برآورد نتایج کلی نامه های پیامبر به سران اهل کتاب در جهان ۱
در مجموع از بررسی و تحلیل نتایج دیپلماسی پیامبر (ص) در ارسال نامه به سران دنیای مسیحیت و مجوسیت به نکات زیر می توان اشاره کرد :
- عموم زمامداران و سران وقت ، جز خسرو پرویز مجوسی که مرد متکبر و خود پسندی بود ( البته عده ای از مورخان پاره شدن نامه توسط او را انکار می کنند) تحت تأثیر دعوت نامه های پیامبر قرار گرفته و از سفرای آن حضرت کمال احترام را به عمل آورده اند …
- این نامه ها با مضامین توحید ، نبوت جهانی و عدالت باعث شد ، خفتگان بیدار گشته ، افراد غافل به سختی تکان بخورند وشعور ملتهای جهان برانگیخته شود و دوباره به پیامبری که در تورات و انجیل بدان وعده داده شده بود ، فکر کنند و به تحقیق بپردازند و همچنین میزان دور شدن پیروان آئین آسمانی خود را از عدالت و دادگری و توحید و یکتا پرستی بفهمند،اعزام هیئت های تحقیقی توسط سران کشورهایی همچون حبشه در همین راستا قابل بررسی است .
- در جریان پاسخ دریافت کنندگان نامه ، میزان تأثیر نامه های پیامبر را می توان سنجید ، در همه پاسخ های ارسالی ، تصدیق مضمون نامه به عنوان دستاوردی بزرگ ، مشاهده می شود …
- در بررسی و تحلیل دیپلماسی درارسال پیام وسفیر به سران جهان آنچه جالب توجه است اینکه هر چند در مواردی ، تاثیر نامه ، فوری نبوده ولی در دراز مدت بازتاب و تاثیرات گسترده ای رابه دنبال داشته است .
- کوتاه سخن درباره تاثیر دیپلماسی پیامبر در این مرحله این است که به اعتراف همه مورخان و سیره نویسان ،آوازه و ندای اسلام در جزیره العرب منحصر بود، ولی پس از دیپلماسی موفق مذکور ، تمام جهان( بویژه دنیای اهل کتاب ) در صدد بر آمد پیامبر را بشناسد و پیام و رسالت او را بشنود .
استقبال از سفرا ، مدینه میزبان سفرا وهیئت های نمایندگی
در سال نهم هجری و پس از غزوه تبوک ( که به گفته سیره نویسان آخرین غزوه رسول خدا (ص) است ) هیأت های فراوان[۱] به مدینه آمدند وبه حضور پیامبر(ص) رسیدند ، واین در حالی بود که دعوت اسلامی ، همه سرزمین عرب را فرا گرفته و اعراب در مقابل آن به دو گروه عمده تقسیم شده بودند : گروهی اسلام آورده و گروهی دیگرنیز گرفتار تردید بودند و به سوی پذیرش اسلام حرکت می کردند .
پس از آنکه اعراب همه از اسلام آگاهی یافتند و دیگر
( باصلح حدیبیه و در پس آن فتح مکه) هیچ مانعی نمی توانست میان آن با مردم فاصله افکند ، مردم داوطلبانه به این دین مبین روی آوردند وبی آنکه هیچ اکراه واجبارو یا تقلیدی در بین باشد ، به این دین تازه در می آمدند .
محمد ابو زهره در این باره می نویسد : (بعد از فتح مکه و گرویدن اعراب به اسلام) این دین همچنان آشکار شده بود که دیگر هیچ مسیحی یا یهودی نیز از آن امتناع نداشت و دل ها ، همه اسلام را به عنوان دین، برگزیده بودند و در این میان حاکمان و پادشاهان نیزمانع رسیدن مردم به ایمان و اسلام نمی شدند ، بویژه پس از آنکه دریافتند ، رسول خدا (ص) امیران اقوامی را که ایمان آورده اند ، در میان همان اقوام به فرمانروایی ابقاء می کند البته مشروط بر اینکه ،با مردم عادل باشند .
بدین ترتیب هیاتهای فراوانی برای اعلان مسلمانی به حضور رسول خدا می رسیدند و بعضی از امیران و پادشاهان نیز به اعزام نمایندگانی بسنده می کردند .[۲]
ابن اسحاق ، ورود این هیأتها به مدینه در سال نهم و پس از فتح مکه و صلح حدیبیه را اینگونه تحلیل می کند: اعراب در مورد پذیرش یا رد اسلام در انتظار برخورد قریش با این دین بودند ؛ چرا که قریش پیشوا و راهنمای دیگر مردم محسوب می شد و آنان ساکنان حرم ، همسایگان بیت الله و فرزندان خاص اسماعیل بودند وسران اعراب این حقیقت را انکار نمی کردند ، در این شرایط تا قبل از فتح مکه ، همین قریش بود که پرچم مخالفت و جنگ با رسول خدا را بر افراشته بود ، اما زمانی که مکه فتح شد، قریش ، سر در مقابل فرمان پیامبر (ص) فرود آورد و اسلام این خاندان مقتدر را از اتخاذ هر گونه تصمیمی در رویارویی با آن باز داشت ، دیگر اعراب نیز دریافتند که توان جنگ و دشمنی با رسول خدا را ندارند ، همین امر باعث شد که آنان به تعبیر قرآن، گروه گروه و از هر سویی به این دین روی آورند و به اسلام درآیند ، آن سان که خداوند در سوره نصر می فرماید « یعنی آنکه به پاس چیرگی دین اسلام ، خدا را سپاس و ستایش گوی و از اوآمرزش بخواه که او توبه پذیر است » اعراب برای اسلام آوردن درانتظار فتح مکه بودند و همواره می گفتند : او را واگذارید که اگر بتواند برآن خاندان [قریش] پیروز شود یک پیامبر راستین است » و بدین ترتیب زمانی که مکه فتح شد همه اقوام و قبایل به اسلام گراییدند [۳].
معنای سخن ابن اسحاق این است که فتح مکه تنها فتح یک شهر مقدس نبود ، بلکه با فتح این شهر قفل دل ها گشوده شد .
نکته دیگر اینکه جریان فتح مکه باعث شد کینه دیرینه سران و بزرگان قریش از میان برود ، و حقیقت اسلام برای آنان آشکار شده و به همین خاطر است که(گفته اند) فتح مکه بدون کوچکترین مقاومتی صورت گرفته است .
پیامبر (ص) زمانی که در مدینه بودند فرستادگان خارجی را در مسجد بزرگ ، جائی که ستون سفرا (اسطوانه الوفود) نامیده می شد ، به حضور می پذیرفتند و همچنین روایت شده که پیامبر (ص) و اصحاب کرام ، درمراسم استقبال از سفرا و نمایندگان لباسهای تازه و خوب به تن می کردند .[۴]پیامبر خدا در تعامل با سفرا مانند مسلمانان رفتار می کرد و در این رابطه هیچ گونه محدودیتی به رسمی نمی شناخت لذا می بینیم که معمولاً هدایای فرستادگان و هیأتهای نمایندگی را می پذیرفت و به برخی از هیأت ها هدیه می دادند ، همچنانکه روایت شده که آن حضرت به هیأت تجیب (به عنوان بهترین هیات اعزامی) هدایایی دادند[۵] .
علاوه بر اینها ، ابن سعد آورده که در عصر پیامبر چند خانه بزرگ پذیرایی از مهمانان خارجی در نظر گرفته شده بود ، از جمله خانه «رمله بنت حارث» و « دارالضیفان= مهمانسرا ) که برای این امر اختصاص شده بود .[۶]
اینک چند نمونه از سیره عملی پیامبر اسلام (ص) در تعامل و رفتار با سفرا و هیأت های نمایندگی غیر مسلمان :در مسند امام احمد بن حنبل آمده است : پیامبرزمانی که پس از دریافت خبر حمله رومیان، برای دفع آنها به منطقه تبوک آمده بود، با سفیر روم ملاقات کرد و به او چنین فرمود : تو سفیر ملتی هستی ، و بی تردید بر ما حقی داری (که تورا اکرام کنیم) ولی زمانی نزد ما آمده ی که ما (به علت حضور در جبهه دفاع) تهیدست هستیم ،آنگاه عثمان بن عفان گفت : ای رسول خدا ، من جامه ای زربفت به او هدیه می کنم ، و صحابی بزرگوار دیگری نیز داوطلب شد و گفت : پذیرایی از او نیز به عهده من باشد .[۷] گاهی سفرای موجود در کشور اسلامی خارج از وظایف خود مطالبی می گفتند و بدین وسیله ناخشنودی مسلمانان را بر می انگیختند ، با این حال پیامبر(ص) اجازه نمی داد کسی متعرض آنان گردد ،روایت شده « مسیلمه بن حبیب » موسوم به « مسیلمه کذاب » در سال نهم هجری به پیامبر ایمان آورد و سپس به سرزمین خود رفت و در آنجا ادعای پیامبری می نمود ، در سال دهم هجری نامه ای به پیامبر به شرح زیر فرستاد : من دررسالت با تو شریک شده ام ، نیمی از زمین ازآن من و نیمی دیرازآن قریش،گرچه قریش متجاوزند. سفیران مسیلمه نامه را تسلیم پیامبر(ص) کردند ، حضرت رو به آنان کرد و فرمود : نظر شما چیست ؟ گفتند : با مسیلمه هم نظریم ، پس پیامبر فرمود : بخدا سوگند اگر این نبود که سفرا مصونیت دارند شما ها را گردن می زدم .[۸]
نمونه دیگر ، برخوردپیامبر با هئیت اعزامی از طرف نجاشی ، پادشاه حبشه است . بیهقی از ابو امامه روایت میکند که گفت : هیئت نجاشی ، وارد مکه شد وپیامبر خود برخاست و شخصاً از آنان پذیرایی کرد …[۹]
و بالاخره ، نمونه دیری از تعامل حضرت رسول اکرم (ص) با نمایندگان سفرا برخورد محترامانه آن بزرگوار با نمایندگان مسیحیان نجران است ، زمانی هیئت مذکور به حضور پیامبر رسید که مسلمانان در اوج قرت بودند و سرداران بزرگی همچون جعفر ابن طالب ، زید بن حارثه و عبدالله رواحه در جنگهای متعدد که بین مسلمانان و رومیان ، همکیشان هئیت نمایندگی مزبور به شهادت رسیده بودند با این حال پیامبر (ص) در برابر نمایندگان مردم نجران ، کمترین واکنشی نشان نداد بلکه آنان را به گرمی مورد استقبال قرار داد … [۱۰]
رسول رسولی کیا – کارشناس ارشد قرآن و سیره
منابع :
- بیش از هفتاد هیأت نمایندگی . الرحیق المختوم ، المبارکفوری ، ص ۴۰۸ .
- ختم پیامبران ، ج ۲ ، ص ۴۹۱ .
۳ . ابن کثیر ، البایه و النهایه ، ج۵ ف ص ۴۹ ، به نقل از ابن اسحاق .
- محمد حمید الله ، حقوق روابط بین الملل در اسلام ، ج ۱ ، ص ۲۶۵ ، به نقل از طبقات ابن سعد .
- محمد ابوزهره ، خاتم پیامبران ، ج ۳ ، ص ۵۱۴ .
- محمد حمید الله ، حقوق روابط بین الملل در اسلام ،ج ۱ ، ص ۲۷۲ به نقل از طبقات ابن سعد ، فصل و فود
- للام احمد ، المسند ، ج ۴ ، ص ۷۵٫
- البیهقی ، السنن الکبری ، ج ۹ ، ص ۲۱۱ .
- محمد ابو زهره ، خاتم پیامبران ، ج ۱ ، ص ۷۲۶ .
- محمد حمید الله ، حقوق روابط بین الملل در اسلام ، ج ۱ ، ص ۲۶۵ ، به نقل از طبقات ابن سعد .
- محمد ابوزهره ، خاتم پیامبران ، ج ۳ ، ص ۵۱۴ .
- محمد حمید الله ، حقوق روابط بین الملل در اسلام ،ج ۱ ، ص ۲۷۲ به نقل از طبقات ابن سعد ، فصل و فود
- للام احمد ، المسند ، ج ۴ ، ص ۷۵٫
- البیهقی ، السنن الکبری ، ج ۹ ، ص ۲۱۱ .
- محمد ابو زهره ، خاتم پیامبران ، ج ۱ ، ص ۷۲۶ .
۳٫دفتر مشارکت حوزه دانشگاه ، اسلام و حقوق بین الملل عمومی ، ج ۱ ، ص ۲۱۷ .
