به بهانه سال جدید هجری قمری

تفسیر و توضیح آیه 40 سورەی‌توبە با موضوع هجرت پیامبر اسلام [ ص ] و رفیق صدیقش حضرت ابوبکر رضی الله عنه .

الا تنصروه فقد نصره الله  اذ اخرجه الذین كفروا ثانی اثنین اذهما فی الغار اذ یقول لصاحبه  لا تحزن ان الله معنا فانزل الله سكینته علیه و ایده بجنود لم تروها و جعل كلمه الذین كفروا السفلی و كلمه الله هی العلیا والله عزیز حكیم . سوره ی توبه آیه ٤۰  . اگر شما پیامبر را یاری نکنید ( خدا متوجە او ست ) در آن هنگام که انکار ورزان ( از مکە ) اخراجش کردند ، در حالی کە یکی از دو نفر بود ، خدا یاری اش کرد ، وقتی کە در غار ( ثور مخفی ) بودند بە معاشر خود ( ابوبکر ) می گفت اندوه گین مباش کە خدا با ماست آنگاه خدا آرامش خود ش را بر او القا کرد وبا سپاهیانی که شما مشاهده نمی کردید نیرو مندش کرد و آرمان  کافران را ( در موضع ) ضعیف تر قرار داد ، خواست وآرمان خداست که برتر است ، و خدا فرا دستی فرزانه است .

این آیه و آیات قبل و بعد ش در سال نهم هجری و یک سال بعد از فتح مکه نازل شده اند که به موضوع جهاد ، بخصوص در آستانه غزوه تبوک ، می پردازند که آن غزوه درسال نهم هجری ، در رویارویی با رومیان روی داد ،  که بعد از شکست دادن ایران همانگونه که در ابتدای سوره روم آمده است یگانه ابر قدرت آن زمان در دنیا بودند و بعضی از مسلمان در رابطه با جنگ با ابر قدرت جهان در تبوک نگران بودند … ارتباط این آیه با آیات قبل و بعدش این است  که خداوند در این آیه می فرماید :  اگر شما پیامبر خدا را در جنگ با رومیان  یاری نکنید خداوند او را یاری خواهد کرد ، هم چنانکه در هجرت از مکه به مدینه نیز او را یاری داد ، اما خدا می خواهد شما مسلمانان عزت نفس و شرافت داشته باشید و ساخته شوید و در این آزمایش هم موفق گردید و سنت خدا در زمین این است کە حق با فداکاری و زحمات پیروانش محقق می شود .

همانگونە کە گفتە شد این آیه به داستان هجرت پیامبر از مکه به مدینه اشاره دارد ، که پس از توطئه مشرکین انجام شد ، وقتی که مشرکین دیدند اسلام در مکه و خارج آن ، رشد می کند قبائل مکه تصمیم گرفتند از هر قبیله ای یک نفر برای کشتن پیامبر خدا جمع شوند و تیمی تشکیل دهند و شبانە به خانه پیامبر حمله کنند و دسته جمعی او را بکشند! آن زمان در عربستان دولت و حکومتی  وجود نداشت تا از افراد حمایت کند و تنها قبایل بودند که از افراد قبیله حمایت می نمودند ؛ اینگونه فکر می کردندند که اگر همه قبایل باهم متحد شوند و در قتل شریک شوند و پیامبر را بکشند قبیله بنی هاشم به تنهایی نمی تواند کاری انجام دهند ..

مورخین و مفسران نقل کرده اند : وقتی کە پیامبر صلی الله علیه و سلم به وسیلە وحی از تصمیم کفار برای قتلش آگاه شد دستور داد آن شب حضرت علی در بستر او بخوابد و آن حضرت شبانه به اتفاق حضرت ابوبکر از مکه خارج شدند ،  مشرکین اطراف خانه را محاصره کردند و علی را به تصور اینکه پیامبر است تحت نظر گرفتند صبح ناگهان به درون خانه یورش بردند زمانی که متوجه خروج پیامبر شدند با استفاده از اثرات بر جا مانده به تعقبیش پرداختند پیامبر به اتفاق ابوبکر در بین راه به جای اینکه به طرف شمال ، یعنی به سمت مدینه حرکت کنند به طرف جنوب ، و به غار ثور پناه بردند و سه شبانه روز در آنجا ماندند ، تار عنکبوت بر مدخل غار تعقیب کنندگان را از دخول به غار منصرف ساخت چون وقتی که به دهانه غار ثور رسیدند تار عنکبوت آن را تنیده بود و پیامبر و یار غارش به اراده ی الهی از آسیب دشمن مصون ماندند و به سلامت به مدینه رسیدند .

فضایل یار غار ، با توجه به این آیه

۱ – ثانی اثنین – یکی از دو نفر:  پیامبر خدا یکی از آن دو نفر بود یعنی پیامبر صلی الله علیه و سلم در سفر هجرت تنها یک نفر حامی داشت واو کسی نبود جز ابوبکر صدیق .

۲ – اذهما فی الغار -زمانی که آن دو در غار بودند : خداوند برای پیامبر و یار غارش یک ضمیر بكار برده كه آن ضمیر تثنیه ی ، هما ، می باشد كه بیانگر نزدیکی شخصیت آن  دو با هم است . منظور از الغاردر آیه فوق غار کوە ثور است که در جنوب مکه قرار دارد و راه یک ساعت پیاده از مکه دور است ، تفسیر نور .

۳- اذ قال لصاحبه – زمانی که پیامبر صلی الله علیه و سلم به رفیقش گفت : صاحب : هم صحبت ، رفیق ، معاشر ، به کسانی گفته می شود که رابطه خاصی با هم داشته باشند . و بە نص این آیه پیامبر و ابوبکر رابطه ی خاصی با هم داشته اند .

٤- لاتحزن – اندوهگیم مباش: این جمله و جمله بعدش ، بشارتی است که در غار ثور از زبان پیامبر خطاب به یارش گفته شده است  و خداوند آن را برای همه مخاطبان قرآن بیان می کند .. فراموش نشود که حزن بە معنی ترس نیست ؛ بلکە بە معنی غم واندوە می باشد ، چون یار غار اندوە گین بود ، مبادا مشرکین، پیامبر را پیدا کنند و بە او آسیبی برسانند!

٥ – ان الله معنا – همانا خداوند با ماست: این معیت  و همراهی در آیه به طور مطلق آمده و مقید به قیدی نشده است ، بنا براین خداوند در هر حال ، درغار ، در دنیا ، در  برزخ ، در قیامت ، بعد از آن  ، با پیامبر صلی الله علیه و سلم و یار غار پیامبر می باشد .

٦ – وانزل سكینته علیه – آرامش را بر او نازل کرد: مرجع ضمیرعلیه یار غار پیامبر می باشد نه شخص پیامبر ، چون پیامبر در آرامش کامل بود و یار غارش را بشارت می داد .

عمر قادرپور سیمینە ی بوکان