵۷ه در سن نود سالگی در گذشت و در هکاریۀ،در منطقۀ کردستان عراق و نزدیکی شهر موصل در خانقاه خود دفن شد.[۱]
شیخ عبدالقادر گیلانی در وصف او می‌گوید :«اگر پیامبری با تلاش و مجاهدت به دست می‌آمد، عدی بن مسافر آن را به دست می‌آورد»[۲].
یکی از سفارشات شیخ عدی به پیروانش، دوری از کتاب و سواد بود که در نتیجه اکثر یزیدیان بی سوا د هستند و عقاید آنها سینه به سینه منتقل می‌شود و به همین دلیل، اولا : عقاید آنها مخفی مانده و منتشر نشده است، ثانیا : برخی از آن عقاید تغییر نموده است.
بعد از شیخ عدی این فرقه به سرعت دچار انحراف شدند. جانشینان وی، نیمه خدایانی شدند که در اساطیر یزیدیه همراه با فرشتگان و ملک طاووس«شیطان» در آفرینش جهان نام آنها برده می‌شود.لذا یزیدیان میراث خود را احیا نموده و به اصل زرتشتی خود باز گشتند.
آنان پس از اینکه ظاهرا مسلمان شدند معتقد به امامت یزید و سپس الوهیّت وی شدند، تعدادی از خدایان را با او شریک نموده و شروع به پرستش آنها نمودند.
آنها شیخ عدی را در بالاترین مرتبه ها قرار دادند[۳].
یزیدیه، برخی شیخ عدی را خدا و برخی شریک خدا می‌دانند.بعضی دیگر وی را وزیر اعظم خدا می‌دانند که فرمانی بدون رأی و مشورت او صادر نمی شود.
اصول اعتقادی یزیدیان :
۱-اعتقاد به خدای یگانه و ناظم آسمانها و زمین و آفرینش هفت فرشته برای یاری خداوند،بدین صورت:
خلق شیطان یا ملک طاووس در روز یکشنبه.
دردائیل یا شیخ حسن در روز دوشنبه.
اسرافیل یا شیخ شمس الدین در روز سه شنبه،
میکائیل یا شیخ ابوبکر در روز چهار شنبه.
جبرائیل یا شیخ سجادین در روز پنج شنبه.
شمنائیل یا شیخ ناصر الدین در روز جمعه.
ملک نورائیل یا شیخ فخر الدین روز شنبه.
سپس خداوند به کمک این شیوخ جهان را آفریدو سپس با کشتی آمد به روستای لالش و زمین و آسمان را به صورت کنونی در آورد.
۳-اعتقاد یزیدیان نسبت به شیطان:
آنها می‌گویند ما به جز خداوند عالمیان، ملک طاووس را از آن رو گرامی می‌داریم که او منشأ همۀ پلیدی ها است و باید او را راضی کنیم تا از انتقام او خلاص شویم و به سعادت دنیا و آخرت برسیم.
خداوند کریم نیز عاقبت با ملک طاووس آشتی می‌کند و لعن کنندگان او را هلاک خواهند شد. شیخ عدی مردم را از دشنام و نفرین کردن باز می‌داشت ولی پیروانش آنرا بال وپر دادند تا جایی که لعن شیطان را حرام و قتل لعن کننده را واجب می‌دانند.
آنها معتقدند همۀ فرشتگان با سجده بر آدم مشرک شدند مگر ابلیس که سرور فرشتگان شد.لذا شمایل ملک طاووس را احترام می‌کنند واین کار را موجب پاکی از گناهان و قبولی عبادات می‌دانند.
یزیدیان معتقدندآدم وحوا را خداوند خلق نمود و کار آنها را به ملک طاووس سپرد و به وسیلۀ او «شیطان» آنها از بهشت بیرون رانده شدند.
آنها معتقدند :یزیدیان تنها از نسل آدم هستند و سایر انسانها از نسل مشترک آدم وحوا هستند.لذا اختلاط و ازدواج با فرزندان آدم و حوا را جایز نمی دانند.
تکالیف مذهبی یزیدیان:
ارکان عبادت یزیدی ها چهار عمل است.۱-نماز ۲- روزه۳- زکات۴- حج.
۱- نماز: به این کیفیت که هنگام طلوع خورشید از خواب بر خاسته و پا برهنه رو به خورشید می‌ایستند و چهار بار سجده می‌کنند و دعای مخصوصی را به زبان عربی، کردی، و فارسی می‌خوانند.
۲- روزۀعمومی و خصوصی: سه روز روزه در روزهای سه شنبه، جهارشنبه و پنجشنبۀ ماه دسامبریعنی کوتاهترین روزهای سال.
روزۀ خصوصی هم هشتاد روز است. نیمی از آن را در بیستم ماه دسامبر شرقی و نیم دیگر را در بیستم ماه جولای شرقی آغاز می‌کنند.
۳- حج: یزیدیان مرقد شیخ عدی را کعبه قرار داده و مراسم خود را در روز ۱۵ماه سپتامبر شرقی (مطابق روز ۲۸ سپتامبر غربی) آغاز می‌کنند و در بیستم سپتامبر شرقی (سوم اکتبر غربی ) تمام می‌کنند.بر هر یزیدی در هر سنی که باشد واجب است سالی یک بار حج انجام دهد.
بعد از مراسم شراب می‌خورند و شادی می‌کنند و باید در حضور تصویر ملک طاووس چیزی به شیخ یا قوالها « کسانی که سرودهای دینی می‌خوانند » قوالها با خاک مرقد شیخ عدی قرص هایی درست می‌کنند و می‌فروشند این قرصها برای تبرک و حفظ سلامتی جسم و جان و خوردن به هنگام مریضی مفید است.
۴- زکات: برهر مرید واجب است یک دهم محصول خود را به شیخ و…. بپردازد.
آداب و رسوم
۱- مراسم ازدواج و طلاق:
ازدواج در میان آنها مراسم مفصلی دارد که مخصوص خود آنها است. عقد با تقسیم یک نان از خانۀ پیشوایان دین بین عروس و داماد و خوردن آن دو محقق می‌شود. طلاق نیز با پرتاب یک سنگ ریزه از طرف شوهر به سوی زن انجام می‌شود.
۲- پوشیدن لباس آبی در این مسلک حرام است. لباس سفید را لباس اهل بهشت می‌دانند و بیشتر استفاده می‌کنند.
رهبران آنها غالبا لباس سیاه می‌پوشند و مردها خرقه ای از پشم سیاه روی پیراهن می‌پوشند و آنرا مقدس می‌دانند.[۴]
۳- برخی از در ختان بزرگ و قدیمی را تقدیس می‌کنند و با پار چه ای می‌پوشانند یا رنگ می‌زنند.
۴- اگر کودکی آبله یا حصبه گرفت، از خاک قبر عدی بن مسافر در آب حل می‌کنند و به او می‌دهند و بدن کودک را با گل آن خاک می‌پوشانند تا شفا یابد.
۵- رعد وبرق، ابر و آتش و خورشید و ماه و ستارگان را گرامی می‌دارند و به نان و چراغ احترام می‌کنند.
۶- ختنه کردن قبل از ازدواج واجب است.
۷-غسل تعمید دارند که در رودخانۀ «شمس » انجام می‌دهند و کفنهای خود را در این رودخانه می‌شویند.
۸- آموختن سواد حرام است و سزای آن در دنیا قتل و در آخرت عذاب است.
آموختن عربی نیز ممنوع است. فقط یک نفر از نسل شیخ عدی حق دارد عربی و قرآن را یاد بگیرد ولی باید نام شیطان را از نسخۀقرآن پاک کند، چرا که کسی حق ندارد نام او را به زبان بیاورد.
۹- نماز جماعت حرام است.
۱۰- آب دهان انداختن توهین به ملک طاووس است و حرام است.
۱۱- قضای حاجت در مستراح حرام است و نیز حمام کردن زیر سقف حرام است.و بعد از قضای حاجت، طهارت و استنجا جایز نیست.
۱۲-گوشت خوک و تمام ماهی ها و گوشت آهو حرام است. خروس نیز برای مشایخ و رهبران حرام است.
۱۵- کاهو، کلم، لوبیا کدو، بامیه، حرام است.
۱۶- خوردن آب از مشک و کوزه ای که «بق بق» کند حرام است.
۱۷- تراشیدن و چیدن سیبیل حرام است، ریش تراشیدن بهتر است ولی برای رهبران دینی ممنوع است.و در حضور غیر یزیدی و با تیغ او، تراشیدن ریش ممنوع است.
۱۸- شرکت در نماز جماعت مسلمانان حرام است.
۱۹- کوتاه نمودن ناخن حرام است.
۲۰-غسل جنابت حرام است.
۲۱- استفاده از اسب برای بار بری ممنوع است.
۲۲- ترک وطن بیش از یک سال حرام است ومو جب جدایی زن از شوهرش می‌شود.
۲۳- نگاه به زن غیر یزیدی و شوخی با او حرام است.
۲۴- گوشت ذبح شده دیگران و آشامیدن از ظرف آب دیگران ممنوع است.
۲۵-آنها شغل خاصی ندارند، ولی اکثرا به کشاورزی و دام پروری اشتغال دارند.[۵]
۲۶- تقویم آنها شمسی است و آغاز سال آنها روز چهارشنبه هفتۀ اول ماه آوریل است.
۲۷- در شب چهارشنبه قربانی می‌کنند و می‌پزند و تا سپیده دم باید آنرا بخورند.
منابع
[۱] .محمد تونجی، یزیدیان یا شیطان پرستان، ص۲۰٫
[۲] .تتمه المختصر، ج۲،ص۱۰۰،نقل شه از یزیدیان یا شیطان پرستان،ص۲۹٫
[۳] .محمد تونجی، ص۳۹-۴۰٫
[۴] .همان/ص۱۰۲-۱۰۶٫
[۵] .همان، ص۱۰۶-۱۰۷٫
