گاهی اصطلاح( تفسیر سیاسی قرآن ) اصطلاحی نا مانوس می باشد خصوصا در محیطی که ما در آن زندگی می کنیم کمتر استعمال می گردد ، ولی باید به این نکته ایمان داشته باشیم که قرآن برنامه زندگی است و برای تمام مراحل زندگی برنامه دارد.
واژه تفسیر سیاسی اسلام یک واژه فراگیر ویک حقیقت انکار ناپذیر است.
درطول تاریخ هرگاه امت اسلامی با مشکلی روبرو شده است کتاب های تفسیر قرآن چراغ پر افروزراهشان بوده است ومی باشد-هرچند که با مشکلاتی نیز روبرو شده است-
مفسر مشهور طبری -شیخ مفسرین – در تفسیرش جامع البیان- از وضعیت آن زمان جامعه ی اسلامی سخن می راند و تمام تفاسیر قرآن مجید را جمع آوری وبه رشته تحریر در می آورد و اسلام در آن زمان در نبردی سخت با ملحدین فرو رفته بود ، که شیخ مفسرین طبری اقدام به نوشتن تفسیر قرآن نمودند.
ولی امام رازی در مقطعی از زمان زندگی می کرد که شاهد مبارزه ای دیگر بود ، آن هم نبرد عقلی و فکری میان امت اسلامی وامتهای دیگر بعد لازم بود تفسیری جدید از قرآن با رویکرد عقلانی و فلسفی نوشته شود تا بتواند با فلاسفه آن زمان مقابله وپیروز میدان گردد .
تفسیر- مفاتیح الغیب – نیز با بیانی زنده و گویا با همین رویکرد فلسفی وعقلانی نوشته شده است وهمچنین تفسیر بیضاوی به نام ( انوار التنزیل واسرار التاویل) با اشاعره به مبارزه بر خواسته وخطر را از امت اسلامی دور می نماید.
تفسیر این تیمیه که ” دقایق التفسیر” نام دارد جوابگوی سوالات و چال شهای مطرح شده ی آن زمان بود ، خصوصا بعد از جنگهای صلیبی شبهاتی را علیه اسلام و مسلمانان مطرح می نمودند را پاسخ گو بود که با درایت ودور اندیشی خود این مرحله از خطر را از اسلام دور کرد.
در واپسین مرحله که باب اجتهاد بسته شده بود وتقلید رواج پیدا کرده بود ومردم به پیشوایان نادان روی آورده بودند وهر نظریه پردازی دیدگاه خود را ابراز می نمود و مذهبی اتخاذ می نمود وبه آن مباهات می نمود، امام شوکانی آمد وتفسیری را در این رابطه به نام (فتح القدیر) تالیف نمود نظری ومذهبی به مذهب ونظر خویش می بالید و شوکانی تفسیر ش را تالیف نمود به نام “فتح القدیر “
این تفسیر مسائلی همچون بحث خلافت، جنگ بین تمدن ها ، اسباب فروپاشی تمدن ها ، استقلال امت اسلامی و پیشرفت امت اسلامی در عرصه علم وفناوری را در خود گنجانده است که در تفاسیری که قبلا بدان اشاره شد نیست واین حاصل چالش های بود که در آن زمان برای اسلام به وجود می آوردند.
بعد از این تفاسیر شهید سید قطب تفسیر ” فی ظلال القرآن ” را نوشت که تفسیروی نیز جوابگوی نیازهای آن زمان بود زمانی نظام های دیکتاتوری وجود داشتند و حاکمیتغیر الهی را بر مردم تحمیل می نمودند؛ سید با تفسیر خود از قرآن توانست مشکلات پیش روی امت اسلامی را حل وفصل نماید وبتواند در مقابل نظام های استبدادی ، ایستادگی کند ومردم را باری دیگر با اصل اسلام آشنا سازد .
سپس تفسیر شیخ جمال الدین قاسمی به نام(محاسن التاویل ) تالیف گردید که جوابگوی مسایل علمی جدید روز بود.
” تفسیر المنار ” که نتیجه ی تلاش علمی و دعوی سه نفر از استوانه های اندیشه وعلمی جدید به نام های ( جمال الدین افغانی ، محمد عبده ، و محمد رشید رضا ) بود، توانست مسایل روحی ، معنوی، ادبی ، عقیدتی واحکام را درخود جمع نماید.
وقتی که قرآن سخن از انواع تمدن و تعارض این تمدن ها را باهم به میان می آورد ، آن را با سیاست شرعی خویش چاره اندیشی می نماید ؛ قرآن کریم می خواهد با تمدنی جدید و حکومتی مستقل امتی را بنا نهد ، که با امت های دیگر متمایز باشد و جامعه اسلامی به قله خوشبختی وسعادت برسد.
* مراجع تفسیر سیاسی قرآن
وقتی به مراجع تفسیر سیاسی قرآن بنگریم می بینیم که نیازمند بحث وگفتگوی وسیعی است از جانب اهل علم که به نکات ظریفی را از تفاسیر برداشت نمایند، مراجع اصلی در این موضوع ، که در ذیل به آنها اشاره خواهد شدعبارتند از:
۱ -الاساس فی التفسیر نویسنده ( سعید حوی).
۲- فی ظلال القرآن (سید قطب ).
۳ – تفسیر المنار( رشید رضا).
۴ – محاسن التاویل (جمال الدین القاسمی).
۵ – بعضی از کتابهایی که از فقه سیاسی اسلام ازلابلای آیات قرآن کریم سخن می گویند .
* اصول الفکر السیاسی فی القرآن الکریم مال دکتر التیجانی عبدالقادر احمد ، بینش سیاسی در قرآن مکی .
۶ – رساله های دانشگاهی که شامل موضوع فقه سیاسی هستند بر اساس آیات قرآن کریم.
به راستی کسی که مسلط براین امر مهم یعنی تفسیر سیاسی قرآن کریم باشد لازم است که از علم وشناخت کافی بر خوردار باشد یعنی به نسبت مسایل جاری روز شناخت لازم را داشته باشد.
منبع مقاله : کتاب فقه سیاسی اسلامی (خالد الفهاوی )
ترجمه : رحیم رهرو از مهاباد
