حمد و سپاس بیکران خداوندی را سزد که خالق یکتاست و هم اوست که دالّ بر خیر و نیکی است ..
و سپس درود و رحمت فراوان بر فرستاده راستینش ، مجاهد نستوه راه خیر و خوبی ، نیکی و نیکوکاری ، محمد مصطفی ، احمد مجتبی ، رئوف امتش و بر اهل بیت و یاران باوفایش و رهروان ابدیش تا به روز حساب و حشر …
❇️ اما بعد …
اسلام دین و مکتب برقراری روابط حسنه ، تعامل و مدارا و جذب و الفت دلهاست ،افراد امتش بسان فرزندانیند که همانان را به مهربانی و محبت فرا میخواند و امر میکند که یکایک امت همدیگر را به چشم عدالت بنگرند و کسی را بر کسی تمایز و برتری نباشد ( مگر به تقوای الهی ) …
???? قرآن کریم در زمینه سفارش مسلمین به شناخت حقوق متقابل و سپس رعایت و پیاده کردن و به انجام رساندن این حقوق ، آیات روشنگر و ( بدون ابهام و شفافی ) دارد و امر فرموده که مسلمین در تطبیق و عملی کردن احکام کتاب خدا بکوشند و در این راه اهتمام و جدیت تامّ خود را بهکار گیرند .
بایک نظر اجمالی و کلی در قرآن میبینیم که پروردگار یکتا ابتدا از بیان حقوق خود بر بندگانش سخن رانده و در ادامه ، آنگاه حقوق بندگانش را نسبت به هم برمیشمارد و بهطور کلی فرمودهاست که هر کجا که رابطه و نسبتی بین انسانها وجود دارد بلافاصله یک سری حقوق واجب نیز وجود دارد که افراد تشکیلدهنده آن رابطه نسبت به شناخت و ادا و عملی کردن آن حقوق موظف و مکلفند . تا در نتیجه عملی شدن آن وظایف از سوی افراد آنچه سهم و بهره جامعه انسانی میشود جز برقراری مهر و محبت نباشد و الفت و یکرنگی (و عدم کینه و بغض و عداوت و… ) کامل در بین افراد و اقشار مختلف بنیان نهاده شود.
نیز درون و روان آدمیان تهذیب یابد و اخلاق مزین به صفات نیک شود .
فرد مسلمان در جامعه اسلامی باید در هر چه بهتر ادانمودن حقوق دیگران ( مخصوصاً همسایگانش ) بر دوش خود نهایت توجه و التفات را داشته باشد و در تعامل و معاشرت روزانه و شبانه ، وجود خود را به نیکخویی و انجام هرچه بهتر وظایفش به نحو احسن تربیت کند.
فلذا با استناد به آیات قرآن و احادیث نبوی و سیره سلف صالح و پیشینیان نیکوکار امت میبینیم که از جمله مهمترین افراد دارای حق ( همسایگان ) هستند.
???? پروردگار متعال در باب رعایت حقوق همسایگان به نیکی امر فرمودهاست:
《 وَاعبُدُوا اللهَ وَ لَاتُشرِکُوا بِهِ شَیئاً وَ بِالوَالِدَینِ اِحسَانَا وَ بِذِیالقُربَی وَ الیَتَمی وَالمَسَاکِینِ وَالجَارِ ذِیالقُربَی وَالجَارِالجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالجَنبِ وَابنِالسَّبِیلِ وَ مَامَلَکَت أیمَانُکُم اِنَّ اللهَ لَایُحِبُّ مَن کَانَ مُختَالَاً فَخُوُراً 》 ” سوره نساء ٣۶ ”
《 ترجمه آیه 》 :
《 ( تنها ) خدا را عبادت کنید و ( بس . و هیچ کس و ) هیچ چیزی را شریک او مکنید . و نیکی کنید به پدر و مادر ، خویشان ، یتیمان ، درماندگان و بیچارگان ، همسایگانِ خویشاوند ، همسایگانِ بیگانه ، همدمان ( در سفر و در حضر ، و همراهان و همکاران ) ، مسافران ( نیازمندی که در شهر و مکان معینی اقامت ندارند ) ، و بندگان و کنیزان . بیگمان خداوند کسی را دوست نمیدارد که خودخواه و خودستا باشد . 》
… و بر همین منوال است که دین اسلام به بهترین نحو ممکن ، همت به توصیه موکد و سفارش به رعایت حق همسایه گماشته است …
❇️ در اخبار و روایات نیز توجه خاصی به رعایت حق همسایه دیده میشود بگونهای که هدف از آن که تربیت افراد امت اسلامی و متعهدشدنشان به پایبندی نکات مهم اخلاقی است کراراً به چشم میخورَد . در اینصورت که جامعهای آکنده از مهر و الفت بنیان نهاده میشود …
???? همسایه تو کسیاست که محل سکونتش به خانه تو چسبیده باشد و یا حداقل در نزدیکی آن واقع شده باشد ..
علمای مسلمان ، همسایگان را از حیث عدد و شماره از هر کدام از چهار جهت اصلی تا چهل منزل تعیین نمودهاند.
بنابراین فراهم نمودن آسایش ، راحتی و رعایت حقوق هر کسی که خانه و مسکنش در این محدوده واقع شده باشد بر همسایگانش واجب است ..
از زمره حقوق همسایه این است که : ..
۱⃣ در مناسبتهای (مشروع) مختلفی که از سوی همسایه برگزار میگردد نظیر جشنها شرکت کنی
۲⃣ برای شرکت در مراسمات و مناسبتهای مفرح مشروع از وی دعوت کنی
۳⃣ وی را از طریق رفت و آمدهای معمول و صرفاً برای کسب رضای خداوند ملاقات کنی
۴⃣ هرازگاهی با بهانههای مختلف و حتی بدون مناسبت هدیه و کادویی هرچند ارزانقیمت به وی اهدا کنی
۵⃣ در هنگام بیماریش از وی عیادت کنی
۶⃣ در حضور و مخصوصاً در غیابش مال ، ناموس ، شرف و داشتههای وی را مراقبت کنی
۷⃣ چنانچه به هر دلیلی ، خدای ناکرده ، مورد ظلم و تعدی از سوی کسی یا کسانی واقع شد ، یاریش کنی و تا زمان رفع گرفتاریش ، در کنارش به عنوان حامی و پشتیبان بمانی
۸⃣ در زمان نزول مصائب ، سختیها و احیاناً فوت اعضای منزلش همانند برادری مخلص ، بدون هیچ چشمداشتی ،غمخوار و حامیش باش
۹⃣ به مهمانانش ، چه در زمان حضور وی و چه در غیابش حرمت گذاری و همانند مهمانان خود آنان را اکرام کن
???? در نشستها ، مجالس مهمانی و مناسبتهای مختلف حمیّت و پشتیبانی از وی را فراموش نکنی
۱⃣۱⃣ همانگونه که پروردگار مهربان ، در گره و سختیهای زندگانی تو ، با گشایش و فرج ، گره از گرفتاریهایت میگشاید تو نیز سعی کن بر گرهگشایی از مشکلات وی نهایت همت خود را به کار بری
۲⃣۱⃣ به هیچ وجه وی را مورد آزار و مزاحمت قرار نده و اگر احیاناً او در مورد تو مرتکب چنین خطا و لغزشی شد ، با صبر و شکیبایی خود ، بهگونهای رفتار کن که نهایتاً به اشتباه خودش واقف شود و آن را مرتفع نماید و دیگر تکرار نکند
???? و تمامی آنچه بیان شد در حدیثی که ابوهریره ( رضیالله عنه ) روایت نموده است موجوداست که همانا رسول خدا ( صلیالله علیه و سلم ) فرمودند :
حق همسایه بر همسایهاش ، شش مورد است . عرض شد : آن شش حق کدامند ای پیامبر خدا ؟
فرمودند : اول اینکه در هنگام ملاقات به وی سلام کند. دوم اینکه هرگاه وی را دعوت نمود دعوتش را قبول کند . سوم اینکه زمانی که از وی درخواست مشورت و همفکری و نصیحت نمود ، بخل نورزد و وی را خیرخواهانه نصیحت و یاری نماید .چهارم اینکه هرگاه عطسه نمود و حمد خداوند را بر زبان راند در جواب وی بگوید : یرحمکالله .پنجم اینکه در زمان بیماری از وی عیادت کند و ششم و آخر اینکه هرگاه هسایهاش وفات کرد جنازهاش را تشییع کند .
✳️ مطالبی که بیان شد از جمله حقوق واجبی بود که هر همسایه مسلمانی باید در حق همسایه مسلمان خویش رعایت کند و بدیهی است که نیت و قصد مومن در این اعمال همانند سایر کارها ، خالصانه و بدور از هواهای نفسانی، تکریم خود و برتری جویی خویش بر همسایه و یا دیگران باشد . بلکه در کمال تواضع و خودکمبینی باید سعی کند در ادای این واجبات همت گمارد و منتپذیر نیز باشد .
اوج تأکید شریعت پاک اسلام و شکوه و زیبایی در این وظیفه همگانی ( رعایت حقوق همسایه ) را به صورت کاملاً واضح و شیوا در حدیثی میبینم که مادر مؤمنان بانو عایشه صدیقه روایت کردهاند که پیامبر ( صلیالله علیه وسلم ) فرمودند : ” جبرئیل ( علیهالسلام ) آنقدر در مورد رعایت حقوق و التفات به همسایه به من سفارش نمود که گمان بردم هماکنون است حکمی نازل شود و در آن قید شود که همسایه از همسایه ارث میبرد .
( اینجا لازم دانستم نکته ای را که به نظرم بسیار مهم است بیان کنم و آن اینکه ارث بردن در دین اسلام جزء مواردی تعریف شده و تغییرناپذیر است که سهم اشخاص نزدیک به متوفی چه نسبی و چه سببی و عصبه کاملا تعیین شده است و لازمه برخورداری افراد از سهمیه میراث این است که با شخص متوفی نزدیکی فامیلی و قرابت داشته باشد و در مورد افراد بیگانه و غیر فامیل ارث شامل نمیشود و لیکن نکته مهم اینجاست که پیامبر اهمیت توجه به همسایه را در چنان جایگاهی و بابهترین تعبیری بیان کردهاند که ابداً غیر از این تعبیر زیباتری نخواهیم یافت و آن هم احتمال و انتظار ارث بردن همسایه از همسایه نهایت خطیر بودن وظیفه مسلمان را بیان میدارد و در یک کلام زبانم از بیان بیشتر این حدیث شریف قاصر است .. مترجم )
✳️ یکی دیگر از اهم موارد نصوص را که میشود بیان کرد در قرآن مییابیم که پروردگار کریم پس از سفارش به رعایت حقوق والدین و اعضای فامیل و نزدیکان ، بلافاصله صنف همسایگان را در رتبه بعدی قرار داده است بگونهای که تعبیری جز این در ذهن و روح و روان مسلمان منعکس نمیشود غیر از اینکه همسایه شایان این است که نام و رعایت حقوقش در رتبه والدین و نزدیکان آورده میشود و این نکته و تعبیر در کتاب و کلام خداوند است و نه در کلام بشر که هر روز و هر لحظه قابل تغییر است..
✳️ از زمره حقوق همسایه این است که وی را همواره و حکیمانه به سوی پروردگار و عبادت و بندگی وی رهنمون شوی و این حق ، از جمله بارزترین حقوق همسایگان بر یکدیگر است .
چگونه میتوانی تصور کنی و ببینی که همسایهات بر اثر جهل و نادانی عصیانآلوده گشته و در منجلاب بدعت و گمراهی غوطهور شده و تو بدون هیچ واکنشی ، شاد و مسرور و یا در خوشبینانهترین حالت ، نسبت به وی و سرنوشت وی بیتفاوت باشی؟
پس جایگاه امر به معروف و نهی از منکر کی و کجا قرار است عملی شود؟ تو باید این واقعیت را درک کنی که پیش از عامه مردم ، این همسایگان تو هستند که اولیترند به اینکه آنان را به معروف رهنمون شوی و از منکر بازداری ..
در این زمینه و برای ارشاد همسایهات نیازمند راهکارهای بسیار حکیمانه و از روی تدبر هستی که در ذیل چند نمونه را ذکر میکنیم ..
مراجعه به کتابها ، مقالات و رسالاتی که میدانی با وضعیت عقیدتی و اخلاقی همسایهت متناسب باشد از جمله گامهای موثر در زمینه شناخت و ارشاد و رفع عیوب وی است . باید نهایت دقت را به کارببری تا مبادا بر اثر شناخت ناکافی و یا نادرست و عملکرد غیرحکیمانه و عجولانه نتیجهای عکس آنچه موردنظر است محقق شود .باید دقت کنی تا مبادا براثر خودتدبیری ، احساسات وی را جریحهدار و یا کرامت و عزتنفسش را لکهدار کنی .
سعی کن نوارهای صوتی یا تصویری حاوی سخنرانیهای علمای عامل و حکیم و دعوتگران مجرب و دلسوز را تهیه کنی و به بهانهها و یا مناسبتهای گوناگون به عنوان هدیه تقدیمش کنی . میتوانی این نکته را که همسایهات در میان خطیبان و داعیان بیشتر با کدام یک مأنوس و متأثر واقع میشود جستجو کنی و از نوارهای همان سخنرانان در اختیارش قرار دهی تا تاثیر کار بهتر و درصد موفقیت بیشتر شود .
یک برنامه مدون و هدفمند از زمان پخش این سخنرانیها و سایر برنامههای اسلامی مورد علاقه وی را تنظیم و دراختیارش قرار دهی تا خودش نیز در زمانهای مقرر برنامه موردعلاقه و مفیدش را بشنود و یاببیند . در اینصورت تو همانند وی در انجام اعمال خیر وصالح شریک اجر و پاداش خواهی بود . چنانکه از سلیمان بن بریده روایت است که :
مردی خدمت رسول اکرم ( صلی الله علیه و سلم ) مشرف شد و پیامبر به وی ارشاد فرمودند که برو و راهنمای خیر ونیکی برای دیگران باش ، چرا که هر کس رهنمون خیر و نیکی باشد همانند فاعل و کننده آن خیر ونیکی از اجر و ثواب بهرهمند میشود بدون اینکه از پاداش فاعل خیر چیزی کم شود ..
✳️ الف ؛ تلاش کن همسایهات را بر انجام عبادات و شعائر اسلامی ( مثل نمازهای عیدین و جمعه و … ) و مخصوصاً نمازهای واجب پنجگانه تشویق کنی ، اگر برایت میسر باشد هنگام خروج از منزل و به قصد رفتن به مسجد برای ادای نماز جماعت ( باید خودت هم اهل مسجد و نماز جماعت باشی ) همسایهات را نیز به بهانهای و نیتی صادق و حکیمانه همراه خود سازی .دراینصورت وی احساس میکند دارای شخصیت مهم اجتماعی است و خود را به عنوان یک عضو مهم مسجد تلقی میکند و تشویق میشود . برای اینکار خیلی راحت میتوانی با تلفن زدن قبلاً وی را آماده سازی و موافقتش برای همراهی و شرکت در نماز جماعت مسجد را ازوی بگیری .
ب ؛ اگر همسایهات از زمره کسانی است که کاربر فضای مجازی است سعی کن با ارسال پیامهای حاوی مطالب آموزشهای دینی و مطالب و مفاهیم گرانبهای دینی ، معلم خوبی برایش باشی .
ج ؛ اگر همسایهات دارای عیوب و خطایایی هست مطلقاً درجمع اشکالاتش را مطرح نکن و در فرصت مناسب و درخلوتی آرام و مهیا و با نیت خیرخواهی بهوی تذکر بده و اصلاحش کن. نیت صادق در این برهه بسیار مهم است ، پس سعی کن قبلا نیتت را پاک گردانی و با قوه ایمانی پیش بروی .
درصورت اختلاف نظر باوی و نیاز به مجادله به نحو احسن با وی صحبت کن و استدلال بیاور تا راحتتر بتوانی وی را قانع و راهنمایی کنی .
د ؛ در مراسمات جشنها و اعیادی که معمولاً مردم به صورت گروهی و جمعی در پارکها و مکانهای مفرح گردهم میآیند در صورت امکان وی را دعوت کن .گاهگاهی که هم اجتماع زنان پیش میآید از وی بخواه که اهل و خانوادهاش را نیز همراه خود سازد تا آنها هم در این مراسمات مستفید شوند.
سعی کن در خلوت عبادت خودت برای وی خیر، هدایت ،استقامت ، پایداری در دین و عبادت از درگاه خداوند طلب کنی و اگر احیاناً پرسشی در امور دین داشت علیرغم دانستن پاسخ سوالش وی را به محضر علمای عامل ، دعوتگران مخلص ، مرشدان و افراد صالح ببری تا هم به پاسخش برسد و هم با این افراد آشنا شود و منبعد بدون نیاز به حضور تو ، خود با آنان ارتباط برقرار کند و مستفیض شود …
ترجمه : عبدالمجید پاشایی
منبع: https://www.alimam.ws